Nescio

[p. 26]

‘Manuscript’

‘Zijn bundel zag ik voor 't eerst in 1922 toen we nog in Bergen woonden. Roland Holst bracht 't me. We dachten toen allemaal nog, dat J.H. de Bois, die fijnzinnige kunstkenner, criticus, boekhandelaar uit Haarlem, Nescio was. De Bois gaf namelijk in 1918 die 1ste druk van die drie onvergetelijke verhalen uit en noemde de bundel “Dichtertje”.’

Aldus W.L.M.E. van Leeuwen in ‘Avonden op Drienerwolde’, het boek waarin deze leraar, criticus en literair historicus zijn herinneringen, ontmoetingen en korrespondentie verwerkte. Van Leeuwen - die bij herhaling aandacht voor het werk van Nescio heeft gevraagd - geeft in dit boek een gesprek weer met de schrijfster Til Brugman, die hem naar Nescio vraagt.

Van Leeuwen: ‘Nu is Nescio en vogue, nadat de “Forum”-groep hem herontdekte. Wat helemaal niet zo vreemd is: ik denk dat Roland Holst ook Marsman later op Nescio heeft gewezen, die twee kenden elkaar eerder dan Ter Braak Roland Holst ontmoette. Ook hebben Marsman en ik in 1927 toen hij op Drienerwolde bij ons logeerde over Nescio gepraat- ook Marsman had er toen al van genoten. Zelfs toen De Bois in 1938 over Franse prentkunst een lezing hield voor de Volksuniversiteit in Enschede had ik moeite hem te geloven toen hij dus zei dat Nescio werkelijk J.H.F. Grönloh heette. We zaten te praten, tijdens de pauze, in mijn bureautje; ik was toen immers directeur van de V.U. Ik had natuurlijk in de 2de druk van “Dichtertje” in 1933 wel het voorbericht gelezen, waar Grönloh zich bekend maakte, maar aangezien De Bois nu eenmaal zo'n spottend gevoelig gezicht had, vertrouwde ik 't toch niet helemaal. De Bois logeerde bij ons en heeft laat in de avond nog heel wat geestige verhalen gedaan, maar in die wat vreemdige naam “Grönloh” geloofde ik toch nog niet - “ik kan u zijn adres geven!”, tja, zei ik, maar dat kunt u ook wel verzinnen... Tot ik hem dan eindelijk hier in levenden lijve tegenover me had.’

‘Hier in Schoorl?’

‘Ja, in augustus vorig jaar, hij logeerde hier blijkbaar zomers nogal eens op Groet en had me opgebeld; ik heb nog al vaak over hem geschreven sinds 1933 en wellicht hem in z'n hart geraakt. Het wonderlijke is namelijk, dat ik, toen ik zijn “Titaantjes” na al die jaren sinds 1916 herlas, in die 2de druk dus, want die 1ste heb ik nooit kunnen veroveren, dat ik toen nog precies wist welke scène of zin hier of daar nu

[p. 27]

moèst komen - en dan ook kwàm. Die melancholische herinnering lag mij blijkbaar precies en uiteraard: zijn taalgebruik is zó uniek, dat je, àls je er aan verwant bent, de indruk voor goed in je hart is gekrast. Een rare uitdrukking, enfin.’

‘Hoe vond je dat bezoek?’

‘Natuurlijk allereerst vond ik het een eer; zo is mijn generatie nu eenmaal nog. Een vereerd schrijver, bovendien 14 jaar ouder, die je komt opzoeken! Als ik Van Eeden in Bussum in zijn fluwelen pak op 't perron tegenkwam wanneer ik op de trein naar Amersfoort wachtte, in Amersfoort was ik op de H.B.S., dus omstreeks 1910, nam ik echt mijn pet af, en dat vond ik dan een gebeurtenis. En nog jaren later, zo omstreeks 1920, heb ik 't nooit in mijn hoofd gehaald te trachten met Gorter in aanraking te komen, die met Roland Holst toch zo goed bevriend was. Dat was toen ik nog officier was en in Bergen woonde. Tegenwoordig is dat respect bij de jongeren, geloof ik, verdwenen. Of 't heilzaam is of juist nivellerend werkt, weet ik niet. In ieder geval: de lange, ietwat doorgebogen lopende figuur van de 73-jarige schrijver, met iets in z'n kop dat even aan Van Deyssel, op Kees Verwey's portret, herinnert - ik keek er met spanning naar. Wel, eigenlijk praatte hij wel echt zoals je hem uit zijn verhalen kent. Wat spottend en wat naïef, zèker niet uit “theater”, maar toch wel bewust van de eigen spot. De humbug in de wereld van nu met al die rare namen, letterwoorden vaak, de gewichtigdoenerij in het litteraire leven met z'n congressen en toespraken, de strubbelingen met uitgevers - daarover praatte hij wat voor zich heen als een (geestige) “vreemdeling op aarde”. Hij ging schrijven in 1899 ongeveer, zei hij, en voegde er aan toe: “Ik wist helemaal niet dat ik schreef”.’

‘Heb je later nog contact met hem gehad?’

‘Niet in het afgelopen jaar. Maar wel had ik kort vòòr zijn bezoek met hem gecorrespondeerd toen ik voor het Kunstenaars-Centrum-Bergen een grote litteraire tentoonstelling verzorgde met portretten en manuscripten, tijdens de boekenweek 1954. Ik had ook hem om een foto en een stukje handschrift gevraagd. Zijn antwoord was zoals je van Nescio kon verwachten. Ik heb z'n brief nog. Straks zal ik je die laten lezen.’

[Na een ander onderwerp van gesprek, haalt Van Leeuwen de brief van Nescio voor de dag:]

‘Ik weet, dat U een oud vriend van mij bent. Ja, wat moet ik nou? Ik heb geen portretten. Kunt U iets doen met dit nare foto'tje? En dan wil ik het nog terug hebben ook, want het kan nog

[p. 28]

eens te pas komen. En eigenlijke manuscripten, wat een nette litteratuurling onder manuscripten verstaat, heb ik ook niet. Mijn vrouw schreef altijd mijn krabbels over. Dit opschrijfboekje is het ‘manuscript’ van den Uitvreter in een vroeger stadium. U mag het een korte poos te leen, maar stuur 't svpl aangetekend terug. Ik ben er nog meer aan gehecht haast dan aan mijn poes. Kun je zoo iets ten toon stellen? Nee. Achterin staan huishoudelijke aanteekeningen. Stil laten staan, maar een beetje weghouden. Ik hoop dat U er wat aan heeft.’

‘Wat een aardige brief,’ zegt Til, ‘niets van die gewichtig-doene-rij! 't Is toch maar gelukkig dat 't herdrukt is.’

‘Ja, maar blijkbaar vloog zijn bundel toch ook nu nog niet weg. In 1933 de 2de, pas in 1947 de 3de druk. En toen ik Nescio schreef, dat het nu wel gauw in een goedkope reeks moest verschijnen, antwoordde hij in april vorig jaar, dat er nog enige honderden boekjes onverkocht waren, dus - hier is z'n briefkaart: “zullen ze wel niet zoo gauw aan een Nimmer-Dralend-boekje beginnen. Wat akelig, iemand die nooit draalt. Overigens: maakt U zich niet ongerust: er is nog altijd een jeugd waar mijn boekje op sist als een druppel op de gloeiende kachel en het groote publiek was in 1900 al net zoo weinig zaaks als nu”.’