België in de Tweede Wereldoorlog. Deel 5

De kollaboratie

[p. 39]

2 Waarom zij o.m. kollaboreerden

De samenwerking met de vijand is van alle tijden. Steeds en overal zijn er personen te vinden geweest, die hun diensten aan de vijand of bezetter hebben aangeboden. Alle tijdens WO II bezette gebieden hebben het verschijnsel van de kollaboratie in meer of mindere mate vertoond.

Tenzij voor de loutere opportunisten, die van alle hout pijlen maken, is de kollaboratie voor velen zomaar niet uit de lucht gevallen, maar heeft zij voor hen een lange aanloop gehad. Die begon al bij de massale werkloosheid en de gevoelige daling van de koopkracht tijdens de wereldkrisis van 1929-35, toen de parlementaire demokratie als grote zondebok moest dienen. Menigeen begon toen sterk eraan te twijfelen of zulk regime wel het meest geschikt was om de maatschappij te ordenen. Wegens de geldende liberale opvattingen dat de ekonomie enkel baat kon vinden bij het vrije spel der maatschappelijke krachten meende de overheid zich te moeten onthouden van diepgaand ingrijpen en zich te kunnen beperken tot - ontoereikende - steunverlening aan werklozen. Dat was koren op de molen van hen die de demokratie afwezen wegens haar al te geringe besluitkracht en slagvaardigheid. Ook al verbeterde de toestand na 1935, dan nog heeft deze krisis nog jaren later in de geesten nagewerkt en het politieke denken bepaald. Bovendien waren alle politieke beslissingen het resultaat van langdurig en moeizaam overleg en kompromissen. Regeringen vielen om de haverklap. De bindingen van politici met de financiële wereld maakten dat velen de mond vol hadden van korruptie. Degrelle vond hierin een dankbare voedingsbodem om in 1936 een verkiezingsmirakel te doen plaatsgrijpen.

Vandaar dat in onze streken werd opgekeken naar hetgeen zich vlak bij ons, in Duitsland, had voorgedaan. Dat land was gebroken, geruïneerd en vernederd uit de oorlog gekomen. Toen Hitler in 1933 aan het bewind werd gebracht, toonde hij zich de sterke man, de redder des vaderlands, die een einde maakte aan het getwist onder de partijen, die krachtdadig oplossingen bood, die de massa aanspraken, die iedereen werk verschafte en van Duitsland opnieuw een sterke staat maakte. Het leek weer goed te gaan in Duitsland. Dat zulks gepaard ging met de uitbouw van een dreigend militarisme en de vervolging van joden, kommunisten en socialisten, ontsnapte helaas aan de aandacht van hen, die gevoelig voor orde en tucht met bewondering opkeken naar hetgeen Hitler in Duitsland tot stand bracht. De voorstanders van een nieuwe orde in ons land konden zich trouwens vereenzelvigen met een hele reeks krachtlijnen van Hitlers politiek. Vele pre-kollaborateurs hadden immers al vóór de oorlog blijk gegeven van hun pro-Duitse instelling: het uitdagend optreden van hun milities, de uniformverering, de verafgoding van de leider.

Maar niet alleen bij hen, ook in brede lagen van de eerbare burgerij bestond een nauwelijks verholen kommunistenhaat. In de schoot van de katholieke kerk werden kampagnes gevoerd, waarbij de jonge gelovigen werden opgeroepen toen reeds de wapens tegen het goddeloos kommunisme op te nemen. Ten tijde van de Russisch-Finse oorlog werd de haat tegen het kommunisme nog meer aangewakkerd.

Inmiddels was Hitler zonder slag of stoot erin geslaagd het Rijksgebied gevoelig uit te breiden: achtereenvolgens kwamen het gedemilitariseerd Rijnland, Oostenrijk, Tsjechoslovakije aan de beurt. Polen werd in een flits onder de voet gelopen. In minder dan geen tijd werden Noorwegen, Denemarken, Nederland, België, Luxemburg en zelfs het grote Frankrijk op de knieën gedwongen. Dit alles sterkte de nieuwe orde-aanhangers in hun overtuiging, dat het tijdperk van de parlementaire demokratie van tafel was geveegd en dat dit van het autoritarisme niet meer tegen te houden was. Met grote opluchting werd het einde van de 18daagse veldtocht begroet. Met evenveel opluchting werd vastgesteld dat de Duitsers zich - toen - korrekt gedroegen. Het waren goddank niet de

[p. 40]

barbaren van 14-18. Veeleer een onberispelijk, tuchtvol en uitzonderlijk bewapend leger. Men ontdekte goed gevoede, gespierde, geestdriftige, zelfzekere officieren en soldaten, die als het ware met klank de deugden van het nationaal-socialisme symboliseerden. Zij zullen menige toekomstige kollaborateur fascineren. Velen willen steeds aan de zijde van de overwinnaar staan. Het zag alleszins ernaar uit dat het almachtige Duitsland de oorlog had gewonnen, dat het de hegemonie in Europa had veroverd, dat een nieuw tijdperk was ingetreden, waarin de Duitsers voor een hele tijd de lakens zouden uitdelen. Deze overtuiging zal in zeer belangrijke mate tot de kollaboratie bijdragen.

Daarentegen werd de regering Pierlot met alle mogelijke zonden overladen. Zij werd inderdaad door velen uitgespuwd zoals men haar in Frankrijk ging mededelen. Zij was om te beginnen gevlucht en had de bevolking in de steek gelaten, terwijl de ambtenaren vóór de oorlog de onderrichting hadden gekregen ter plaatse te blijven. Het feit dat die regering vanuit Frankrijk alle mogelijke pogingen deed om naar België terug te keren scheen te bevestigen, dat de Duitsers hier voor goed gevestigd waren. De bij de nieuwe orde-aanhangers bestaande afkeer voor België laaide nog hoger op, toen de weggevoerde verdachten uit Frankrijk terugkeerden en vernomen werd welke ellende hun - vanzelfsprekend door de schuld van de Belgische regering - was aangedaan. De haat tegen België heeft menigeen op het pad van de kollaboratie gebracht. Alle kollaborateurs kan men vanzelfsprekend niet over één kam scheren. Er zijn de kriminele elementen zoals zij die voor de SS-politiediensten de meest lafhartige handlangersdiensten hebben geleverd. Laten wij daarbij niet vergeten, dat de SD eveneens mocht rekenen op die landgenoten, die in duizenden anonieme brieven gegevens verstrekten over onderduikers, joden en verzetslui, en na de oorlog tussen de plooien zijn gevallen. Verklikkingen, die meestal weinig met politieke of ideologische motieven hadden te maken, wel met haat of jaloersheid of uitschakeling van een konkurrent in zaken of liefde-affaires.

Daarnaast zijn er diegenen, die uit geldgewin tot kollaboratie zijn overgegaan, zoals de ekonomische kollaborateurs, die na de oorlog veelvuldig de onontkoombaarheid, de onvermijdelijkheid hebben uitgespeeld, voor wie het dilemma of ze al dan niet hun arbeiders tot deportatie naar Duitsland zouden veroordelen niet of nauwelijks heeft bestaan, omdat hun enig doel erin heeft bestaan tijdens de bezetting zoveel mogelijk geld binnen te rijven.

Het kollaborateurschap verleende nog andere voordelen. Men kon er nl. zijn maatschappelijke positie gevoelig mee verbeteren. De Duitse bezetter zag uiteraard de hem goedgezinde kollaborateurs liefst op sleutelposities. Vóór de oorlog waren de nieuwe orde-aanhangers buiten het bestuur van het land gehouden. De benoemingen en promoties waren de aanhangers van de traditionele partijen voorbehouden geweest. Nu was er gelegenheid zoals nooit om plots opgedoken kansen te benutten. Zo konden Romsée en Leemans in de hoge rang van sekretaris-generaal worden aangesteld. Honderden VNV-ers en Rexisten werden gouverneur, burgemeester of schepen, ambtenaar, traden in rijkswacht en politie, waardoor menige droom van maatschappelijk prestige kon verwezenlijkt worden. Funkties in kollaboratie-bewegingen leverden dikwijls een niet onaardig inkomen en macht op, waarom het dikwijls te doen was. Bovendien konden heel wat kollaborateurs en hun gezinnen rekenen op extra-toewijzing van voedsel, brandstof en andere materiële voordelen, die tijdens de oorlog niet te versmaden waren. En ten slotte was men vrijgesteld van arbeidsverplichting in Duitsland.

Er waren ook de zgn. kollaborateurs om den brode, zij die in één of andere para-militaire eenheid zoals de Fabriekswacht gingen om een behoorlijk inkomen te hebben, enig aanzien te verwerven, in de kantine hun buik te vullen en wat mee naar huis te nemen. Bovendien konden zij dan nog bij hun gezin blijven.

Ten slotte zijn er diegenen, die niet uit geldgewin of andere materiële voordelen, maar uit ideologische overtuiging in de kollaboratie zijn gestapt, hetzij uit politieke affiniteit met de bezettende macht, hetzij op grond van de overtuiging dat samenwerking in het belang van hun vaderland, hun volk of hun geloof was, zoals dat bijv. meestal met de Oostfronters het geval is geweest. Meestal, omdat anderen zijn vertrokken uit zin voor avontuur of wegens gezins- of sociale moeilijkheden.

Een aparte plaats nemen hierbij de Vlaamse nationalisten in. Zij hadden steeds zwaar getild aan de achteruitstelling van de Vlamingen in het Belgisch staatsverband, aan de verkrachting van de taalwetten. En ook al was de balans inzake vervlaamsing

[p. 41]

in 1940 niet zo negatief en was het nationaal bewustzijn ongetwijfeld gegroeid, dan was men volgens hen, de onverbiddelijken, niet ver genoeg geraakt en ging het allemaal veel te traag. Voor hen gold maar één oplossing: Dietsland en, zo dat niet mogelijk bleek, dan toch een zelfstandig Vlaanderen. Dat dachten ze nu met de hulp van de bezetter te kunnen tot stand brengen. Ze waren zeker nog niet vergeten, dat onder de Duitse bezetting tijdens WO I de zelfstandigheid van Vlaanderen in 1917 door de Raad van Vlaanderen - evenwel zonder praktische gevolgen - was uitgeroepen. Zij zullen tot hun grote ontgoocheling moeten vaststellen, dat de Duitsers zich hiertoe niet wilden lenen, wel integendeel. I.p.v. een eind te maken aan hun kollaboratie en zich niet langer tot het spel van kat en muis te lenen, hebben de Vlaams-nationalistische leiders uit partijpolitieke machtsoverwegingen én Dietsland én de zelfstandigheid van Vlaanderen laten varen voor een politiek, die van Vlaanderen niets anders dan een verduitste gouw van het Grootduitse Rijk zou maken. Het idealisme van hun volgelingen is door die leiding misbruikt geworden voor doeleinden, die radikaal in strijd waren met de Vlaamse belangen. Menige kleine kollaboratie-Vlaming heeft achteraf zwaar moeten betalen voor de machtsdrang en de ontsporing van zijn leiders.

En ten slotte nog dit: de Franstaligen in ons land hebben volstrekt ten onrechte willen doen uitschijnen, dat de kollaboratie een zaak van de Vlamingen is geweest. Niets is minder waar. In verhouding hebben de Walen niet minder gekollaboreerd. Hun medewerking met de vijand is echter dikwijls van heel andere aard geweest, meer om opportunistische en materiële dan om idealistische motieven. Zij hadden nooit te klagen gehad over enige achteruitstelling in de Belgische staat, wel integendeel. Zij hadden in tegenstelling tot de Vlamingen geen strijd moeten voeren om hun rechten af te dwingen. Hun kollaboratie is daarom nog minder te begrijpen dan deze van vele Vlamingen, die meenden dat voor Vlaanderen te moeten doen.