Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1

[p. 224]

Over de nieuwere vlaemsche spraekkunsten¹.

Tot laet in de zestiende eeuw schreven de Vlamingen, de Brabanders, de Hollanders, de Zeeuwen, en byna al de overige Nederlanders van den duitschen stam, één en dezelfde tael, ten minste wat de spelling betreft. De tael van Vondel en Cats, de tael der hollandsche wetten en plakkaerten van den leeftyd dier schryvers, verschilde weinig of niet van hetgene wy nu Vlaemsch noemen. Sedert korte jaren eerst heeft men begonnen te twisten of er wel eene algemeene nederlandsche tael besta. De oorzaek daervan ligt in de politieke omstandigheden, waerin de beide landen, Noordnederland en Zuidnederland, door verdeeldheid van godsdienst en van andere belangen, gekomen zyn. De scheuring der provincien, in de zestiende eeuw, bracht aldra de op zichzelven staende deelen der natie op een' verschillenden weg. De Hollanders, zich van de spaensche overheersching vry geworsteld hebbende, vormden een nieuw volksbestaen, en van lieverlede ook een nieuw taelstelsel. Spieghel en Hooft weken reeds merkelyk van het vroeger gevestigde spraekgebruik af; doch het duerde lang eer men zich geheel en al verhollandschte. De statenbybel, grootendeels door vlaemsche predikanten opgesteld, de psalmen van den Gentschen Datheen, tot laet in de achttiende eeuw in alle gereformeerde kerken bewaerd, en eindelyk de ingewortelde gewoonte, maekten dat men

1 Dit artikel, in de Gazette van Gend van den 3 mei 1837 geplaetst, behoort eenigzins tot de vorenstaende verhandeling, en wordt hier, louter tot plaetsvulling, medegedeeld.

[p. 225]

nog lang aen het oude algemeene nederlandsche vasthield. Maer toen de invloed der hoogduitsche letterkunde, het spelen van hoogduitsche dramas, het dagelyks vertalen der schriften van hoogduitsche geloofsverwanten en philosophen eene andere wending aen styl en voordracht gaven, terwyl de oude kerkformulieren werden afgeschaft, toen begon men van eene Hollandsche tael te spreken; toen werd men te rade nieuwe spraek- en spelkunsten in te voeren; toen verhieven Weiland en Siegenbeek den schepter over hunne landgenoten; zonder zich over het spraekgebruik by Brabanders en Vlamingen te bekommeren; niettegenstaende deze laetsten het eerste licht van taelkennis en taelbeoefening hadden ontstoken.

Middelerwyl was men in Belgie met het Nederlandsch veeleer achteruit dan vooruit gegaen. Onder de weldadige regering van Albertus en Isabella telde men nog eenige voortreffelyke dichters, als met name Justus Harduyn, Willem van der Borcht, Willem van der Elst, Pieter Geschier, Willem van den Nieuwlandt, en eenige anderen, die eene vry zuivere tael schreven, niet ongelyk aen die van Vondel en Cats. Doch toen, vóór zestig jaren, Des Roches, ondersteund door het Oostenryksche gouvernement, aen het Antwerpsche dialect, en aen het gebruiken van accenten, volgens dat dialect, een zeker oppergezag bestond te geven, bleek het weldra dat ook hier by ons het algemeene nederlandsche opgehouden had te bestaen. Na de dood van Des Roches dongen vyftig schoolmeesters naer zyne erfenis. Elkeen wilde de verwaerloosde tael door nieuwuitgevondene stelsels opbeuren, en de franschgezinde verachters dier tael lachten in de vuist, over de wanorde die daervan het gevolg was. Het is nu zoo verre gekomen dat men door velen hoort vragen: wat is Vlaemsch? Wat is Neder-

[p. 226]

landsch? Wat is Nederduitsch? En schier niemand geeft zich de moeite om te onderzoeken wat Vlaemsch, wat Nederduitsch was, in eenen tyd dat elkeen het kende.

Terbruggen volgde de stappen van Des Roches, van P.B. en van J. Bailliu, doch de school, welke hy te Antwerpen stichtte, en die thans aldaer nog uitspraek doet over punten van spelling en woordvoeging, onder den naem van een schoolonderwyzers-gezelschap, is ook al met zoo teel nieuwigheden opgekomen, dat des eerstgenoemden spraekleer min of meer onbruikbaer geworden schynt.

Vlaenderen zag den kundigste zyner spraekleeraren (Behaegel) verscheidenmael van plan en spelling veranderen, terwyl Terbruggen noch in Gent noch in Brugge door iemand geraedpleegd of gevolgd werd. En zoo staet het dan nu derwyze geschapen, dat het belgisch gouvernement, niet wetende waer men by Vlamingen of Brabanders een' man vinden zou, ter zake volkomen onpartydig, eindelyk tot het besluit gekomen is eenen Luxemburger aen te stellen, om de belgische wetten in het vlaemsch te vertalen. Gelukkig hy, die dien Luxemburger verstaen mag¹

De laetste verschynsels in het gebied der belgische spraekleer zyn eene Grammaire Belge par Guillaume van West, gedrukt te St-Truiden, en eene Nederduytsche Spraekkunst, in twee deeltjens uitgegeven door den Eerw. heer J. David, professor der nederduitsche letterkunde by de Catholyke Universiteit. Beide schryvers zyn kundige en verlichte mannen, en groote voorstanders hunner moedertael: zy verdienen, in dit opzicht, den meesten lof. Het stelsel van den eerstgenoemde, wat

1 Wy vernemen dat de Luxemburger thans door eenen jongen advokaet vervangen is, in de tael meer kundig.

[p. 227]

de spelling betreft, komt hierop neêr, dat wy de fransche accenten behooren te bezigen, en dus te schryven: béven, verdédigen, béek, béter, vióol, hóop, gèerne, pèerel, wèerd, doch dat men i, in stede van y, moet aennemen in uit, spruit, kraei, fraei, hooi, strooi; terwyl hy in de woordvervoeging het hollandsche of liever het oudnederlandsche stelsel aenpryst, van gy zoudet, hy wordt, enz.

De Eerw. heer David, daerentegen, blyft in zyne spelling de tael der XVI^e en XVII^e eeuwen meer gelyk, verwerpende het stelsel der accenten, schryvende ook gy zoudet, dat gy wordet, ik werd, en toonende zich niet ongenegen om zelfs het zachtere lidwoord de, in den eersten naemval van het mannelyk geslacht (naer het voorbeeld onzer oudste schryvers), te hernemen. De y behoudt hy in woorden als eynde, beyde, leyden, fraey, zaeyen, nooyt, bloey, en wat dies meer is. Voor het overige pryst hy de enkele vokaelspelling aen, en stelt dus slapen, betalen, muren, huren, talen, loven; geenzins slaepen, mueren, enz.

Wy bekennen dat beide werken veel goeds en betrachtenswaerdigs opleveren; dat de ieverige schryvers, elk in den zynen, veel nut kunnen stichten, en onze taelstudie, immers op den stand waerin dezelve zich by ons bevond, merkelyk hebben verbeterd; evenwel achten wy ons verplicht hun aen te raden de oude nederduitsche tael, zoo als zy eenmael, al de Nederlanden door, geschreven en erkend werd, veel meer te raedplegen dan het verkeerdelyk ingeslopen provinciael gebruik, dikwyls geheel en al tegen de levende spraek indruisschende; en wy houden ons verzekerd dat zy dan krachtdadig zullen medewerken om de bestaende vooroordeelen en wanbegrippen uit te roeien, het onuitvoerbaer plan verwerpende van in Belgie eene afzonder-

[p. 228]

lyke tael te vormen, eene zoodanige tael, namelyk, als twelke, door haer al te beperkt grondgebied, niet lang bestand zou kunnen zyn tegen de verdelgende macht der Fransche: die gezworene aertsvyandin van onze duitsche nationaliteit.

J.F. WILLEMS.