Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1

[p. 248]

Stadsordonnantien van Brussel.
I. van de jaren 1341-1354.

Ordinancie van der Zennen¹ gemaict int jair dusentich drie hondert een ende viertich.

In den iersten, dat een iegelijc sijn gemul², dat comt van sijns selfs huse, sal gaderen binnen sinen huse, ende doent wech voeren, op sijns selves cost.

Item. Alle de modre, die comt van selven, die sal elc uter beken keeren, vier voete tote op de strate, voir sijn voirhooft³, ende de stad saelt wech doen voeren.

Item. Alle die eerde, die compt van iemans temmeringen, ofte metseryen, ofte muerwerke, dat sal elc, dairt af comt, wech doen voeren, op sijns selves cost, ende binnen derden dage te beghinnene, ende te volvoerne tot dien male dat voldaen es.

Ende wiet brake (eenech van desen pointen,) waers om tien scellinge bi dage, ende om twintich scellinge bi nachte.

Ende wie yemene qualijc toe sprake, dreychde, oft leelicheit dade, diet voirt brachte oft panden dade⁴, ware om vijf pond, alsoe dicke⁵ alse hijt dade.

Item. Wie eenich weermoes, eenich gemul, oft eenich vuyllecheit in de Zenne worpe, bi dage waers om twintich scellinge, ende bi nachte waers om viertich scellinge.

1 Van der Zennen, van de rivier de Senne.

2 Gemul, stof, gruis, vuilnis.

3 Voorhooft, voorgevel.

4 Die des zyn beklag zou doen, of eene in beslagneming vorderen.

5 Dicke, dikwyls.

[p. 249]

Dit sijn die gebode die gemaict sijn met den Amman ende met den Scepenen van Bruessele, int jair dusentich drie hondert twee ende vertich.

In den iersten. Soe wien men vint gaende nae dachterste clocke¹, hi es om twintich scellinge, ende draecht hi licht dat sal hi bare² dragen; ende droege hijt binnen, soe ware hijs op de selve mesdaet,³. Ende dien sal men scriven⁴, ende smergens vrouch panden. Ende en heeft⁵ hi ne geen goet, soe sal men uut bannen, tot dat hi twintich scellinge geeft. Ende dit en mach nieman doen dan damman ende sijn gesworen knapen.

Item. Soe wat manne gee ontlixent⁶, sy met slapelakenen, sy met averechten cleederen, ofte in wat andere maniren dat sy, hi es om vijf pond.

Item. Soe wie dranc metet te gelage⁷, naer drabclocke⁸, hi es om twintich scellinge. Ende die drinct naer drablocke te gelage in taverne, hi es om twintich scellinge⁹.

1 Clocke. De ordonnantie van het jaer 1348 voegt er by: sonder licht.

2 Bare, blykbaer, openlyk, apparens; in de Ordonn. van 1348: buten.

3 Mesdaet, Ord. 1348: boete.

4 Scriven, aenteekenen.

5 Ende en heeft.... knapen. Ord. 1348: ‘Ende machene damman oft sijn knapen ophouden, op dat by wilt, tot dien dat hy twintich scellinge geeft. Ende woude hy dies onsculdich sijn ende loechenen, soe soude hy des ander daeghs hem onsculdegen met sinen eede.’

6 Gee onlixent, lees: gae of ginc ontlixent. Men schreef ook ontlycsemt, dat is, zich zelven ongelyk, deformis, fr. deguisé.

7 Te gelage, by een drinkgelag.

8 Naer drabclocke, in de Ord. 1348: na dachterste clocke. Drabben (anders draven) is loopen, gelyk drabbers, schoenen zyn: Men liep naer of van het werk, by het luiden der klok. Later zei men: de werkklok.

9 Scellinge. De Ord. van 1348 voegt er by: ‘Item, soe wie dat den amman oft den vroenteneere, oft sijn geswoorne knapen, niet in en liete, als zy inriepen, om dit te besuekene, waers om vijf pond.’ Een vroentenere (elders vroonbode genoemd) was zooveel als men later s'heeren bode hiet. Het woord komt voor in den Luyster van Brabant, I, bl. 51. Zie ook aldaer bl. 89, waer men vronte (s'heeren gevangenis) ontmoet, en by Diericx, Mémoire sur la ville Gand, I, bl. 116, alwaer men van een vrone- of vroenschult leest, zekere hofdienst.

[p. 250]

Item. Soe wie dobbelt bi nachte, ofte dobbelscole houdt bi nachte, oft dobbelspel binnen sinen huise houdt bi nachte, hi es om vijf pond.

Item. Dat negheen wijnknecht¹ en gheen scarphoirdich² mes dragen en sal, noch knijf³, noch dol⁴: wiet dade waers om twintich scellinge, ende dmes verloren.

Item. Wie eene bruyt sette in bruytstoele binnen mueren van Bruessele, waers om tien pond.

Item. Wie dat bade⁵ binnen der stad, sonder oirlof, waers om de scale metten ghelde.

Item. Soe wat liede van buyten quamen gewapent, hare wert, ofte in wies huys dat zy quamen, soude hen seggen dat zy hare wapene afleiden, met orconscape⁶. Ende en seiden zijt hen niet met orconscape, soe waers de weert, ofte die ghene, in dies huys dat zy quamen, om tien pond⁷. Ende waert sake, dat zise dair en boven droegen, dat hen geseecht ware, soe waren zijs om tien pond, en die wapene verloren. Ende alse hy thuys weert⁸ gaen wilt, die te voet gaet hi sal sijn wapene op sinen hals dragen, sonder aendoen, tot buyten der vryheit. Ende die rijdt thuysweert hy machse aenvoeren rijdende.

1 Wynknecht, wynverkoopers knecht.

2 Scharphoirdich, Scharpoortig, scherpgepunt. Zie myne Verhandeling over de Nederduitsche tael- en dichtkunde. I, bl. 143.

3 Knyf, groot mes, Coutelas.

4 Dol, dolk.

5 Wie een quête zou doen.

6 Orconscape, getuigenneming.

7 Tien pond. Ord. 1348: tien scell. ouder grote.

8 Thuys weert, t'huiswaert.

[p. 251]

Item. Soe wat manne van buyten quame binnen der stad, om onse poirteren te evelene¹, ende met voirrade², hadde verboert lijf ende goet. Ende wiese huysde ende hoefde³ met voirrade, ende die wiste dat zy quamen om onse poirteren te evelene, hi waers op lijf ende op goet. Ende wie eenen ballinck herbercht, dat hijt opt selve es⁴.

Item. Wie men vonde worpende ter gans⁵, binnen der vryheit, waers om twintich scellinge.

Item. Soe wie met knive, met messe, oft met eenegen geslepenen wapenen yemende quetste, soe dat hi bloedt, hi es om tien scellinge grote oude. Ende en heeft hy sgoeds niet, soe sal men hem een mes doir de hant slaen, ende salne⁶ dair toe een iaer uter stad bannen, ende hier vore salne damman, oft sine geswoirne knapen houden, op dat⁷ sijt vinden metter verscher daedt; ende en vinden sijt niet metter verscher daedt, soe salne de amman verwinnen⁸, na der stad recht.

Item. Dat en gheen wijf in taverne niet drincken en sal gaen, op twintich scellinge, ende op haer overste cleet⁹, uutgesceden¹⁰ tsvrydaechs, ende pelgrime.

Item. Dat en gheen poirtre, noch nyemand, die woenachtich es binnen Bruesele, met sijnre meere meise-

1 Evelene, evelen, euvel te doen, kwaed te doen.

2 Met voirrade, met voorberaden, opgezetten wil.

3 Hoefde, te hof nam, hoveerde. In de Ord. 1348: hoofde.

4 Opt selve es. Ord. 1348: Dat hy opt selve es, dat die man gedaen heeft, jegen den heere ende jegen de mage.

5 Ter gans, in het ganzenspel.

6 Salne, zal hem.

7 Op dat, indien.

8 Verwinnen, gerechtelyk vervolgen.

9 Op pene van haer overste kleed te verliezen. Men mocht deze bepaling te Brussel wel wederom invoeren: zelfs dames gaen er dagelyks ter herberg!

10 Uutgesceden, uitgezonderd.

[p. 252]

niden¹, gewapent gaen en mach binnen der stad, hine come² voir den amman, ende voir die scepenen, ende thoene de sake³ waer omme dat hi gewapent gaen sal, ende hi en hebs oirlof van den amman ende van den scepenen; wiet dade waers om tien pond ende de wapenen verloren. Ende die man noch sine liede en moegen niet gewapent [gaen] nae drabclocke, op de selve boete.

Item. Dat niement gewapent gaen en mach binnen der stad, hi en hebbe jaer ende dach gewoent binnen der stad met sijnre meere meiseniden, op tien pond, ende de wapene verloren. Ende dat mach damman ende sijn geswoirne knapen besueken; wies hem werende ware⁴ waers op de selve boete⁵.

Item. Dat nyement binnen der stad van Bruessele, die gegoed es beneden hondert pond, scarphoirdich mes noch knijf dragen en mach, hine ware gegoed tot honderd pond, hi waers om vertich scellinge, ende dmes verloren, uutgesceden der goeder liede knechte van Bruessele, die met hen stadevaste⁶ woenen binnen haren huys⁷, hi en conste bethoenen met tween goeden wettigen lieden dat hi tot hondert pond gegoedt ware.

Item. Dat niement en mach wegen boven twelef pond

1 Met sijnre meere meisenieden, met zyn meerder gezin, die met de meerderheid van zyn gezin voornamelyk te Brussel resideert.

2 Hine come, of wel hy moet komen.

3 Sake, oorzaek, reden.

4 Die zich daertegen verzettede.

5 De selve boete. De Ord. van 1348 vervolgt: ‘Dats te wetene op tien pond, ende de wapene verloren. Ende en mach niement gaen gewapent boven hem derder [meer dan drie] al haddijs orlof, op de selve boete; noch niemens knape en mach gewapent gaen.’

6 Stadevaste, stedevast.

7 Huys; waerby in de Ord. 1348: ‘Ende dat hy anders niet en mach gaen, hyne ghinge met sinen meester, op de selve boete.’

[p. 253]

zwaer, op drie pond¹, ende tselve goet verloren; maer moetent ter wagen bringhen.

Item. Soe wie in ander liede huys woent, dat berrent², ende de brant comt van sinen inviere³, waers om tien pond.

Item. Dat engheene beziecte liede vor taverne drincken en selen, noch sitten; diet dade waers op sijn overste cleet. Ende die weert, voir dies dore dat zy saten ende droncken, waers omme twintich scellinge.

Item. Dat gheen wisseleere noch goudsmet, noch niement el⁴ en gheen selver [van den] lieden ontfaen en selen, dan metten troyssen gewechte: wiet dade waers om tien pond, ende tgoedt verbuert dat zy wegen.

Item. Dat nyement en gheene verkene opt strate sal laten gaen, binnen der stad.

Item. Wie verkene houdt te Brussele binnen sinen huys, hi en salse niet laten gaen opt strate, tusschen beyde de clocken, dats te verstane tusschen de clocke smergens te werke te gaen, ende de clocke savonts van den werke te gane: waer mense vonde opt strate, zy waren verboert.

Item. Dat engheen man en gae ten zevenden, oft dertigsten, noch ten jaergetiden: wie dair gaet tes om tien pond, half ende half⁵, etc.

Item. Dat en gheen baertmakere⁶, noch bloedla-

1 Op drie pond, op verbeurte van drie pond.

2 Berrent, brandt.

3 Inviere, binnenvuer, eigen vuer.

4 El, anders.

5 Half ende half etc. dat is, de helft der boete voor de stad en de ander helft voor den hertog. Zie hieronder de Ordonnantien van het jaer 1347.

6 Baertmakere. In myne Mengelingen, bl. 447, heb ik dit woord voor een paerdenkleedmaker, of zadelmaker verklaerd; doch het schynt my nu, dat men er een maker van baerden (zekere handbylen, waervan nog helbaerden) door verstond, en in het algemeen zoodanigen persoon, als welke bylen, knyven, messen, en andere snydende werktuigen, vervaerdigde. De baerdmakers waren ook baerd- en hairscheerders, tandentrekkers, ja zelfs heelmeesters (dewyl zy de instrumenten bereidden); en daerom hebben sommigen gedacht, dat baerdmaken gelyk zou staen met faire la barbe; doch in het reglement der baerdemakers, aengehaeld in Cannaert's Bydragen, bl. 100, wordt nergens van baerdmaken, maer overal van scheren, gesproken. Faire la barbe is by ons den baerd afdoen. Volgens Kiliaen, verbo baerdemaker, werden oudtyds in Vlaenderen de baerdscheerders alzoo genoemd, wat echter geen etymologische verklaring by hem is.

[p. 254]

tersse¹ en gheene verkene houden en mach: wiet dade van hen hadde de verkenen verbuert.

Item. Dat en gheen vleeshouwere gheene verkene houden en mach langhere dan drie dage: wiese langhere hielde hi hadse verboirt.

Item. Soe wie nuwe huyse maict oft kepere dect voirt ane met stroe, binnen den avonde, es om tien pond, ende den deckere sal men uter stad bannen een jaer².

Item. Soe wie sijn gelach ontdraecht, ende wech gaet sonder betalen, jegen sweerds wille, ende hi des anders daigs sinen weert niet betaelt met zonnescine, es om....³ ofte een jaer uter stad gebannen te sine.

Item. Wamzuel⁴, dair....., oft yser in ware, die sijn verbuert, ende dair toe een pond ouder grote.

1 Bloedlatersse, vrouw die aderlaet. De Ord. 1348 voegt er by: ‘noch zieke liede.’

2 Jaer. Dit artikel wordt in de Ord. 1348 door het volgende vervangen: ‘Soe wie nuwe huse oft oude met stroo gedect heeft bynnen twee jaren, hy salse ontdecken tusschen omnium sanctorum, ende decse weder met tichlen, als hy wilt, ofte laetse bloot staen, op tsestich pond.

3 In blanco gelaten.

4 Wamzuel. Ik weet van dit woord, door my nooit elders gevonden, geen voldoende verklaring te geven. Waerschynlyk is het verkeerd geschreven. Letterlyk zou Wamzuel een buikeemer zyn, van wam (wamb) en seule of suele (Zie Kiliaen op beide woorden); doch wat is dat? Men zou mogen vermoeden, dat men hier het oog had op zekeren gaenstok, waerin men lood of yzer deed, om er sterker mêe te kunnen slaen, en die daerom verboden was, benevens de cortoise colven, looden hamers, en dergelyken.

[p. 255]

Item. Soe wie dat met knive, met messe, oft met eenege geslepene wapenen yemene quetst, soe dat hi bloedt, es om tien scellinge ouder grote tornoyse, half den heere ende half der stad. Ende en heeft hy sgoeds niet met te betaelne, soe sal men hem een mes doir die hand slaen, ende dair toe een jaer bannen uter stad. Ende hier voire salne die amman, oft sijn geswoirne knapen houden, wair mense vint metter verscher daet, tot dien dat hi hem verborcht heeft, ende hier af en sal damman negheenen pays noch heffeninge maken mogen, sonder de scepenen. Ende vent men niet metter verscher daet, soe salne damman verwinnen na der stad recht.

Item. Dat niement en gheen mes¹ dragen en sal, hi en zy poirtere, oft hi en woene metten goeden lieden van der stad, ende dmes niet langhere dan drie palmen de lemmele², op drie pond, ende dmes verbuert, also dicke als hijt draeght. Ende dit es alsoe dicke als hijt draegt³.

Item. Soe wie dat yeman doot, dat hine selve ghelde met sijns selves goede⁴. Ende dade hem yement dair toe helpe, die poirtere ware met sinen goede, waers om een pond ouder grote, ofte men soudene uut bannen, tot dien male dat hijt gave, half den heere ende half

1 Mes. De Ord. 1348 voegt er by: ‘Knijf, oft zweert, noch geslepen wapenen.’

2 Lemmele, lemmer.

3 Als hijt draecht; beter in Ord. 1348: ‘Ende dit es alsoe wel sdaegs als des nachts. Ende wie hem hier jegen weerde sijn mes te nemene, ende borge te settene, oft genouch te doene, men soudene een jaer uter stad bannen.’

4 Dat is, hy zal het zoen- of weergeld uit zyn eigen goed betalen. Zulks werd vastgesteld om te verhinderen dat men op aenraden van anderen (die dan later het zoengeld betaelden) geen manslag beging.

[p. 256]

der stad. Ende hier af sal men haren eedt nemen alsoe dicke als men wille.

De funeralibus, septenariis et trecenariis et anniversariis.

Allen den genen die dese letteren selen zien ende hoiren lesen, Scepene, raedt, ende alle poirteren gemeinlec van der stad van Bruessele, saluut ende kennesse der waerheit. Cont zy allen dat wy, aensiende tprofijt der voirseider stad gemeinlec, ende dat mate¹ eersame, scamele liede van der voirs. stad zeere gelast hebben geweest, als² van den wasse, dat men boven mate gehadt heeft vanden lijken, ende oic van dat die gemeine orbore ende neringe vander voirs. stad belet heeft geweest, dicke ende menichwerven, mids den dertichsten, den sevenden, ende den jaergetijden, dair men voirmaels gegaen³ heeft: soe hebben wy, met onsen gemeinen raide, met Janne van den Wykette, den amman van Bruessele, geset, gemaict, ende geordineert die pointe, die hier nair gescreven sijn, ewelijc voirtane te houdene.

Inden iersten hebben wy geset ende geordineert, dat negeen poirtere noch poirtersse van Bruessele, die in huwelijke geseten heeft, hebben en sal, als hy sterft, niet meer dan vijftich pond was, maer min, op dat⁴ men wilt.

Item. Een poirtere oft poirtersse van Bruessele, die niet gehuwet heeft geweest, sal hebben, als hy sterft, dertich pond was, ende niet meer, maer min, op dat men wilt, utegenomen ridders ende ridders vrouwen.

Item. Dat een kint, dair men de belle niet vore en draegt, sal hebben tien pond was, ende niet meer,

1 Mate, geringe, minvermogende.

2 Als, namelyk.

3 Gegaen, naer toe gegaen.

4 Op dat, indien.

[p. 257]

maer min, op dat men wilt. Ende soe wie eenich van desen pointen brake waers om lx pond.

Item. Soe wie yemene kersen maecte, te eenigen lijke, van meer was dan vorgescreven es, waers om tsestich pond, ende een jair sijn ambacht verboert.

Item. Soe wie yemene noodde of sette ten etene, op den dach dat dlijck ter eerden bestaedt¹ ware, oft biddersse oft yemene els, waers om tien pond.

Item. Dat negeen man van Bruessele en gae ten zevenden, ten dertichsten, noch te jaergetijde. Wat manne dair ginghe waers om tien pond.

Item. Soe wat bidderssen enegen man bade ten zevenden, ten dertichsten ofte ten jaergetijde, waers om tien pond, ofte een jaer uter stad gebannen te sine.

Ende van allen desen poenten sal hebben onse heere de hertoge die eene helecht, ende de voirs. stad dander helecht, te haren profijte.

Item hebben wy geordineert, dat niemen den anderen aenspreken en sal, noch en mach, te Bruessele, in gebannen gedinge, noch dair buyten, noemende van wetteger scoudt², hy en sal bieden te betoennene met wettegen lieden, dier over waren³ dair die scout gemaict was, van wal penneweerden⁴ ende van wat goede die scout ruerende es, utegenomen scepenen brieven, ende oec utegenomen dien dat een eenen andren aenspreken mach alse hulpeloes man, op dat hy negeen orconscape

1 Bestaedt, besteed.

2 Scoudt, schuld.

3 Dier over waren, die present waren.

4 Penneweerden, penning-geldende waren. Meest gebruikte men het woord voor victualia. In eenen brief van 1323, by Beaucourt, Beschryving van den Brugschen koophandel, bl. 39, leest men: ‘Goederen die men gewoon is binnen Damme op te doen, alswanneer het de kooplieden bebelieft, gelyk zyn wynen, nieuwe pennewaerden, als asschen en vleesch in tonnen, enz.’

[p. 258]

en heeft¹; mair hy sal seggen ende noemen van wat penneweerden ende goede die scout oic comende ende ruerende es. Wie anders yemene aensprake, men en soude hem negeen recht noch vonnesse dair af doen.

In orconscapen van welken dingen hebben wy den gemeinen segel der voirs. stad aen dese letteren ghehanghen. Ghegeven int jaer ons heeren dusentich drie hondert zesse ende viertich, in dertien dage² (6 january 1347).

1 Indien hy geen getuigen, geen bewys heeft.

2 Dertien dage, de dertiende dag naer Christus geboorte, drie-koningen-dag.

De Jure pacificatorum.

Soe wie water ende weide te Bruessel nemt, sal staen ter paysmakeren rechte, soe verre ment alsoe vindt metter waerheit.

Ende soe wie getugen gehoirt wilt hebben, sal alle de namen van dien tenen male overgeven in gescrifte, binnen den tween iersten donredagen, ende dan selense de paismakeren voirt doen comen. Ende dair en boven en sal men en geene getugen meer hoiren dan in dien gescrifte overgegheven worden. - Dit was overdragen by Janne vanden Wykete, Amman, ende den scepenen van Bruessele, int jair ons heeren dusentich drie hondert sesse ende viertich.

De incolis et opidanis Bruxellensis.

De stad van Bruessele verantword hare ingesetene, ende schrijft voir hen in allen saken, gelijc haren poirteren, uutgenomen in drien poenten, te wetene, in den iersten van den tolle, dair af de poirteren van Bruessele vry sijn, maer de ingesetene niet. Ten anderen male, als de poirtren buten gevangen werden, soe

[p. 259]

schrijftmense uute, ende dat en doet men voir de ingesetene niet. Ten derden male, moet men poirters met poirters verwinnen, ende dingesetene mach men met goeden ongevrijden mannen verwinnen, alsoe dat tgetugenesse van den ingesetenen niet genouch en es in saken, daer inne men tugenesse van poirteren behoeft.

Item. Alle gemaecte poirteren, die gemaect sijn, oft die men maken sal naemaels, selen elcx jaers drie zesse weken binnen Bruessele buucvaste met harer meester maisenieden¹ moeten woenen. Ende als de stad uutvaert int oirloge, dat zy metter stad varen selen, ende liggen metter stad. Ende wie des niet en dade, dat hem sine poirterscap negeene stade doen² en sal nemmermeer, uutgesceden den genen die by ende met onsen heere sijn, ende te sinen live sijn³. Ende dit selen damman ende de scepenen moegen besueken als zy willen, met hen vieren⁴ van sinen geburen, tween van boven ende tween van beneden⁵, die poirteren sijn.

Dit was gedaen int jair ons Heeren dusentich drie hondert viertich ende achte, opten zestiensten dach der maent van septembri.

1 Met harer meester maisenieden, met hun voornaemste gezin.

2 Negeene stade doen, nu: niet te stade komen.

3 Die te sinen live sijn, die zyne lyfbedienden zyn.

4 Met hen vieren, met vier persoonen.

5 Dat is, de twee geburen die ter rechter en de twee die ter linker zyde van het huis woonen.

Van den cleederen ende veergelde.

Allen den genen die dese letteren selen zien ende hoiten lesen, Scepenen ende Raet ende gemeinlec de stad van Bruessele, saluut ende kennesse der waerheit. Cont zy allen, dat wy, aenziende den groten orbore ende profijt der voirs. stad, ende omme te behoudene pays en raste in de voirs. stad, ende omme tpaysmakerscap van der stad

[p. 260]

te sterkene, ende in sinen state te blivene, hebben wy geordineert met gemeinen accorde ende consente te houdene die poenten, die hier na bescreven staen. In den iersten hebben wy geordineert, dat de scepenen ende de rentmeestre van der stad hebben selen elcx jaers, elc van hen, twee paer cleedre, dats te verstane twee laken, telken saysoene, ende dat elc laken, dat zy hebben selen te cleedren, sal costen twee pond ouder groten tornoyse, ende niet meer.

Item, dat die guldekene¹, ende die achte van der gulden selen hebben, elc van hen, twee paer clederen tsjaers van twee lakenen telken saysoene, ende dair af sal elc laken costen twee pond ouder grote tornoys lakens gelds, ende niet meer.

Item, dat die paysmakere van der stad selen hebben, elc van hen, een paer cleedre tsjaers, dats te verstane twee lakene tsjaers, elc van twee pond ouder grote lakens gelds. Ende dese vier pond ouder groten tornoyse lakens gelds te cleedren, die de paysmakers hebben selen tsjaers, sal de gulde hen jaerlecx gelden ende betalen, altoes te alreheylegen misse.

Ende soe wie wart scepene, rentmeestere, guldeken ende achte van der gulden, sal jaerlecx sweren dit vaste ende gestade te houdene, telken tijde dat zy scependom rensmeestre (sic), guldekene, ende achte van der gulden sweren. Ende soe wie des niet doen, noch houden en woude, dat hy ware meynheedich ende versworen voirtane, te ewelijken dagen.

Voirt es te wetene, dat de scepenen, de rentmeestere, de guldekene, de achte van der gulden, ende de paysmakeren, haer vedergeld hebben selen te haren vederen², gelijc dat zij tot hare³ gehadt hebben.

1 Guldekene, gildedeken.

2 Te haren vederen, tot het dragen van pluimen.

3 Tot hare, tot her, tot hier toe.

[p. 261]

Voirt hebben wy geordineert, dat die cautschiede meestere¹ van der stad hebben selen alle jare, van der cautschieden goede, elc van hen een paer cleedre tsjaers, ende hare vedren dair toe altoes, te alreheylegen misse.

In orconscape van welken dinghen wy etc. Datum des donderdaechs voire sinxenen (29 mei 1354)².

Overgeschreven uit het tweede deel van Petri a Thymo Historia Brabantiae diplomatica, fol 154, 155, 165 verso, 166 recto, 167 verso, 168 recto en 176.

1 Cautchiedemeestere, de kassydemeesters.

2 Te vergelyken met de Ord. van 1339, Luyster van Brabant, I, bl. 104.

Aenmerkingen.

De bovenstaende stadsrechten van Brussel geven aenleiding tot de volgende vragen:

I. Wat gebruik was dat, een bruid in den bruidstoel zetten?

In vele oude stadsverordeningen en vorstelyke plakkaerten worden maetregels voorgeschreven tegen de misbruiken, welke by de huwelyksvieringen plaets hadden; doch nergens kwam my de vermelding van het hierbedoelde gebruik voor³. Van Alkemade noch Vander Schelling spreken er van⁴, en wellicht vindt men er ook geen gewag van in Scheltema's verhandeling over dergelyke onderwerpen, eerst onlangs in het licht verschenen, doch die my nog niet is ter hand gekomen. Volgens den baron Trouvé in zyne Description du département de l'Aude bestaet er tegenwoordig onder de boeren van het arrondissement Limoux nog een zonderling gebruik by de huwe-

3 Het verwondert my, inzonderheid, dat daervan niet gesproken wordt in de Keure des mariages van Ipren (Warnkoenig's Flandrische Staats- und Rechtsgeschichte, zweiten Bandes erster Abtheilung, Urkunden, bl. 182 en volgende).

4 Art. Bruiloften in de Nederlands displegtigheden, I, bl. 177-228.

[p. 262]

lyksfeesten: Au retour de la messe, l'épouse se rend avec le cortège chez son nouvel époux, et là, assise sur une chaise de bois, ayant une assiette sur les genoux, elle reçoit deux baisers de chacun des assistans, qui versent en même temps des offrandes pécuniaires dans le bassin, chacun selon sa fortune ou sa générosité. Zou zoo iets te Brussel gebruikelyk zyn geweest? ik twyfel er aen.

By de oude Skandinaven had men een soort van bruidsstoel of bruidsbank (Brúdbeckr of Brúdarbeckr) zynde een dubbele zetel, waerop bruid en bruidegom by de huwelyksplechtigheid zaten¹; doch ook deze stoel schynt hier niet bedoeld.

Het stoelzetten of zetelen was van ouds een symbolum van inbezitstelling (signum realis et vere apprehensae possessionis²). Daer nu de bruiloftsfeesten meest altyd in de wooning van de bruid plaets hadden, gelyk nog heden ten dage gebeurt, zoo was men gewoon de bruid naer het huis des bruidegoms te voeren, welke plechtigheid, hier te lande, gelyk by de Friezen, geschiedde onder het blazen der horens, het gejuich der geburen, het aensteken van vreugdevuren, en het zingen van vrolyke liederen³. Vervolgens werd de bruid in hare nieuwe wooning gezeteld, en zette men haer een bruidskroon op, die zy gedurende eenige dagen op het hoofd droeg⁴. Dit alles had ten gevolge, dat men aen het huis der nieuwgetrouwde een soort van tweede bruiloft aenrichtte, en het schynt my toe dat het magistraet van Brussel hierin een misbruik zag, dat moest worden

1 ‘En tosoedet Stol hvorpaa Brudeparret fordum plejde at sidde, imedens Vielsestalen holdtes.’ Lexicon islandicum Biörnonis Haldorsonii, vol. I, p. 114.

2 Grimm, Deutsche Rechtsalterthümer, bl. 188.

3 ‘Mit hoernes hluud, ende mit bura oenhlest, mit bakene brand, ende mit winna sangh.’ Oude Friesche wetten, bl. 254.

4 Diericx, Mémoires sur la ville de Gand, II, p. 23.

[p. 269]

geweerd. Men was van gevoelen dat de bruidegom geen hulp behoefde om zyn bruid te installeren.

II. Waerom was het aen de chirurgyns en aen de vrouwen, die met het aderlaten den kost wonnen, verboden verkens te houden, en aen de vleeschhouwers niet toegelaten dezelven langer dan drie dagen aen huis te hebben?

De reden van dit verbod is niet opgegeven, maer kan gegist worden. Van den eenen kant vreesde men dat het afgetrokken bloed en uitgesnedene menschenvleesch aen die huisdieren mocht worden ten eten gegeven, iets waervan men een walg had, en van den anderen kant geloofd men, niet zonder reden, dat de afval in de slachteryen, door verkens opgegeten zynde, eene ontsteking veroorzaken moest, die by het nuttigen van hun vleesch, aenleiding geven kon tot huidziektens, waermede men in dien tyd zeer gekweld was. Men zegt ook, dat de verkens door het eten van vleesch zoo bloedgierig worden, dat zy menschen en dieren aenvallen.

J.F. WILLEMS.