Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1

[p. 33]

Proeven van Belgisch-Nederduitsche dialecten.
I.

In Duitschland heeft men veel gedaen om de Dialecten van het Hoogduitsch te leeren kennen. Het ontbreekt aldaer aen geen woordenboeken en verzamelingen, die ons de levende, dat is, de gesprokene tael der Duitschers, met al derzelver gewestelyke idiotismen, voor oogen brengen. Nog onlangs verscheen het Schwâbisches Wôrterbuch van Schmid en het Beyerisches Wôrterbuch van Schmeller, twee zeer verdienstelyke werken, uit welke men groot licht scheppen kan ten aenzien van het Over-Rhynsche spraekgebruik. Zelfs het zoo sterk verwaerloosde Platduitsch heeft zyn Idioticon Hamburgense van Richey, en zyn Bremisch-Niedersächsisches Wôrterbuch, (in vyf deelen).

In de Nederlanden alleen heeft men de studie van dit zoo gewichtig deel der Linguistiek verwaerloosd; want, wanneer men het Vriesch uitzondert, (eene tael die van de onze alzoo sterk als deze van het Hoogduitsch verschilt, en dus onder de dialecten van het zoogenaemde Hollandsch niet kan gerangschikt worden), dan vindt men geene enkele andere provinciespraek ergens op eene kundige en doorslaende wyze behandeld. De geschriften, in of over provinciael-dialecten vervaardigd, door den heer L.P.G. Vanden Bergh, in het laetste stuk van De Jager's Taalkun-

[p. 34]

dig Magazyn opgenoemd⁽¹⁾, leveren weinig stof tot grondig taelonderzoek, en de prysvraeg door het Nederlandsch Instituet opzichtelyk dit punt uitgeschreven, bleef tot dus verre zonder beantwoording.

Mone verzamelde in de Belgische provincien eenige proeven van de Brabandsche, Vlaemsche, Limburgsche en Luxemburgsche spreekvormen, en heeft begonnen daervan eenige staeltjens mede te deelen in zyne Quellen und Forschungen, en in den Anzeiger zur Kunde des teutschen Vorzeit van het jaer 1836. (Ik leverde hem de parabel van den Verloren Zoon, volgens verschillende plaetsen uit Vlaenderen.) Doch daer hy onze dialecten uit een Hoogduitsch oogpunt beschouwt, en veelal gebruik maekt van opgaven, in welke geen vaste regel van spelling (of laet ik liever zeggen van klankverbeelding) gevolgd is, dewyl hem die opgaven door sommige, niet altyd even bekwame persoonen, geleverd waren, zoo laten zyne mededeelingen nog veel te wenschen over, althans by den Belgischen lezer.

Ik stel my voor, onder de medewerking der leden van de Maetschappy tot bevordering der Nederduitsche taelen letterkunde, eenige proeven van de Belgisch-Nederduitsche dialecten mede te deelen, in vertrouwen dat ik naeuwkeuriger opgaven zal verkrygen dan de heer Mone. Het is zeker moeilyk, en ja, dikwyls onmogelyk, met de ons gegevene latynsche letterteekens klanken af te beelden, die hierdoor volstrekt niet kunnen worden uitgedrukt. En welke Vlaemsche spelling zal men volgen?

Zonder my te durven vleïen van in dit opzicht veel gelukkiger te zyn, dan de evengenoemde duitsche schry-

(1) Taalkundig Magazijn of gemengde bijdragen tot de kennis der Nederduitsche taal, Rotterdam 1836, deel II, bl. 193-202. Dit tydschrift verdient aenbeveling en ondersteuning.

[p. 35]

ver, zoo vermeen ik echter dat myne mededeeling meer bevattelyk aen den vlaemschen lezer zal voorkomen, daer ik van een door hem gekend standpunt uitga. Ik wil namelyk, by elke proeve, het zy door het plaetsen van accenten, het zy door onderaengevoegde klankverklaringen, het vastgestelde gebruik in de Fransche tael, voor regel nemen. Op die wyze kan men, ook in andere gewesten, zich een gepast denkbeeld over onze uitspraek vormen, al zy dit dan ook nog niet volkomen juist. De woorden schryf ik volgens de algemeene Nederduitsche tael. Slechts de vocalen (uitgezonderd de oe) worden op zyn Fransch gewyzigd en uitgesproken, behoudens hetgene door byzondere aenteekeningen onder den tekst zal worden opgemerkt. Wy geven in elk dialect de parabel van den Verloren Zoon, en volgen daer by, als grondtekst, den Nederduitschen Bybel, in het jaer 1599, by Moerentorf, te Antwerpen, gedrukt, en sedert nog verscheidenmalen heruitgegeven¹. Zie hier dien tekst:

‘Een Mensche hadde twee sonen: ende de jonckste van dien heeft zijnen vader geseyt: Vader geeft my het deel van mynen goede, d'welck my toecomt. Ende hy heeft hem t'goet gedeylt. Ende na een luttel dagen is de jonckste sone (als hijt al vergadert hadde) uyt gereyst in verre landen, ende aldaer heeft hy zijn goed verdaen, levende oncuysschelijc. Ende als hijt al verdaen hadde, isser eenen grooten dieren tijt opghestaen in dat lantschap, ende hy begonste gebrec te lyden.

Ende hy is wechgegaen, ende heeft hem gevoecht by eenen borger van dien lande. Ende die heeft hem gesonden in zyn hoeve, dat hy die verckenen hoeden soude.

1 In deze zeer geachte bybelvertaling wordt overal het lidwoord de, in den eersten naemval van het mannelyk geslacht, gebruikt.

[p. 36]

Ende hy begeerde zijnen buyck te vullen van dat draf dat de verckenen aten, ende niemant en gaft hem. Maer in sy selven ghekeert zijnde heeft hy geseyt: hoe veel huerlinghen mijns vaders zijnder, die overvloedelijc broot hebben, ende ick vergae hier van hongere? Ic sal opstaen ende gaen tot mijnen vader, ende hem seggen: vader ick heb ghesondicht in den hemel ende voor u, nu en ben ic niet weerdich genoemt te worden uw sone; maect my als een van uwen huerlinghen. Ende opstaende is hy ghecomen tot zijnen vader. Ende doen hy noch verre was, heeft hem zijn vader gesien, ende hy is door bermhertichheydt beweecht gheworden, ende toeloopende is hy om zijnen hals ghevallen, ende hy heeft hem gecust. Ende de sone heeft tot hem geseyt: vader ick hebbe gesondicht in den hemel ende voor u; ic en ben nu niet weerdich u sone genoemt te worden.

Ende de vader heeft tot zijnen knechten geseyt: haestelijck, brengt voort het eerste eerlijck langhe cleedt, ende doet hem dat aen, ende geeft hem eenen rinck aen zijn hant, ende schoenen aen zijn voeten, ende brenght het gemest calf, ende doodet, ende laet ons eten, ende eenen vrolijcken maeltijt houden; want dese mijn sone was doot, ende hy is wederom levende gheworden: hy was verloren ende hy is gevonden. Ende sy hebben begonnen blijdelijc te eten. Maer zijn oudste sone was int velt, ende doen hy quam ende naecte den huyse, heeft hy ghehoort een ghesanck ende een gedans, ende hy heeft gheroepen eenen vanden knechten, ende gevraecht, wat dese dinghen waren. Ende dese heeft geseyt: u broeder is comen, ende u vader heeft dat gemest calf geslagen, om dat hy hem gesont heeft ontfangen. Ende hy is veronweerdicht geworden, ende en heeft niet willen binnen gaen. Hierom zijn vader uitgegaen zijnde, heeft hem begonst te bidden. Ende hy antwoordende heeft tot zijnen vader gheseyt:

[p. 37]

siet, ick diene u soo veel jaren, ende noyt en heb ick u ghebodt overtreden, ende ghy en hebt my noyt eenen bock gegeven, dat ick soude met mijnen vrienden eenen vrolycken maeltijt houden. Maer na dat dese u sone, die alle zyn goet met de hoeren verteert heeft, ghecomen is, hebdy hem dat gemest calf geslagen. Ende hy heeft tot hem geseyt: sone ghy zijt altijt met my, ende al wat mijne is dat is het uwe. Men behoorde een blijde maeltijt te houden, ende vrolijc te zijn; want dese uwe broeder was doot, ende hy is wederom levende geworden; hy was verloren, ende hy is gevonden.’

Brusselsch dialect.

Do was ne¹ zékere man, die twee² zonen hâ; de joengste van die knôpen zâ on ze vôr: vôr, gé mâ 't pôt, da mâ toekomt. En de vôr dildjen³ ulle⁴ ulle pôt. Eenige dôge dor nô, no dat hâ alles ba een hâ, vertrok de joengste zôn geel vèr van hois, en hâ verkwistje dô al ze goed me vrâvolk, dor he mé lèifde. Nô dat hâ alles verspeltj hâ, kwam er dô ne groote⁵ hoengersnood, en hâ begost slecht te wudde⁶.

Hâ gink⁷ weg en verhuerdegem bâ ne minsch van da lant, die hem in zen boerterâ zindje, oem zen verkes goi⁸ te slôge. Hâ zo gère znen boik me draf gevuld⁹ hemme, die de verkes ôte; mo niemand gaf er hum¹⁰

1 e, alleen staende, zonder byvoeging eener andere vocael, of zonder accent, is als de e muet der Franschen.

2 ee klinkt als ie in het fransche woord sied.

3 i vóór l als in fille.

4 ulle is hun; u vóór ll wordt uitgesproken als de u in un.

5 oo, klinkt byna als oi.

6 u vóór d als de u in un.

7 i vóór n als in innocence.

8 oi als in loi.

9 u vóór ld als in union.

10 u vóór m als in un.

[p. 38]

van. Dan keeden hâ in ze zulve¹ wé, en zâ: hoe veul werkminsjen zen jer in me vôders hois, die broot hemme no ulle goesting, terwâl da 'k hier van hoenger sturf². 'k wil zoo ni mee blâve, ik gôn no me vôrs hois, en ik zal hum zegge: vôr, 't es wôr 'k hem tége den hémel en tégen hâ kwôt gedôn, 'k ben ni mee wêt dagge ma hâ zôn hitj³; mo nemt me wé, al wôt da 'k moest een van hâ knechte wudde.

As he da gezêd hâ, stond he op, en keede wé no ze vôr. As he nog vèr van hois was, ze vôr zag hum, en kréger compasse mé. Hâ liep hum toe, pakten hum bâ den hals en kusten⁴ hum. De zôn zâ hum: vôr, 'k hem tége den hémel en tégen hâ kwôt gedôn, 'k ben zoe wôr ni mee wêt dagge mâ hâ zôn hitj.

Mô de vôr keeden hum oem en zâ on zen knechte: gef gâ e kleed on de joenge, en een van de beste, doetj hem ne rink on zne vinjer⁵ en schoenen on zen voete. Brinkt⁶ 't vet gemokte kalf, slachtet, en lôt jons vrolek éte en moiljtât have; want mne zôn was dood en hâ es verréze; hâ was verlore, en ha 's wé gevonne. Dor oep begoste zâ te smulle⁷. Den âtste zôn was in 't feltj gebleive; mô as he nô zen hois kwam hooden hâ muziek, danssen en zank. Hâ riep seffes een van de knechte, en vroeg hum wat ta dâ was? En den dane zâ hum: hâ bruer es gekomme, en dô veur hêt hâ vôr 't vet kalf doen slachten, om dat hâ wel te pas t'hois gekommen es. Mô den andre widj⁸ kwôd, en wildje ni binne gôn. Ze vôr kwam veur en begost hum schoon te spreke. Mô hâ antwode on ze vôr: watte, vôr, ik dien hâ zoe veul jôre, 'k hem hâ orders noit ni te bove gegôn, en nogthans g'het mâ noit e

1 u klinkt hier als in un.

2 u als in un.

3 i, als in innocence.

4 u, als in union.

5 i, als in innocence.

6 i, als in innocence.

7 u als in union.

8 i als in innocence.

[p. 39]

kalf gegeive oem me men vrintj moiljtât t'have. Mo zoe gâ hâ andre zôn wé gekommen es, die me slecht vrâvolk ze goed verspeldj hêt, g'hêt veur hum 't vet kalf doen slachten. Dô oep zâ de vôr: joenge, ge zât altâ bâ mâ, en ge wetj wel, dat al 't mân 't hâ es. Mo wâ moeste moiljtât have en blâ zân, oem dat hâ bruer dood was, en dat hâ nâ verrézen es; ha was verlore, en hâ es nâ gevonne.

J.F. WILLEMS.