Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1

[p. t.o. 231]

Bl. 231.

[p. 231]

Maximiliaen van Oostenryk in gevangschap te Brugge, ten jare 1488¹.

Na de dood van Maria van Bourgonje liet Maximiliaen van Oostenryk zich tot voogd van zynen zoon Philips voordragen. De belgische gewesten, Vlaenderen en vlaemsch Braband uitgezonderd, stemden er in toe, en overal werd Maximiliaen als voogd erkend. De Vlamingen, die reeds wisten wat bourgondische kluisters waren, zagen er geene noodzakelykheid in om, in den persoon van den nog onmondigen zoon hunner overledene gravin, zich in de handen te geven van den opvolger tot de keizerlyke kroon.

Vlaenderen dus weigerde die voogdyschap te erkennen, en aller wenschen waren, dat den jongen Philips eene vlaemsche opvoeding zoude gegeven worden. Men had dan eindelyk het gelukkig vooruitzicht eens eenen vorst te zullen bezitten, in de zeden en in de tale des lands opgevoed, eenen vorst in staet om de behoeften des volks te begrypen, en deszelfs belangen te verdedigen. Men maekte zich van den jongen vorst meester, en huldigde hem in als graef van Vlaenderen. Zes edelen werden tot voogden aengesteld, om gedurende Philips minderjarigheid in zynen naem de zaken te besturen.

Maximiliaen, over zoo veel stoutheid gebelgd, bezigde

1 De hiernevensstaende plaet, verbeeldende het portret van den hofnar Koen van der Rosen, is vervaerdigd naer eene houtsnede, voorkomende in een printwerk van het jaer 1517, vertoonende de triomfwagens van keizer Maximiliaen, grootendeels gesneden door Albert Durer, en berustende ter koninglyke bibliotheek van Parys.

[p. 232]

geweld, en dwong de vlaemsche steden hem als voogd te erkennen. Hy strafte Gent, als het hoofd van den oproer, schonk een aental nieuwe ambten aen vreemdelingen, liet duitsch krygsvolk in het land, en wilde weldra nieuwe schattingen ligten. De laetste ridder, gelyk zyne levensbeschryvers hem noemen, bekreunde zich weinig over het morren van een vryheidademend volk, en wellicht droomde hy van eene onvoorwaerdelyke onderwerping. Het kwam hem duer te staen. Te Brugge werd hy, op aenraden der Gentenaers, aengehouden, en in verzekerde bewaring gesteld. Te onmachtig om door geweld de Bruggelingen te dwingen van hem los te laten, trachtte hy door list hunne handen te ontsnappen. Onze geschiedschryvers verhalen hoe hy zich gedurige verkleedde, en slechts eene gelukkige gelegenheid afwachtte om onder de eene of andere vermomming de stad uittekomen. Onder andere spreekt de Chronyk van Vlaenderen, te Brugge gedrukt in-fol. 3^e deel, bladz. 74, er volgenderwyze over: ‘Soo: dat Maximiliaen op verscheyde tyden sig selven begonde te verkleeden in verscheyde verworpe kleederen, nu als een vrouw, dan als een godsgewyde, wederom als een heerenknecht, om behendelyk syn langdurige vangenis te ontloopen. Maer alles was te vergeefs. Hy was te wel bekent, ende syne bewaerders hadden grooter sorge als hy meynde, met tegenstaende dat sy met grooten hertsweir soo grooten monarch moesten in egtenis bewaeken.’

In Duitschland worden de byzonderheden dier gevangenschap geheel anders voorgedragen. Volgens de geschiedschryvers van dat land zou Maximiliaen nimmer het voornemen hebben opgevat zyne bewaerders te verschalken, om uit de handen zyner vyanden te geraken. Alle die gewaende pogingen tot ontsnappen zouden gelegen zyn geweest in de grenzelooze trouw van Maximiliaens hofnar,

[p. 233]

Koen van der Rosen, eenen der vroomste hofnarren, die ooit bestaen, hebben. Wat er van zy, ziet hier wat Karl Friedrich Flögel in zyne Geschichte der Hofnarren¹ bl. 191-195, over die pogingen ter ontsnapping zegt: ‘Toen Maximiliaen nog roomsh koning zynde in het jaer 1488 eenen landdag in de Nederlanden uitschreef, om de onrustige onderdanen tot jorde te brengen, raedde hem Koen van der Rosen, zyn grappige raedsheer, anders een dapper man en vol hart, van zich niet naer Brugge te begeven, dewyl het aldaer met hem slecht kon afloopen. Maximiliaen bekreunde zich niet aen dat gezegde, en reisde niet te min er naer toe. Toen de koning de Ste-Katharinapoort naderde reed Koen tot hem, en zeide, in de tegenwoordigheid van den geheelen stoet’: Myn lieve koning! ik zie wel dat gy uwe getrouwe raedslieden en my niet volgen, maer gevangen zyn wilt: ik zeg u dan dat ik niet gevangen wil worden. Tot by den burg wil ik u in de stad geleide geven, maer dan ook my zoo spoedig mogelyk door de gentsche poort weg pakken. Als gy echter zien en hooren zult dat rondom de stad de lusthuizen en dorpen afbranden, denk dan dat Koen uw nar zulks veroorzaekt heeft.’ ‘Koen, antwoordde Maximiliaen, ik zie wel dat gy niet veel goeds van myne zonen te Brugge gelooft: zy hebben echter ons alle trouw toegezegd.’ ‘Dat moge u de duivel doen gelooven, hervattede Koen, waerachtig, ik geloof dat myn paerd wel zou zin hebben om weg te ryden.’ Daerop is hy met den koning in de stad en langs de andere poort er weder uitgereden, recht naer Middelburgs, by den hertog Christoffel van Beyeren. De intrede des konings geschiedde langs de heiligkruispoort. Naeuwlyks had hy zynen intrede in de stad gedaen, of er ontstond een oproer. Maxi-

1 Leignits und Leipzig, bei David Siegert, 1789, in-8^o.

[p. 234]

miliaen reed naer de markt om hetzelve te stillen; maer de burgers rukten hem van zyn paerd, en sleepten hem in een kruideniers huis, dat naderhand Kranenburg genaemd werd, alwaer hy met eenen ook aengehoudenen prins en ettelyke anderen 's nachts op eene bloote bank moest liggen. Hy zat daer in een kamertjen, waervan de vensters met yzeren staven bezet waren. Tegen over de vensters stonden drie kruisboogschutters, de pees van hun wapen overgehaeld; zoo dat hy niet weten kon of men hem wel niet wilde laten doodschieten.

‘Koen van der Rosen ondertusschen bleef gedurende de gevangenschap van zynen heer niet werkeloos, maer bewees zyne wonderbare trouw door twee waegstukken. Eerst had hy zich twee zwemgordels¹ laten maken, waermede hy 's nachts over de gracht van den burg, waerin de koning toenmaels was, wilde zwemmen, om zynen heer, by middel van eenen dier gordels door de gracht uit de stad, en op daertoe bestelde paerden, weg te brengen. Toen hy zich echter in de gracht gelaten had werd hy van de zwanen aengevallen, welke onder een groot geschreeuw hem zoodanig met hunne vleugelen sloegen, dat hy zich het leven opgaf, en ter naeuwer nood ontsnappen kon; want hadden zy den gordel aen stukken gebeten, hy ware zonder eenige hulp verdronken. Zy waren goed franschgezind, die zwanen; ook is haer geschreeuw zonder twyfel de oorzaek geweest dat de Bruggelingen, de waerheid vermoedende, den koning niet langer in den burg wilden laten.

‘Na dezen bedacht Koen eenen anderen aenslag. Hy leerde het hair- en baerdscheeren, sluipte binnen Brugge, kwam by den gardiaen van het Franciskaner

1 Op vele plaetsen van ons land Schavaenders of Savaenders geheeten.

[p. 235]

klooster, die den koning kende en beminde, en ontdekte hem zyn voornemen om zynen heer te verlossen. Hy begeerde dat de gardiaen hem eene kruin zou laten scheeren, en hem een ordekleed en eenen coventbroeder geven. Hy zou dus, in het gewaed eens biechtvaders, tot den koning gaen, hem insgelyks eene kruin scheeren, zyn eigen overrok laten aentrekken, en met den coventbroeder naer het klooster terug zenden. De gardiaen zou zich met den vorst in een schuitjen zetten, dat met vier knechten en drie paerden voor de Sinte Katharina poort op hen wachtte, en alzoo naer Middelburg afvaren. De gardiaen vroeg hem waer hy dan blyven wilde? ‘Ik wil 's konings kleederen aentrekken, antwoordde Koen, en als de Bruggelingen den koning zoeken zullen zy in zyne plaets eenen nar vinden, met wien zy dan doen mogen wat zy willen. My is 't genoeg, al doen zy my alle pynigingen, ja zelfs de dood aen, als ik maer mynen heer red, en dat die rebellen van eenen nar bedrogen worden.’ De gardiaen was verwonderd over die trouw, en over hetgeen hy begeerde, en beval den coventbroeder dat hy van Koen zeggen zou, dat hy 's konings biechtvader was.

‘Wanneer zy in 's konings woon kwamen, en de hoofdman der wacht vroeg wat zy by den koning te verrichten hadden, trok Koen zyn kap af, ontblootte de kruin, en gaf met devotie tot antwoord: dat hy van den gardiaen gezonden was om den koning de biecht te hooren, en hem met het woord Gods te troosten. In 's konings vertrek gekomen, begon hy, volgens zyne gewoonte, den vorst met eene forsche stem aen te spreken: “Zie zoo, vind ik u daer, myn vrome koning? waerom zyt gy my niet gevolgd toen ik u gewaerschouwd heb? Zie nu, ik heb myn leven uwenthalve gewaegd. Ik wil u met Gods hulp uit de

[p. 236]

handen uwer vyanden verlossen; maer gy moet my thans beter volgen.” De koning wist niet wat hem overkwam. Hy herkende wel zynen Koen aen de spraek; het scheen hem echter onmogelyk dat deze zoo door drie wachten tot hem was kunnen geraken. Koen den koning zoo ontsteld ziende, sprak verder: “lieve Max! laet het u niet bevreemden. Gy kent immers wel uwen getrouwen nar, uwen Koen. Ik heb hier myn scheergereedschap, ik wil u eene kruin scheeren; om u heb ik dat handwerk geleerd. Ik wil ook met u van kleederen verwisselen, en hier blyyen. Gy zult, aldus geschoren, met mynen overrok door de wacht heen gaen; voor de poort zult gy eenen barvoeter monnik vinden; gy gaet met hem in zyn klooster. De gardiaen, met wien ik reeds alles geschikt heb, zal u schip en paerden aenwyzen; met dezelven zult gy, morgen om dezen tyd, te Middelburg by de uwen kunnen wezen. Ik heb alles besteld; kom nu gaeuw, en laet my u scheeren! Ik heb my by den hoofdman der wacht voor uwen biechtvader uitgegeven; en als ik te lang uitbleef mocht myne handeling verdacht en uwe verlossing verwyderd worden.” De koning vroeg aen Koen hoe het met zyn krygsvolk in het land stond, en ook wat et anders al in het roomsche ryk omging?’ Het staet en 't gaet alles wel! antwoordde Koen, want hertog Christoffel van Beyeren, de graef van Sonnenberg, Eberstein en Nassau, en ik hebben onlangs met weinig volk de Franschen en Gentenaers by Hulst 6000 man aen verslagenen en krygsgevangenen afgenomen. Ook komen de graef van Zollern en de heer van Ysselstein met 4000 voetgangers en 300 paerden uit Braband. Bovendien heeft de keizer voor de derde mael de macht van zyn gansche ryk in het veld verzameld. Die allen willen u met alle geweld verlossen, en hertog Albrecht van Saxen is regent van het

[p. 237]

ryk. Ook heeft de paus de groote excommunicatie over de drie steden uitgesproken, en de keizer die in 's ryks ban gedaen. Aen roof en brand, byzonder rondom Brugge, is geen einde. De heer van Ravenstein heeft de twee sloten met den toren Bourgonje in zyn geweld, en laet aen de Bruggelingen langs het water niet één vischjen toekomen.’ Toen hy nog verder aenhield dat de koning zich zou laten scheeren, vroeg hem deze: ‘myn lieve Koen! maer waer wilt gy, myn geliefde raedsman, blyven?’ ‘Daervoor hoeft gy niet te zorgen, antwoordde Koen. Ik geef u myn overrok, en leg uwe py om me, en stelle my aen als of ik koning Max ware. Als de Bruggelingen u dan zoeken en my vinden, zullen zy den zot hebben; maer den koning zal hun ontsnapt zyn.’

‘Vernemende dat er eene sterke hulp ter zyner redding in aentocht was, en het ook weinig overeenkomstig met zynen rang vindende, op zulk eene wyze uit de gevangenis te geraken, gaf Maximiliaen hem tot antwoord: dat hy wel merkte dat hy, Koen, niet van alles onderricht was. Hy kon, door zyn woord hiertoe verplicht, zonder wil en weten der Bruggelingen, zich niet uit de stad begeven; daerentegen hadden deze, op alles wat hun dierbaer was, verzekerd, dat hem hoegenaemd geen leed zou geschieden. Koen maekte zich om die woorden boos, en antwoordde: “geliefde koning, ik zie wel dat gy nog met my gekt, gelyk gy vroeger deed. God behoede u, myn gekscheerende koning! gy zyt al te oprecht voor de Vlamingen.” Hy nam afscheid van den koning, en ging weenend en bedroefd de deur uit. Als hy door de wacht ging vroeg hem de hoofdman hoe de koning vaerde? “Gelyk een vrome,” was het antwoord. Als gene voortvraegde: hoe zyne raesdlieden? sprak hy tegen: “dat weet God.” Waerop de hoofdman: “dat is ook onze klachte.” Zoo gesteld moest Koen, in plaets van de koning, naer Middelburg afvaren.’

[p. 238]

Onder de stukken, waeruit Flögel geput heeft, noemt hy Jon. Jac. Fuggers Ehrenspiegel des Erzhauses Oesterreich. In de vyftiende en zestiende eeuw waren er kooplieden van dien naem in Brugge en Antwerpen. Het kan dus zyn, dat een lid dier familie de byzonderheden nopens Maximiliaen geboekt, en naer Duitschland gezonden hebbe. Zulk eene getuigenis, in zulke tyden geschreven, zou echter nimmer als onpartydig genoeg kunnen beschouwd worden, om er een onvoorwaerdelyk geloof aen te slaen.

Het verhael van Flögel is onlangs nog gevolgd geworden door A. Pannasch, in zyn historisch tooneelstuk Maximilian in Flandern.

F.A. SNELLAERT.