Vuur over Soemerië

[p. 2]

[p. 4]

[p. 5]

Inleiding.
Bij de pekheuvel.

Als Ajalatoem, de ezel, nog eens terug kon komen, zou ze dan het land, waar ze ruim vierduizend jaren geleden leefde, nog herkennen? Ach neen, ze zou met haar mooie, bruinfluwelen ogen verwonderd om zich heen kijken en ze zou ongelovig haar kop schudden, zodat de brede, grijze lappen van haar oren tegen elkander flapten.

Waar is de frisse weide, waar ze graasde, waar het heldere water, dat ze kon drinken? Waar de vrolijke stad Oer, die ze met kleine, driftige passen doorkruiste? Niets is er over dan een steppe, zó onafzienbaar wijd, dat alle geluid en beweging erin verloren gaan, en zó dor, dat er zelfs voor een bescheiden ezel als Ajalatoem weinig te halen is.

Die steppe ligt aan de rechteroever van de rivier de Eufraat. Ze is zo droog als kurk en bestaat uit niet veel anders dan golvend zand, waaruit wat hard gras piekt. Halfweg tussen Bagdad en de Perzische Golf verheffen zich in de vlakte enige heuvels, dicht bij elkaar. Eigenlijk kun je het niet eens heuvels noemen: het zijn niet meer dan kleine verhevenheden

[p. 6]

in de barre ruimte van zand en zon. De grootste is misschien een vijftig meter lang en twintig meter hoog. De Arabieren, die hier langs trekken, noemen hem ‘Tell-el-Mukajjar,’ de Pekheuvel, want onder het zand vindt men bouwtegels en nóg eens bouwtegels, die met bitumen, een soort asfalt of pek, aan elkaar zijn gemetseld. De natuur heeft die stenen en dat bitumen hier niet gebracht, dat hebben de mensen gedaan. De wind heeft er in de loop der eeuwen het zand van de steppe overheen gestoven.

Een paar kilometer ten oosten van de Pekheuvel rijdt langs de rechteroever van de Eufraat een treintje: een kleine locomotief met wagens als smalle, zwarte streepjes achter zich. Alles lijkt hier nietig, die trein ook. Achter de spoorlijn liggen enige hutten, hier één en daar één, omringd door wat groen als een vaal kleedje. En heel in de verte groeien de palmen en de andere bomen langs de Eufraat. Ze vormen een smal randje groen boven het blinkend-gele zand.

Aan de mond van de Eufraat is het land vlak en moerassig; het riet staat er dromerig te ruisen in de wind, het zonlicht ritselt door de kruinen van wilgen en andere bomen, en duizenden vogels zitten er te schreeuwen en te zingen.

Behalve de Eufraat stromen ook nog de Tigris en de Karoen door de delta. Langs de oevers van de rivieren zijn geen dijken gelegd, en daardoor hebben ze vrijheid van beweging. Ze stromen nu eens zó en dan weer anders. Oude rivier-armen liggen door de klei als wildbegroeide sleuven, en er zijn ook vijvers en kolken, die als glanzende ogen naar de hemel liggen te kijken, en waarboven wolken van muskieten zwermen.

Maar in onze dagen ligt de delta veel verder in de Perzische Golf vooruit dan in de dagen van Ajalatoem. Veertig eeuwen zijn een lange tijd! En in die veertig eeuwen hebben de rivieren langs hun lage oevers en ook langs de voet van gebergten geschuurd, en slijk en modder en stenen, plukken riet en dode bomen met zich meegevoerd. Alles lieten ze zinken bij hun mond, waar de stroom doodliep in het wijde water van de baai.

[p. 7]

Als Ajalatoem terug kon komen...... Ja, misschíen zou ze wel denken: ‘Ben ik hier nu wel op dezelfde plaats, waar ik vroeger heb gewoond? Waar is de vrolijke stad Oer? Waar zijn de huizen, waar de tempels, waar de straten en tuinen? En waar zijn dan de landerijen gebleven, die vroeger rondom de stad lagen, en waar zijn de slootjes en de sluizen en de bruggetjes? Er moet een kanaal zijn geweest, dat het water van de Eufraat aanvoerde om het land te besproeien. En er moet een ander kanaal zijn geweest, waarlangs de schepen in de havens van de stad konden komen. Waar zijn de kantoren, die vroeger langs de rivier lagen? Ja...... waar is de rivier zèlf?’

En toch...... waar nu in de steppe de Pekheuvel verrijst, lag éénmaal, duizenden jaren geleden, de stad Oer, één der oudste steden van de wereld.

In de tijd van Ajalatoem beleefde ze een tijd van bloei. Rijk was ze en haar schepen voeren ver over de zeeën. En rondom haar wallen bloeiden de tuinen en de weiden, waarop het vee graasde.

Onverwacht raasde de oorlog over Oer, en hij liet van de stad niets dan een puinhoop over.

Later werd ze herbouwd, en ze zou misschien tot nieuwe welvaart gekomen zijn. Maar...... de rivier verlegde haar bedding. Oer kwam midden in het land te liggen. En toen drong de woestijn onweerstaanbaar op. Hij blies zijn zand door de straten, hij dempte de havens, hij stoof de kanalen tot de rand toe vol, hij legde een dikke deken over de heiligdommen van de stad, zelfs over de logge toren, de ‘hemelsberg’. Deze leek, met al dat zand er overheen, precies een heuvel, en de Arabieren noemden die hoogte de Tell-el-Mukajjar. Ja, zelfs de herinnering aan de stad Oer ging verloren. Wanneer men haar naam eens ontmoette in een oud geschrift, dan meende men, dat het een sprookjesstad betrof, die nooit had bestaan!

[p. 8]

In het begin van onze eeuw begonnen geleerden aandacht te besteden aan de zonderlinge heuvels, die verloren in de steppe lagen. De oorlog, die lang geleden een van de oorzaken was van Oer's ondergang, werd veel later de aanleiding tot haar herrijzenis. In de eerste Wereldoorlog stonden Engelse soldaten in Mesopotamië, en Campbell Thompson, die bij de staf van deze troepen was ingedeeld, begon in de buurt van de Pekheuvel de eerste opgravingen te doen. Het waren maar steekproeven, doch ze toonden aan, dat men op het spoor was gekomen van een oude stad, waar een volk met een hoge cultuur had gewoond. In 1922 werden toen de belangrijke opgravingen gedaan door Sir Leonard Woolley.

Een gordijn van veertig eeuwen werd weggeschoven...... Oer kwam aan het licht. Men vond restanten van huizen en tempels, sporen van besproeiingskanalen en tempels; gebruiksvoorwerpen, gereedschappen en kleitabletten, waarin met een houten pen letters waren gegrift.

Och neen, Ajalatoem hoeft eigenlijk ook niet terug te komen. Wij kunnen veel beter onszelf in de wereld van vierduizend jaar geleden verplaatsen, en kennismaken, niet alleen met de ezel, maar ook met Soesanoe, zijn baas, en met Moe-oeroe, de boezemvriend van Soesanoe; met de oude priester Ili-Imdi en de rijke koopman Kadiri; met Ikkaroe, de slaaf, die uit Elam afkomstig was; met Ibi-Sin, de Koning, ja, met een wereld, die misschien veel van de onze verschilde, maar er toch ook veel mee overeenkwam.

Veertig eeuwen vallen weg...... De Pekheuvel verdwijnt, en aan de Eufraat ligt de stad Oer.