Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1

[p. 21]

Charter van Jan III, hertog van Braband, wegens de scholen te Brussel.
(28 october 1320.)

Wi jan, bi der gracien gods hertoge van Lottrike, van Brabant ende van Lymborch, doen cont allen lieden, die dese letteren selen sien, jegenwordich en toecomende:

Want langhen tijt discoort ende beclachte opgestaen heeft geweest, tusschen onse kerke ende den scolaster van Brussel op deen side, ende den poerters onser stad van Brussel in dander side, mids dien dat eenege van onsen vors. poorters kindre te leeren hadden, sonder den scolaster te vragene, dient, van harer officien wegen, beide van rechte ende van ander officien, ende usagien of hercomene, toehoort te ordinerene ende visenterene van eenen rector, oft sinen subjecten van allen den scolen, groot ende cleene van Bruessele, ende binnen der vryheit der selver stad clercken, die hen selven maecten scolen te regeerne, sonder recht en ordinancie, bescermden ende voedden aldaer, alsoe dat tgetal van hen van dage te dage meerende, Wi de vorseide kerke ende scolasterie, in hare heerlicheit ende patroonscap, sculdich sijn te bescermene, ende te behoedene, van geloevigen lieden cleerlijc geinformeert, dat dat vander cleinder scolen ende menichvuldicheit vanden selven, die van eenegen bescudt ende inbracht sijn, niet alleene

[p. 22]

en es jegen onse vorseide kerke ende scolasterie, ende jegen der kindre profijt, ende oorboir, maer jegen onse heerlicheit ende patroenscap;

Begherende ooc dat tusschen onse capitel ende scolaster, ende tusschen onse poorters hier na alle onminne blive afgeleit, ende dat der kindre proffijt gescie;, Wiser liede raet hier in gebrukende, hebben geordineert, voor Ons, ende voor onse nacomelinghe, Dat voortmeer niement, wie hi si, sonder oirlof des vors. scolasters, oft des oversten rectors van Bruessele, hem pine⁽¹⁾ te leerene. Ende al eest van ouds gewoenlec geweest van rechte, ende geapprobeert, dat maer twee scolen plagen⁽²⁾ te sine, te wetene, eene hooghscole om knechte, ende een clene om meiskene, niet te min, op gonste ende vrede onser vorseider poortren, willen Wi dat onse vorseide scolaster, oft rectoir vander hogher scolen van Bruessele, vanden selven scolaster gedeputeert, diet nu es, of namaels ten tiden sijn sal, viere ondermeesters setten sal, binnen onser stad van Bruessele, ende den vijfsten te Molenbeke, omme de knechtkene, ende viere onderrectoirs, ofte onderrectoiressen, omme de meiskene getrouwelec te leerne haer clein dinc, totten Donaet⁽³⁾ toe, ende niet voorder. Ende dan sijn die knechten sculdich te comen toter hoger scolen, om aldaer geleert te sine in gramarien, in musyken, ende in goeden seden. Voort den vijfsten neder meester, oft neder meestersse, sal setten de vors. scolaster, oft doverste meester vander hogher scolen, daertoe

(1) Hem pine, zich veroorlove, zich vervoordere. Pinen is moeite doen.

(2) Plagen, plachten.

(3) Dit ziet op het schoolboek, door Aelius Donatus, in de vierde eeuw opgesteld, De octo partibus orationis, hetwelk in de middeleeuwen veel gebruikt werd. De eerste voortbrengsels der drukpers waren Donaten.

[p. 23]

van den scolaster geset, oft namaels ten tiden setten sal, om de kindre te leerene in seden getrouwelec, in grammarien ende in musyken. Dese vors. scolen salmen ordineren in onse vors. stad van Bruessele, ten meesten gerieve ofte gemac onser vors. poorters, deen vanden anderen staende in redeliker distantien. Wi en willen niet, dat die knechten metten meissenen, in hoochscole oft in nederscolen, te gader gaen selen, en ware⁽¹⁾ dat enich van onsen vors. poorters meer kindre hadden van knechtkenen ende van meiskenen dan een, dat die kindre tsamen gaen mogen daer vader ende moeder willen, behoudelec nochtan de ordinancie vanden Donaet, hier boven verclaert. Voort es een overmeester sculdich te examineren, te visenteren, te berespen ende tonsetten die meesters oft die meesterssen vanden nederscolen, ende andere in die stat te settene, also dicke⁽²⁾ ende also menich warven alst den kindren proffijt es, ende hem noot duncken sal.

Ende want niement sculdich en es te arbeidene sonder loen, willen Wi dat de ondermeesters ende meesterssen vanden tiene nederscolen vors. XII scellinghe der munten, ten tiden van geldingen in borsen gaende, voor hem ende voor den overmeester jaerlix hebben selen, van elken kinde ende ontfaen, van den welken si den overmeester dat derdendeel geven selen ende betalen.

Ware iement ooc, die jegen desen vors. ordinancie hem pijnde te regerene, oft scole te houdene, binnen onser vors. stad, ofte vriheden vanden nederscolen, ofte rebel waren jegen den overmeester, in sinen dienste vors., oft hem sijn derdendeel, alst vors. is, niet betalen en woude

(1) Ten ware.

(2) Dicke, dikwyls.

[p. 24]

ende verantworden, dat die van onsen amman van Bruessel, die nu es, ende ten tiden sijnde, panden⁽¹⁾ van hondert scellinge, sonder verlaet⁽²⁾. Vanden welken hondert scellinge, es hi een geestelec persoen, deen helicht sal horen Ons ende onser kerken. Ende es hi weerlec persoen, soe selen die hondert scellinge Ons verscinen geheelec, ende altemale.

Dese ordinancien willen Wi dat gehouden werden, sonder verlaet, vaste ende gestadich, van onsen amman, die nu es, ende namaels ten tiden sijn sal, van desen dage voort, te ewegen dagen.

In kennessen welker dinghen hebben Wi dese letteren onsen seghel doen aenhangen.

Ende Wi Deken ende Capitel der kerken van Bruessele, wien die rechten van geesteliken persoenen toehoert van ouds, aensiende hier inne die goede meininge des hoochs vermogens princen, ons heren tshertogen vors., om pays ende vrede te hebbene tusschen sijnre kerken ende der stad van Bruessele, doen hier toe ende geven onsen vrien wille, ende consent. Ende alsoe verre alst ons toehoort geloven Wi, voor ons ende voor onse nacomelinge, vaste ende gestadich te houdene ende te doen houden te ewelicken dagen. Ende hebben den seghel onser vors. kerken, een⁽³⁾ metten seghel ons heeren tsherhogen, aen desen letteren doen hangen, in kennessen der waerheit. Gegheven int iaer ons heren dusentich drie hondert ende twintich, des saterdaegs naer sinte Simoens ende Juden.

(1) Panden, verbeuren zal.

(2) Sonder verlaet, zonder nalatigheid, zonder aenzien van persoonen.

(3) Een, eenpaerlyk.

[p. 25]

Overgeschreven uit het tweede deel van Petri a Thymo Historia Brabantiae diplomatica, handschrift der XV eeuw, op perkament, groot folio, bl. 120, recto; aen het einde van welk HS. men leest:

Proaemium libri praecedentis.
Egregius quondam vir ac recolendae memoriae magister Petrus de Timo, vulgariter dictus Vander Heyden, de Ghierle, juxta Herentals, partium Campiniae, oriundus artium magister, in jure canonico licentiatus, in legibus baccalarius, thesaurarius et canonicus ecclesiae collegiatae Sanctae Gudilae Bruxellensis, quinquaginta annis [de Luyster van Brabant, I, bl. 159 stelt 42 jaren], istius insignis opidi Bruxellensis, advocatus stipendiarius fuit, et ad ejusdem opidi utilitatem istud secundum majus volumen, cum primo praecedenti et tertio sequenti compilavit, in quibus tribus voluminibus sequentibus continentur diversae historiae, privilegia et statuta patriae Brabantiae ac opidi Bruxellensis. Desideravit igitur idem magister Petrus, dum vixit, quod ista tria volumina ad usum dominorum suorum ac rectorum dicti opidi in libraria eorum Bruxellae reponerentur, quodque ibidem catenis ferreis, ad finem ut perpetuis temporibus inibi permanere possint, firmarentur. Postmodum itaque, cum octuaginta esset annorum, catholicè ac fideliter obiit, anno Domino millesimo quadringentesimo septuagesimo tertio, secundum modum scribendi curiae Cameracensis, vicesima sexta die februarii. Cujus anima in Christo fidelium requie perfruatur!

J.F. WILLEMS.