Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1 (1837)

Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1

(1837)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum– rechtenstatus

Auteursrechtvrij

Vorige Volgende



[pagina 276]
Fragment van eenen berymden PassionaelGa naar voetnoot1. Onlangs eenige rekeningboeken der zeventiende eeuw doorbladerende, viel er my, by geval, een ter hand, genaeyd in eenen parkementen omslag. Deze was in goeden bewaringsstaet, en het schrift, 't welk hy behelsde, bleek my ten naesten by te moeten zyn van omtrent het midden der dertiende eeuw. Na een naeuwkeurig onderzoek van deze twee parkemente bladzyden, formaet kleyn in-folio, bemerkte ik dat den inhoud bestond uyt dry onderscheydene deelen: het eerste blad neemt aenvang met het eynde van een dichtstuk, betreffende St-Christoffels marteling; dan word in 202 rymregelen het marteldom der heylige Margareta behandeld; 16 regelen beginnen St-Justinus marteldood en eyndigen de tweede bladzyde. Wien deze rymstukken toe te schryven zyn, blyft een raedsel: dat die toebehoord hebben aen een ruymer werk over de martelaren is duydelyk; de aengehaelde stukken bewyzen het. Ik heb hier St-Margareta's leven letterlyk overgeschreven. Bladzydenommers behelst het fragment niet; doch de getallen der kapittelverdeelingen komen er in voor, derwyze dat St-Margareta's leven het XIV^e en XV^e, en Justinus leven het XVI^e kapittel uytmaken. F.V.
[pagina 277]

Van sinte Magrieten. Passie ende sware verdriete Doghede die rene Margariete,Ga naar voetnoot2 Ende al omme ons teren minne.Ga naar voetnoot3 Dese maghet was, als ict kinne,Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] Van Antyocen wel gheboren,Ga naar voetnoot5 Maer van hedinen, als wijt horen, Diese tere voestren hebben gedaen:Ga naar voetnoot7 Waerdelike hevet soese ontfaen,Ga naar voetnoot8 Ende zoetelike ghevoet mede, 10[regelnummer] Dat soe met groten nerenst dede.Ga naar voetnoot10 Dese maghet adde sconeit groot, Ende, also alst God gheboot, Ontfinc soe haers danes kerstinede.Ga naar voetnoot13 Metten vader waert soe daer medeGa naar voetnoot14 15[regelnummer] Verhaet so, na der moeder leven, Dat soe es metter voester bleven. Alsoe so vele conde ghevroedenGa naar voetnoot17 Ad soe der vroescap in hoeden.Ga naar voetnoot18 Eens, daer soe daer mede sat,Ga naar voetnoot19 20[regelnummer] Ghevel ter aventuren dat Hi, die baeliu was int lant, Ende Olibrius was ghenant, Nevens diere maecht lidcn sonde.Ga naar voetnoot23 Hi maercte hare sconeit menichfoude, 25[regelnummer] Ende wart met haere minne ontsteken,Ga naar voetnoot25 So dat hise emmer wilde spreken,Ga naar voetnoot26
[pagina 278]
Ende deedse met crachte comen, Daer hi wilde. Als hi vernomen Hevet die uutnemende scone maghet, 30[regelnummer] Heveti aen hare ghevraghet Omme haer geslachte, omme hare wet,Ga naar voetnoot31 Ende soe andworde onghelet Dat soe Margriete adde te namen; Haer gheslachte seide soe tsamen 35[regelnummer] Dattie baeliu kende edel sere, Soe ware kerstin, seid soe mere. Doe andworde die baeliu: ‘Die twee saken, die du seits nu, Sijn betamelic ter ere; 40[regelnummer] Maer dat derde scillet sere Dat ene maghet, so edel, so scone, Haer laet sijn in sulken honeGa naar voetnoot42 Dat soe haer an den ghecruusten hout Met gelove, dat gheen ghewoutGa naar voetnoot44 45[regelnummer] Hem adde te helpene, noch andren.’ Ghestadelicke, sonder verwanderen,Ga naar voetnoot46 Sprac soe vroedelike die maghet Van onsen ghelove, wat vromen het daghet, Ende van der hedine doolne sware,Ga naar voetnoot49 50[regelnummer] Datten baeliu wondert van hare, Ende scijnt met redenen verwonnen al. Carkeren hise beval.Ga naar voetnoot52 Des ander daghes es haer gheboden Sacrificie te doene den goden, 55[regelnummer] Of men salse tormenten sure,Ga naar voetnoot55 Dat soe ontseide ter selver ure,Ga naar voetnoot56 Wart soe ontcleet, ende gedaen al naect, Ghehanghen, ende sere mesmaect Met staercken roeden, an elc let, 60[regelnummer] Dat elc met bloede was al benet.Ga naar voetnoot60
[pagina 279]
Ende diese sloeghen waerden oec moede, Ende bi Gods macht die maghet goede Ne versuchte selfs, no verseec, Noch oec drove aenscijn an haer bleec; 65[regelnummer] Maer soe sprac altoes Gods word. Die iuge, die dit siet ende hort,Ga naar voetnoot66 Hem dinct dat hi besterent es Met yserinnen cammen: na des Dedi haer sceuren tvleesch ontwee, 70[regelnummer] Toten bene; maer gheen wee So ne mochtse verkeren niet. Nochtan, menich, die dat siet, Ontfaermets, ende weende mede; Ja, als in ontfaermichede,Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] Sprac die baeliu haer an in rade Vriendelike, dat soe dade Den goden ere, dat soe onmareGa naar voetnoot77 Hadde, ende ontseit openbare.Ga naar voetnoot78 Doe sprac gramlike die baeliu: 80[regelnummer] ‘Hinne spare vortan nemmer u,Ga naar voetnoot80 Dat ic haers meer ghenadic si; Want soe spot, dat dinke mi Met dien die hare raden wale;Ga naar voetnoot83 De gode lachtert soe altemale,Ga naar voetnoot84 85[regelnummer] Ende soe nontsiet ja gheen torment.’Ga naar voetnoot85 In den carker dat hise sent; Want hi nauwe wille versierenGa naar voetnoot87 Omme tormente van swaere manieren. Als inden carker quam die maghet, 90[regelnummer] Wart die demsterheit zaen veriaghetGa naar voetnoot90 Metten lichte, dat God haer sende. Die duuvel, die omme der lieder scende Altoes poghet, quam vor hare Als een drake, omme met vareGa naar voetnoot94
[pagina 280]
95[regelnummer] Te bringhene dat maghedijn An die gode, ende voer te haer aenscijnGa naar voetnoot96 Of hise al verslinden soude, Ende metten cruce also houde Heiftsoe veriaghet den viant. 100[regelnummer] Maer hi verkeerde hem te hant,Ga naar voetnoot100 Ende quam vor hare in mans gedane, Omme quaetheit haer te lecghene ane. Dat die duvel was soe verstoet,Ga naar voetnoot103 En waerpene onder haren voet; 105[regelnummer] Dat hi dat secghe heiftsoene ghedwonghenGa naar voetnoot105 Dat hi ghereet es tallen spronghen Te bedrieghene die kerstine, Het ware die nature sine Te hatene alle doeghet. Hi sprac,Ga naar voetnoot108 en 109 110[regelnummer] Al waest dat menne dicken versprac, Daer hi den mensce wilde bedrieghen, So ware sijn ghere altoes dat lieghen,Ga naar voetnoot112 In hopen of hi, tenegher stonde,Ga naar voetnoot113 Den mensce niet bedrieghen conde, 115[regelnummer] Want hi den mensce ofjan altoesGa naar voetnoot115 Die salicheit die hi verloes. Ende al weet hi wel, nochtan, Dat hise niet weder ghecrighen can, So es hi nochtan pogende sere 120[regelnummer] Hoe hise elken mensce ontkere. Als hi dit, ende andre dinghe, Adde hare geseit, ende sonderlinghe Wat hi hare dat soene gaen heteGa naar voetnoot1 Want soene adde in swaren verdriete,
[pagina 281]
125[regelnummer] Ende haer tijt dochte, heiftsoene gelaten Varen, ende hi voer sire straten.Ga naar voetnoot125 en 126 Alsoe verwonnen hadde, sonder dere,Ga naar voetnoot127 Den duvel, die meester ende here Es alre quade, dat soe al 130[regelnummer] Des duvels quade verwinnen sal, Des ander daghes men comen doet Vor den iuge die maghet vroet,Ga naar voetnoot132 Daer menich mensce mede es comen. Ende alstie iuge hevet vernomenGa naar voetnoot134 135[regelnummer] Dat soe sijn heten maecte onmaerGa naar voetnoot135 Ginc men haer an met pinen swaer, Als met spaden yserinen Dede men haer dat lijf verdwinen, Dat men din adren mochte sien. 140[regelnummer] So wie die daer sach te dien Wart met wondere groot bevaen, Hoe sulcken torment mochte ontstaen So cranke so ionghe ioghet.Ga naar voetnoot143 Die felle baeliu onthoghetGa naar voetnoot144 145[regelnummer] Als hi die maghet siet sijn gestade.Ga naar voetnoot145 Doe vant hi in sinen rade Coud water te doene in een vat, Entie maghet te doene in dat, Ende daer in blive ghebonden langhe, 150[regelnummer] Dat soe daer in niewe smerte ontfanghe, In arde meniche sware wonde. Alsoe dus was ene stonde,Ga naar voetnoot152 So wart die erde bevende sware,Ga naar voetnoot153 Dattie menighe quam in vare,Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] Ende Magriete quam uten vate Ongequetst, in bliden ghelate,
[pagina 282]
Dat den menighen bekerde, Datten baeliu sere deerde, Dat hijt niet langher ghedoghen conde; 160[regelnummer] Want, bleeft so eneghe stonde, Hi duchte datter vele mere Vaen souden an die kerstine lere. Dies heveti gheheten zaen Der maghet haer hooft of slaen; 165[regelnummer] Ende wie hem daer an gode bekerde Hi misselike tormenterde. Margariete die helige maghet Hevet spacie te haere bede beiaghet. Tersten so bat soe vor hare, 170[regelnummer] Over alle kerstine daer nare; Doe over die hare daden pine.Ga naar voetnoot171 Men leset dat dese maghet fine Dus nam haer salighen ende. Van oust ter xiijder kalende,Ga naar voetnoot174 175[regelnummer] Also als men vint bescreven, Dies wonder es dat es verheven Hare feeste arde wide,Ga naar voetnoot177 Van hoymaent ter derde yde. Olibrius, die baeliu fel,Ga naar voetnoot179 180[regelnummer] Tormenteerde also wel Regine, ene maghet wel gheboren, XV jaer oud, scone uutvercoren, Daer men sulc torment an wrochte, Dats menichen hedinen afdochte, 185[regelnummer] Ende menich bekerder mede, Bi wondere, dat God dor haer dede, Na menegerhande tormente fel, Die die maghet verdroch wel, Bider helighe macht van Gode. 190[regelnummer] Ende bi Olibrius ghebode So sloech men haer dat hooft af; Maer tijt men haer voren gaf
[pagina 283]
Dat soe hare bede hevet ghedaen. Doe was daer dese ghelike verstaen:Ga naar voetnoot194 195[regelnummer] ‘Com in Christus ruste, Regine! Helich so staet di te sine; Du heves verdient dese crone!’ Derste dach es van haren lone Ter sevender yde van spelmaent.Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] Hare ziele sach men onghewaent Den inglen voeren themelrike, God lovende blidelike.	voetnoot1 Waervan men, tot heden toe, geen ander stuk kent. In Duitschland bestaen dergelyke gedichten, blykens Mone's Anzeiger, 1837, bladz. 58, 143. Het hier geleverde verhael heeft de grootste overeenkomst met de Legende van Sinte Margareta in het Somerstuc van den Passionael, gedrukt te Antwerpen, by Henrick Eckert van Homberch, 1516, fol. 173, verso. De eerw. inzender heeft my niet toegelaten zynen naem te vermelden. voetnoot2 Doghede, onderstond, leed. voetnoot3 Ende al omme, en zulks om. voetnoot4 Ict kinne, ik het kenne, ik het weet. voetnoot5 Antyocen, Antiochien. voetnoot7 Diese tere voestren hebben gedaen; die haer t'eenre voedster (by een voedster) hebben gedaen. voetnoot8 en op andere plaetsen leest men soe, 't zelfde als zy; spraekwyze van het dialect, nog veel in gebruyk in Westvlaenderen, voornamelyk omstreeks Iseghem. voetnoot10 en op andere plaetsen leest men soe, 't zelfde als zy; spraekwyze van het dialect, nog veel in gebruyk in Westvlaenderen, voornamelyk omstreeks Iseghem. voetnoot13 Haers dancs kerstinede, zy ontfing het christendom, zy wierd christen met haren dank (ongedwongen). voetnoot14 Waert en wart, voor was [of werd]. voetnoot17 en op andere plaetsen leest men soe, 't zelfde als zy; spraekwyze van het dialect, nog veel in gebruyk in Westvlaenderen, voornamelyk omstreeks Iseghem. Alsoe, voor als soe. voetnoot18 en op andere plaetsen leest men soe, 't zelfde als zy; spraekwyze van het dialect, nog veel in gebruyk in Westvlaenderen, voornamelyk omstreeks Iseghem. Vroescap, wysheid. voetnoot19 en op andere plaetsen leest men soe, 't zelfde als zy; spraekwyze van het dialect, nog veel in gebruyk in Westvlaenderen, voornamelyk omstreeks Iseghem. voetnoot23 Liden, voorbygaen. voetnoot25 Waert en wart, voor was [of werd]. voetnoot26 Hise, voor hy haer, spraekwyze heden nog zeer gemeen in Westvlaenderen. voetnoot31 Wet, voor godsdienst. voetnoot42 Hone, hoon. voetnoot44 Gewout, macht. voetnoot46 Sonder verwanderen, zonder van kleur de veranderen, zonder bedeesdheyd. voetnoot49 Der hedine doolne, van der heydenen doling. voetnoot52 Carkeren hise beval, hy beval haer in den kerker te sluyten. Carkeren van 't latyn carcerare, 't welk de zelfde beduyding heeft. voetnoot55 Sure, zuerlyk, pynelyk. voetnoot56 Hetgeen zy dadelyk weygerde. voetnoot60 Benet, benat, bevogtigd. voetnoot66 Iuge, rechter, in 't fransch juge. voetnoot74 Ontfaermichede, ontferming. voetnoot77 Onmare, smadelyk ongelyk. voetnoot78 Ende ontseit, weygerde het. voetnoot80 Hinne, ik en. voetnoot83 Wale, wel. voetnoot84 Lachtert soe, lastert zy. voetnoot85 En soe nontsiet, en zy ontziet, zy vreest geen tormenten. De spraekwyze soe nontsiet is nog veel in gebruyk. voetnoot87 Visieren, overwegen. voetnoot90 Demsterheit, duysterheyd. voetnoot94 Vare, vrees. voetnoot96 Te haer aenscijn, zoo dat zy hem zien kon. voetnoot100 Te hant, thans, voetnoot103 Zy verstond, zy zag dat het den duyvel was. voetnoot105 Zy heeft hem gedwongen te belyden. voetnoot108 en 109 Het ware die nature sine te hatene alle doeghet. De zin is: En dat het in zyne natuer was alle deugd te haten. voetnoot112 Ghere, begeerte. voetnoot113 Tenegher stonde, op eenigen stond. voetnoot115 Ofjan, afjon, misjonde, misgunde. voetnoot1 Waerschynlyk is dit vers verkeerd geschreven of daerin eenig woord achterlaten. Dat soene gaen hete, dat zy hem gebood te vertrekken. J.F.W. voetnoot125 en 126 Heiftsoene gelaten varen, heeft zy hem losgelaten, te weten, den duyvel dien zy onder den voet trad. voetnoot127 Sonder dere, zonder deernis, zonder eenig leed. voetnoot132 Iuge, rechter, in 't fransch juge. voetnoot134 Iuge, rechter, in 't fransch juge. voetnoot135 Dat zy zyn gebod verrachtte. voetnoot143 Joghet, jeugd. voetnoot144 Onthoghet, word onblyde; gelyk verhoghet met verheugd gelyk staet. voetnoot145 Gestade, standvastig. voetnoot152 Alsoe, als soe, als zy. voetnoot153 De aerde was zwaer bevende, eene hevige aerdbeving had plaets. voetnoot154 Zoodanig dat er menige in vrees (vervaerdheyd) waren. voetnoot171 Daden pine, pynigden. voetnoot174 Ter xiijder kalende. Zie Martyrologicum Romanum, de 20^e dag van oogstmaend. voetnoot177 Arde wide, hard (zeer) wyd. voetnoot179 Hier begint het verhael der marteldood van de H. Regina. voetnoot194 Ghelike, mirakel, mirakelteeken. voetnoot199 Den 7^e september. Zie Mart. Rom. op dien dag.

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

Philip Utenbroecke