Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1

[p. 209]

Over den oorsprong, den aert, en de natuerlyke vorming der Nederduitsche tael.

II. Natuerlyke vorming.

In alle talen doet zich eene min of meer natuerlyke ontwikkeling voor, tot het vormen der woorden en het regelen der spraekeigenschappen; doch in de eene is dit beginsel meer zichtbaer dan in de andere. Waer men door zedeverbastering, door slaefsche stemming van den volksgeest, of door overdreven navolgingszucht naer vreemde gebruiken, van zyn oorspronglyk karakter afgeweken is, daer verliezen langzamerhand de woorden hunne oude beduidenissen, of wel zy verdwynen geheel en al. En indien zy al blyven voortbestaen, het is als bloote teekens van willekeurig daeraen vastgehechte begrippen. Dit zien wy by de fransche natie: haer zedebederf, onder den naem van galanterie schuilende, heeft reeds sedert lang het woord fille ten kwade geduid, en, daerentegen, de op ontucht afgerichte straetloopster tot den rang van hofdame (courtisanne) verheven. De slaefsche geest van onderwerping by die

[p. 210]

natie (die haer, nog in onzen leeftyd, aen alle slach van dwinglandy dienstbaer maekte) kan voor den kunstenaer naeuwlyks een grootscher eertitel uitdenken, dan dien van bon sujet; terwyl de dagelyks toenemende zucht naer nieuwigheden haer by Grieken en Engelschen naer een aental woorden doet uitzien, dikwyls tot niets anders dienende dan om de meer eigenaerdige inlandsche benamingen van kant te helpen. Helaes ook by ons, Belgen, beginnen de engelsche waggons onze wagens van de baen te stooten, al zyn beide namen volstrekt dezelfde!

Gelukkig het volk, dat een tael bezit, uit welkers zuivere bron de vorm en de beteekenis der woorden nog opwellen; by wien de etymologie als de beste overlevering en verklaring van voorvaderlyke begrippen, ja als eene nationale philosophie mag gelden, en by wien het gevoel zich levendig uitstort en mededeelt in klank en toon! Zoodanige tael nu bezitten wy in het Nederduitsch. Schier alle woorden dragen by ons den stempel, het kenmerk, van hetgeen zy beduiden moeten. Het komt er slechts op aen dat men daerin naer den wortel zie, en dien is niet moeilyk op te sporen, wanneer men weet dat de toon, in de uitspraek, er bestendig op neêrvalt. Het idée, door den wortel uitgedrukt, ligt by ons in al de afgeleide woorden ten gronde. Laten wy dit door een enkel voorbeeld beschouwelyk maken. Het oostersche stambegrip Stha, nederduitsch Staen, levert ten minsten vyf honderd uitspruitsels, in welken de wortelbeduidenis, schoon veelzyds gewyzigd, zich onmiskenbaer opdoet. Vooreerst worden uit dit Sta onderscheidene werkwoorden, door het achteraenplaetsen van zoo veel verschillende eindigingen, gevormd, als met name Sta-den (stabilire), Sta-len (locare, nu stallen, uitstallen, exponere), Sta-gen (frequentativum staggeren, vacillare pedibus), Sta-ken, Sta-men (frequentativum stamelen of

[p. 211]

stameren), Sta-mmen, Sta-mpen, Sta-pen (frequentativum stapelen), Sta-ren, Sta-ven, enz. Uit Staen, met sommige voorzetsels gekoppeld, komen afstaen, aenstaen, bestaen, bystaen, achterstaen, buitenstaen, doorstaen, opstaen, overstaen, onderstaen, medestaen, tegenstaen, tusschenstaen, omstaen, voorstaen, verstaen, ontstaen, uitstaen, wederstaen, volstaen, instaen, misstaen, welstaen; of met nazetzels staender, staenbaer, staenlyk, en wat dies meer is; zonder nu te spreken van grootere samenstellingen, als onbestaenbaer, onbestaenbaerheid, onuitstaenbaer, verstaenbaer, omstaender, voorstaender, staenvermogen, staenvry, staendwang, enz. Dit gaet tot in 't oneindige. Nu hebben wy slechts van zulke afgeleide termen gesproken, in welken het infinitivum staen onveranderd voorkomt. Eertyds schreef men ook standen voor staen; van waer stand, bestand, toestand, omstand, opstand, standvastigheid, verstand¹, onverstand, verstandig, bestendig, verstendigen, en wat daermede kan saemgekoppeld worden. Uit de praeteritaelvormen stond, stoet, worden de substantiven stond, steun, stoot, en de bywoorden aenstonds, terstond, geboren. Van Staden heeft men staet, statelyk, stad (by vocaelverscherping stede), stedeling, stedigheid, steeds, besteden, gestadig, stade (staei, rust), staetsie; van Stalen stallen, stellen, gestalte, gestel, gesteltenis, stellaedjen, steel, stelling, stelsel, stelten, stoel; van Stagen stag, steeg, steigen; van Staken staek, stok, stek; van Stampen stempel; van Staren star, staert; van Staven staef, staf, steven, stevel, enz., enz. In dit alles heerscht het grondbegrip van staen.

Indien wy de onbeperkte buigzaemheid of den ryk-

1 Eigenlyk overstand, de kennis ten overstaen van iets verkregen. De Engelschen veranderen het voorzetsel, en zeggen understanding.

[p. 212]

dom onzer tael hadden te betoogen, wy zouden niet weten waermede beginnen, waermede eindigen. Welke verscheidenheid, welke eigenaerdigheid, welke bezieling, in het verbinden van hare vormen! Hoe weet zy voor de afgetrokkendste denkbeelden de fynste onderscheidingen te vinden, zonder daerom op te houden met hare wortelverw te kleuren! Hoe levendig schetst zy alle hoedanigheden, eigenschappen (eigenheden, eigendommen), voor het verstand! Denkt men, by voorbeeld, aen breed, zy verzelfstandigt die beteekenis, en zegt: het breede, de breedte, de breedheid, het breedzyn, de verbreediging, de breedaerdigheid, de breedvoerigheid, de verbreedbaerheyd, de verbreedenis, de uitbreiding, de verbreiding, de aenbreiding, de bovenbreedte, middelbreedte, onderbreedte, opperbreedte, enz. Wil zy eenige werking of dadelykheid versterkend, verminderend, verzachtend, of verzwakkend uitdrukken, zy versterkt of verzacht naer evenredigheid hare geluiden. Door eene enkele vokaelverwisseling maekt zy van liggen leggen (dat is, doen liggen); van weten wyten (doen weten); van langen lengen of verlengen (doen lang worden); van varen (gaen) voeren (doen gaen); van wegen wagen (doen wegen); van leven laven (doen leven, voeden); van smilten smelten (doen smilten); van denken dunken; van rechten richten; van bliken blikken, blikkeren, bliksemen, blinken. Op gelyke wyze handelt zy in de consonantversterkingen of verflaeuwingen: Asem (damp) wordt wasem; doopen doppen, steken stokken; ring kring; lap klap; nebbe snebbe; lomp plomp; nypen, knypen, knippen; nygen, nekken, knakken; rapen schrapen; rimpen krimpen; ryven wryven, grieven, griften; luiken sluiken; rollen krollen; luiden luiten, fluiten; rekken trekken; rommelen, trommelen; wikken, zwikken; en zoo met honderd anderen.

[p. 213]

Behalven deze zeer natuerlyke wortelbuigingen, by middel van klankverscherping of vokaelwisseling, hebben wy ook nog in onze tael een groot voorrecht, hierin bestaende dat wy de meeste slotconsonanten door verdubbeling of door het byvoegen eener doffe e kunnen verlengen en verzachten. Ook in deze uitbreiding of voortduring van den klank rust dikwerf een beginsel van byzondere zinduiding, dat door velen niet wordt in acht genomen, maer vooral by het gebruik der adjectiven eene voorname rol speelt. Hoofdzakelyk dient de bygevoegde e alsdan om meer toon, en gevolgelyk meer nadruk, aen hetgene men zeggen wil, te geven. Elders hebben wy aengetoond waerom, by voorbeeld, een groot man, en myn moeder, merkelyk verschillen van hetgene men door een groote man en myne moeder uitdrukt, zynde groot en myn in dit laetste geval meer bestemd of geparticulariseerd voorgedragen, en derhalve meer accentvattend, door de enclytisch op oo en y terugwerkende slot-e¹. Geen der overige duitsche taeltakken beweegt zich vryer in dit opzicht, dan ons nederduitsch. Van de eensylbige woorden (waeraen onze tael door hare oorspronglykheid zoo ryk is) maekt men er tweesylbige, indien men het verkiest, en men schryft tael of tale, spraek of sprake, neus of neuze, zon of zonne, bed of bedde ik, spreek of ik spreke, ik neem of ik neme; ja, eertyds verlengde men, naer goeddunken, tot de kleinste woordjens toe (omme, oppe, nare, dore, vore, tote, alse). Welk gemak geeft deze vryheid niet aen den redenaer en den dichter, ter bevordering der euphonie, of tot het berekenen van den indruk, dien hy op zyne hoorders maken wil! Een ander spraek-

1 Vergelyk myn tractaetjen Over de hollandsche en vlaemsche schryfwyzen van het Nederduitsch, bl. 129.

[p. 214]

vermogen, dat namelyk, om in eene periode zoodanige woorden te doen uitkomen, als waerop men in het byzonder de aendacht gevestigd begeert, geeft niet minder klem aen een gezegde. En dit kunnen wy, zonder een enkel woord te moeten omzetten. Het voorstel: hy zal morgen naer Brussel ryden, kan dus op elk lid den toon ontvangen, en verkrygt telkens daerdoor eene nieuwe zinsbepaling. Hy zal morgen naer Brussel ryden, wil zeggen hy, en geen andere. Hy zal Morgen naer Brussel ryden wyst den dag der afreize, en hy zal morgen naer Brussel ryden de plaets aen, waer heen men reist, terwyl hy zal morgen naer Brussel Ryden, nadrukkelyk doet gevoelen dat de reiziger niet te voet zal gaen. Wil men de woorden verzetten, men zegt: morgen zal hy naer Brussel ryden, of naer Brussel zal hy morgen ryden, of ryden zal hy enz. Voor dit alles hebben de Franschen niets anders dan: c'est demain qu'il ira, c'est à Bruxelles qu'il ira, c'est à cheval qu'il ira à Bruxelles.

Van waer deze buigzaemheid in de toonleiding van het Nederduitsch? van waer dat recht, om zoo vele woorden door het inlasschen of achteraenvoegen eener doffe e te verlengen? Trachten wy dit na te gaen, en misschien zullen wy in onze tael een nieuw uitzicht geöpend zien, hetwelk nog niet, of nog niet voldoende, opgemerkt is, hoezeer Bilderdyk er veeltyds naer toe wyze.

Het Nederduitsch is, als wy reeds vroeger gezeid hebben, eene Oostersche tael. In het Oosten nu schryft men meerendeels de woorden met enkel consonanten, waeraen de vokalen zich als van zelve verbinden; dus B.V. in 't Hebreeuwsch p r d s, in plaets van paredes (tuin); en dat deze regel ook voor het Vlaemsch gelden moet heeft een myner buervrouwen gevoeld, toen zy op het uithangbord, boven haer deur, liet stellen keersmakery door d wdw (de weduwe)..... Het oude runen-

[p. 215]

schrift liet dikwyls de vokael weg¹; en ja, wat was ook natuerlyker, dan dat men het bewerktuigde of passive deel der uitspraek als geheel ondergeschikt aen de bewerktuiging beschouwde? Daer er maer weinige geluiden bestaen, die men zonder tongslag of verplooiing der lippen kan uitademen, zoo moest men gereedelyk op het denkbeeld komen dat het gansche gebouw der spraek op articulerende grondslagen berustte. En inderdaed, de consonanten zyn het geraemte en de zenuwen, aen welke alle overige deelen van het lichaem vastkleven, en waerdoor men deze in beweging brengt (dit zy gezegd zonder iets te kort te doen aen de wetten van het vocalismus, door Grimm met zoo veel scherpzinnigheid nagevorscht). Past men dien regel op onze tael toe, dan laten zich onderscheidene moeielykheden oplossen, en dan ziet men al spoedig de reden, waerom men de vryheid heeft in deze en gene woorden een a of een e, een o of een u, of een eu, te verkiezen. In de eene streek moge men zeggen peerd, weerd, perel, kunst, haer, voor, door, in de andere paerd, waerd, parel, konst, heur, veur, deur, het doet weinig ter zake, mids men de gewrichten der woorden behoude; en men heeft ongelyk over zoodanig spraekverschil te redetwisten. Beide schryfwyzen kunnen, naer gelang de welluidendheid zulks vordert, even goed gebruikt worden. En dezelfde vyheid is ons gegeven ten aenzien van het in- of byvoegen der e, in woorden als dadelyk, doodelyk, hartelyk, zorge, hope, verre, eere, mede.

Late wy dit laetste beginsel een weinig hooger ophalen. In myn jeugd leerde men nog dat de letters niet enkel ef, el, em, en, er en es heeten, maer ook effe, elle,

1 W. Grimm, Ueber deutsche Runen, bl. 77: ‘A oder I wurde nach art der Runenschrift, die oft Vocale auslässt, nicht hinzugesetzt.’

[p. 216]

emme, enne, erre, esse. De schoolmeester gaf echter de de reden van dat verschil niet op; of bepaelde zich alleen met te zeggen, dat esse een lange es was, die men soms achter de kleine s, soms als voorletter eener syllabe, schryven moest. De waerheid is, dat in het Nederduitsch, gelyk in die Oostersche talen, waervan wy boven spraken, elke consonant eene doove vokael, Schwa of Scheva genoemd, by zich voert, die vóór of na de articulatie gehoord wordt, schoon men ze niet altyd schryft. By gekoppelde consonanten is men, om zoo te zeggen, gedwongen die scheva uit te spreken; by voorbeeld in glas, blok, elf, arm, schrael, zweven, welke byna als gelas, belok, ellef, arrem, scherael, zeweven, luiden. Doch dikwyls wordt zy geschreven, en dan gewoonelyk door de doffe e (in enkele woorden door de korte i) uitgedrukt. De hoogduitschers maken er minder gebruik van, en stellen fingern, steigern, andern, schmeicheln, waer wy de e invoegen, vingeren, steigeren, anderen, enz. Schryft men ze vóór of na den medeklinker (ta-el, of ta-le) in beide gevallen werkt zy enclyticè terug naer den daervóór geplaetsten vokaelklank, waerop dan de klemtoon nedervalt, het zy de vocael innerlyk, intensivè, of wel by verbinding met andere letters, verlengd worde¹. En zie daer, waerom het eene overtolligheid heeten mag in stede van neme, aennemelyk, schadelyk, vromelyk: neeme, aenneemelyk, schaedelyk, vroomelyk, en wat dies meer is, te spellen. Begeert men, eindelyk, de verdubbelde consonant elle, emme, enne, erre, esse te gebruiken, men maekt van man, manne; van bed, bedde; van zon, zonne; van les, lesse, lessenaer; van ys, ysselyk; van mis, misselyk; van slap, slappelyk; van zin, zinnelyk, zinneloos, en zoo

1 Vóór-en nazetselfs, als be, ver, ige, ende, eken enz. zyn, altyd kort; geen wortels zynde.

[p. 217]

al meer. By de dichters komt dit menigmaels van pas: zy verlengen of verkorten de woorden schier naer goeddunken; zoo nogthans dat by velen de verworpene scheva door een apocoop-teeken wordt aengewezen, of vervangen: beïev'ren, verand'ren, verwond'ren, d', g', w', z', en dergelyken.

Hebben wy alzoo gezien hoe de eensylbige grondwoorden naer verkiezing kunnen uitgezet of verlengd worden, en meer of min den toon ontvangen, naer mate de spreker noodig acht daer op te drukken, zoo kan het almede onzer aendacht niet ontgaen, dat zulks door eene hoogstnatuerlyke ontwikkeling of vervorming gebeurt, hier in bestaende dat men de slotconsonant der lettergreep of verscherpt door verdubbeling, of verzacht door het achteraenplaetsen van de scheva e. Passen wy dit grondbeginsel op de lidwoorden toe, wy zien terstond een licht opgaen, hetwelk ons naer de rechte baen zal brengen, ter afschaffing van het ongelukkig en taelverhardend schryfgebruik van den in den eersten naemval des mannelyken geslachts: ik zeg schryfgebruik; want niemand zegt, by het spreken, den koning, den leeuw, den visscher, den smid, den vos, den zwarte, den raed; gelyk ook niemand een zoodanig geschreven familienaem in de maetschappy draegt.¹.

Een kind, dat nog niet spreken kan, zal de voorwerpen, die het treffen, aen zyne moeder, deels met het uitsteken der handen, deels met het uitroepen van te! ti! of ta! aenwyzen. Zie daer onze artikels de, die, da[t]! De t, namelyk, eene aenwyzende of aenstippende beweging der tong zynde, zoo volgt het spraekorgaen van dat kind hierin de strekking van handen en lichaem; en wat

1 Maer wel De koning, De leeuw, De visscher, De raed. Van de n paragogicon welke men vóór de vokalen en vóór enkele consonanten soms hooren laet, hebben wy elders gehandeld.

[p. 218]

is natuerlyker? De articulatie t (of d by verzachting) is derhalve in onze tael een teeken van aenstipping of aenwyzing, hetwelk dus, als zoodanig, met de geslachtduiding weinig te maken heeft, blykens het meervoud, waerin men altyd de stelt (eertyds schreef men ook in 't neutrum dkint). Is de aenwyzing rechtstreeks, men noemt dit casus rectus (de man); verwyst men naer de zelfstandigheid waervan men spreekt, zydelings af, het is een casus obliquus (van den man, aen den man, door den man, van der vrouw, enz.); of doet men, eindelyk, het rechtstreeks aengewezene op een andere zaek inwerken, ook dan verwyst men, en daerom ondergaet het accusatief de zelfde drukking of afwending met de letter n of r, als men by het genitief, het datief, en het ablatief opmerkt (de man slaet den hond). Uit hoofde van deze drukking, is het ons dan ook geöorloofd het betrokkene woord vooraen te stellen, als, by voorbeeld, blykt in de volgende plaets van het Leven van Jesus, uit de dertiende eeuw, onlangs door professor Meyer uitgegeven (de oudste vlaemsche prosa, welke ik ken), kapittel 84: ‘Doe sprac hi voert ende seide: Alle dinc sijn mi ghegheven van minen Vader. Ende oc segghic u dat den Sone niemen en kent dan de Vader; noch den Vader kent nimen dan de Sone, ende deghene dinne [die hem] de Sone te kennene gheft.’

Het aenwyzend lidwoord verscherpt of verzacht door het vóór-of achteraenstellen der scheva: in het eerste geval is 't et (het; Engelsch it, Latynsch id); al wederom volgens den bovenaengevoerden regel; en daer vandaen komt het misschien, dat de h in het artikel het by de Hollanders niet geaspireerd wordt. Wat er van zy, de demonstrative t of d blykt in vele duitsche dialecten als artikel nog bewaerd te zyn. In het Engelsch is zy halfsissend (the), en gaet in het Moesogothisch tot de s over; schoon ik het daervoor houde, dat de Gothen in hunne uitspraek

[p. 219]

de nominative s van de genitive s merkelyk onderscheidden¹. In het Zwavisch zegt men nog t'Raupen, t'Fenster, t'Kuche, t'Wäsch, d'Supp, d'Ernt², en Hebel zingt in zyne Allemannische Gedichte, bladz. 96:

O, lueg doch, wie isch d'Sunn so müed,
Lueg, wie si d'Heimeth abezieht!

(Daerentegen hebben wy het hoogduitsche der, dat van daer schynt te komen, in ettelyke woorden aengehouden, als daer zyn: derwyze, dermate, dergelyke, enz.)

Verlengt men de, in toon, men verkrygt dé of die, en dus eene sterkere aenwyzing; ook als demonstratief voornaemwoord gebezigd wordende. Dit dé leeft nog voort in het Nedersaksisch. Der Laien doctrinâl, eene vertaling van onzen Dietschen Doctrinael, vangt er mede aen:

De sik to wysheid wil keren,
De shal to deme êrsten leren
Wol konen, wat he hôrt,
E'r he dat lere förd³.

In 't oorspronglyk:

Wie ter wijsheid wille keren
Sal met ernste moeten leren
Ende wel connen dat hi hoert,
Eer dat hi sal leren voert.

Niet minder vinden wy het by onze oude schryvers gebruikt, namelyk, in de voorbeelden door Huydecoper opgegeven⁴:

1 Vergel. Grimm, Deutsche Grammatik, I, bl. 64.

2 J.C. Von Schmid, Schwäbisches Wörterbuch, bl. 114.

3 Der laien doctrinâl ein Altsassisches gereimtes Sittenbuch, herausgegeben von Scheller, Braunschweich, 1825, bl. 5.

4 Melis Stoke, uitgave van Huydecoper, bl. 3. Bilderdyk merkt op, dat van dé, deze, desgelyks, enz., afstammen.

[p. 220]

 

Die Dideric, de God hadde vercoren.

 

Den raet te doene de de verrader

 

Riet.....

 

Willebrorde, de eerst bekeerde

 

Die Vriesen.

In alle geval is het een individualiserend hulpwoord¹.

Eindelyk kan men ook het neutrale 't (het) versterken door verdubbeling, en dan verkrygt men d't, dit, dat, ja zelfs, in de uitspraek, datte.

In het Scandinavisch (het Yslandsch of Oudnoordsch, het Deensch, het Zweedsch), koppelt men het artikel achter aen het naemwoord vast, mann-r, mad-r, man-d, de man², kong-en³, de koning, rig-et, het ryk. En wie zal my zeggen of de terminatie te in schaem-te, groot-te, ook al geen demonstratief is? Bilderdyk denkt dat dit te eene verkorting van hede, deensch hed, zy; doch men kan het ook omkeeren, en zeggen dat hede (heid) het verlengde lidwoord de (met de vooraengeschrevene scheva, en dus ede), kan wezen.

Brengen wy ons stelsel tot de werkwoorden over, wy zien dat ook de infinitiven, als benamingen van dadelykheden, een soort van artikel hebben, almede uitgedrukt door te (te doen, te werken, te bidden), waerdoor men dus zeggen kan: te beloven kost weinig; te doen is wat anders, zoowel als: het beloven kost weinig; het doen is wat anders; maer Bilderdyk heeft aengetoond, dat dit voorzetsel te, byna gelykstaende met tot, alsdan eene toenaderende aenwyzing te kennen geeft, eveneens als in te Gent, te Brussel, en wat dies meer is.

1 Kinker, Algemeene Theorie der talen, bl. 132, van bet eerste deel der Gedenkschriften van de derde klasse des Instituets.

2 Wy zeggen ook alzoo ie-mand, voor een man.

3 De aenwyzing na het naemwoord komende vorderde in die tael eene hardere drukking, gelykstaende met ons den.

[p. 221]

De zelfstandige voornaemwoorden ontstaen evenzeer in onze tael door de hoogstnatuerlyke grondregels, by het vormen des artikels waergenomen. Een persoon, die van zichzelve spreekt, duidt zulks door het terugtrekken van zynen adem aen, en zegt 'k, verlengd ik, welk laetste woord in Braband en Vlaenderen, by verdubbeling, ikke wordt. Richt hy het woord tot iemand, die tegen hem over staet, hy laet er zyne uitademing naer toe gaen, en zegt ge, verlengd gy; of doet het by aenstipping, op de wyze van het artikel, en dan zegt hy de, du, dy¹. Spreekt hy van een derden persoon, zyn adem blyft als hangende, zydelings afgewend, en zyn keel laet e, he (verlengd hy) hooren, welke e of he zich tot hen, het oude -en, of tot hem vervormt, en in het Hoogduitsch met eene slot-r gepaerd gaet, er (hy-daer?). In de aengehaelde vier regels van den saksischen Doctrinael kan men zien, dat het Platduitsch dat he behouden heeft. Spreekt hy eindelyk van meerder persoonen, hy wyst ze met de sissende letter s aen, (ze, verlengd zy), of met de, den mond verbreedende, letter w, we, wy. En ‘gelyk nu (zegt Bilderdyk) de keel dit een en ander door den adem uitdrukt, zoo drukt het uiterlijke en zichtbaar beweeglyke van den mond (de lip) dit uit in my en in u. My, door den adem zichtbaar met de naar binnen waarts trekkende lippen in te halen; u, door hem als door een zich vormend fluitjen uit te blazen. Ik en gy nu, lijden geene kenbare buiging; maer my en u, inderdaed dezelfde casus rectus zijnde als ik en gy, ondergaan die. Zy worden op deze wijs, naar de reeds gelegde gronden, tot my-n en tot u-n of uw-n, dat is uwen.’ En verder: ‘Ons is in zijn oorsprong de middelbare n der eenvoudige drukking niet. De n van dit

1 Wilde? Zulde? Wildy, zuldy? Du beest: enz.

[p. 222]

ons trilt in de keel en wordt met den wortel der tong gemaakt, gelijk in de verbalia die in ing uitgaan, en is dus verbreeding van de in zich terug wijzende keelletter. Van daar staat het breeder ons tegen het zich intrekkende ik over, en het openende en verbreedende wy tegen over het toesluitende en klemmende my. Het gebruik echter verbindt wy met ik als casus rectus, en ons met my¹.’

Wy zouden niet ophouden indien wy de uit de natuer ontsprotene eigenaerdigheden van het Nederduitsch in alle deelen wilden nagaen en betoogen. Ik vertrouw door dit weinige te kunnen volstaen, om den lezer te overtuigen, dat onze vlaemsche woordvorming eene getrouwe afspiegeling, een oprecht correlatum van het gevoel of bezef is, dat zich in hoorbare klanken uitstort. Myne waernemingen, met die van Bilderdyk ten deele overeenstemmende, zyn op de levende of gesprokene tael, veel meer nog dan op het oude schryfgebruik, gegrond. En dit achte ik noodig hierby te voegen, om vooraf te antwoorden aen dezulken, die my zouden willen tegenwerpen, dat onze vroegste schryvers by voorkeur de verlengde klanken schreven (wat dus bewyzen zou, dat men oorspronglyk de woorden by de uitspraek langer aenhield dan nu). Men kan gerust myn regel omkeeren: ik heb er volkomen vrede mêe: hy bestaet daerom niet min. Voor het overige kunnen diegenen, welke den rykdom en de voortreffelykheid onzer moederspraek verlangen betoogd te zien, hunnen weetlust voldoen in de schoone verhandeling van professor Siegenbeek, geplaetst in het vyfde deel der werken van de Bataefsche Maetschappy. Ten slotte, roep ik uit met den dichter Loots:

1 Bilderdyk, Nieuwe tael- en dichtkundige Verscheidenheden, bl. 35 en volgg.

[p. 223]

 

Triomf, o Taal! verhef dan heerlijk

 

Uw hoofd, voor zoo veel roems gespaard;

 

Uw' wapenpraal is oud en eerlijk,

 

En uw bedrijf uw' adel waard.

 

Waar rees ooit heerlijkheid uit talen,

 

Waarvoor gij wijken zoudt in 't stralen?

 

En wie, wie volgt uw schijnsel na?

 

Waar is de weêrglans van uw' schoonheid?

 

Van 't helder licht, dat gij ten toon spreidt?

 

O zon! waar is uw wedergâ?

 

 

 

Spitst, vreemdelingen! spitst uw krachten,

 

Wroet om, doorkruipt uw' woordenschat;

 

Verbreedt de grens van uw gedachten;

 

Spilt alles wat uw brein bevat;

 

Maar waagt toch nooit, hoe sterk ten strijde,

 

Aan Neêrlands taal uw zwakke zijde,

 

En vangt geen' kamp om schoonheid aen:

 

Wanneer ge u meet aan de eigen' transen,

 

Praalt de een met ongeleende glansen,

 

En de andre kwijnt, gelijk de maan.

 

 

 

Gij, Basterd Belgen!¹ laffe vaadren -

 

Ontaarde moeders! die uw kind

 

Een vreemd vergif stort in zijne aadren,

 

Dat, wreed, de kiem des stams verslindt;

 

Gij, die een taal, vol geest en krachten

 

Om 't laffe uitheemsche durft verachten,

 

Gij, schenders van der vaadren kroon!

 

Terug! blijft aan geen' schaduw hangen;

 

Spreekt vreemde taal om uw belangen,

 

Uw' eigen', om haar eigen schoon.

 

 

 

J.F. WILLEMS.

1 Belgen. Men denke niet dat ik dit woord in het vers van Loots gebracht hebbe. Zoo schreef hy zelf, in het jaer 1810, het woord richtende aen de Hollanders, die toen zich ook Belgen noemden.