Nescio

[p. 12]

Recensie

De verschijning op 6 april 1918 van Nescio's eerste bundel, Dichtertje, De uitvreter, Titaantjes, bleef vrijwel onopgemerkt. Des te opmerkelijker is de, welhaast visionaire, recensie van E.J. Korthals Altes, in het studentenweekblad Propria Cures van 5 oktober van hetzelfde jaar:

Dat iemand een roman schrijft en gij daarvan den indruk krijgt, dat het zijn eerste en eenige is en blijven zal, het komt honderd maal voor. Hoevelen hebben de onsterfelijkheid verworven met een boek, waarin heel een levenstragedie, een wereldbeschouwing of levensleer eens voor al was neergelegd? Nietwaar, zoo iets komt veel voor? Maar, dat iemand een schetsje schrijft in een tijdschrift, een verhaaltje, zooals er maandelijks door onze periodieken tientallen worden geworpen op de markt van ons leesgrage publiek, en dat verhaaltje is zoo mooi, dat wie het gelezen heeft, het niet vergeet, dat schetsje is zoo typeerend voor een zekere merkwaardige levensperiode, dat velen de titel ervan spreekwoordelijk gebruiken, zulk een verhaaltje is wel heel bijzonder. Nescio's eenvoudige schets ‘Titaantjes’ is zoo. Drie jaar geleden lazen we het in Groot-Nederland, mijn vrienden en ik, en sindsdien zeiden we dikwijls van anderen- en van ons zelf: titaantjes. Laat ik beginnen met U te zeggen, dat dit zoo hoog aangeslagen verhaaltje absoluut niet ‘zwaar’ is. Het is niet wijsgeerig en pirouettert lustig aan de steile rand van het artistieke. In mijn gedachten zweeft Nescio tusschen Frits Hopman, die een kunstenaar, en Hans Martin, die er geen is. Wie, wat zijn ‘Titaantjes’? ‘Jongens waren we - maar aardige jongens, al zeg ik 't zelf. We zijn nu wijzer, stakkerig wijs zijn we, behalve Bavink, die mal geworden is. Wat hebben we al niet willen opknappen. We zouden hun wel eens laten zien hoe 't moest. We, dat waren wij met z'n vijven. Alle andere menschen waren “ze”. “Ze”, die niets snapten en niets zagen. “Wat”, zei Bavink, “God? je praat over God? Hun warme eten is hun God”. Op enkele “goeie kerels” na werd iedereen door ons veracht. Heel stilletjes zeg ik daar nu bij: “En niet ten onrechte”, maar dat mag niemand hooren’. Weet ge nu wie de Titaantjes waren, die 's nachts na twaalven op de trottoirband zaten en sentimenteel waren, en de zon gingen zien opkomen aan de Zuiderzee, en gedichten voordroegen, die ze niet snapten, en verzen maakten, die niet rijmden, en verliefd waren op meisjes, die ze niet kenden?

[p. 13]

Nescio, die hiervan schrijft, is een wijs en sceptisch ‘groot mensch’ geworden. Hij kent de waarde en betrekkelijkheid der dingen. Men zegt, dat hij kantoorbediende is, en ik geloof, dat hij een rustig, nauwgezet kantoorbediende is. De uitroepteekens uit zijn Titaantjestijd zijn een groot vraagteeken geworden. Hij weet, dat dit altijd blijven zal, en hij zoekt niet meer naar een oplossing. Hij doet geen gekke dingen meer. Hij heeft gezien, dat Bavink gek werd, die alleen maar ondergaande zonnen schilderde, en dat Bekker, die Dante vertalen zou, mooier dan iemand anders, agent werd van binnen- en buitenlandsche huizen. En God zegt tegen de Titaantjes ‘Goed zoo jongens, zoo mal als je bent, ben je me toch liever dan die mooie wijze heeren. 't Spijt me, dat ik je je nek moet laten breken en dat ik die heeren moet laten gedijen, maar ik ben ook God maar. En zoo gaat alles z'n gangetje en wee hem, die vraagt: Waarom?’

Nescio is een oud man. Van zijn laaiende jeugd-op-standigheid is niets over dan sarcasme, soms fijntjes, soms rauw. Zoo in ‘Dichtertje’. Dichtertje is ook een droomertje en een idealistje, en hij wordt een heel braaf mannetje. Hij kan niet tegen ‘ze’ op, hij doet een heel verstandig huwelijk met een degelijke vrouw en een fatsoenlijke schoonfamilie. Maar heel diep in zijn gedachten, in de wondere kronkelgedachten van een dichtertje, is nog het sprankje van een illuzie ‘een groot dichter zijn, en dan vallen’. Zoo valt het dichtertje in handen van den duivel en die maakt hem opstandig tegen God, tegen den God van je baas en van je schoonvader en van je baas zijn boekhouder en van den gerant van de ‘Nieuwe Karseboom’. De God van je tante, van professor Volmer, van Nederland, donateur van den Bond van hoofden van groote gezinnen en van de Vereeniging tot opheffing van gevallen vrouwen. Dichtertje laat zich verleiden om een keer iets heel geks te doen - met zijn schoonzusje, dat nog erg jong is. Dichtertje is gevallen. En het is hem slecht bekomen. ‘Dichtertje is nu dood. Die lui daar in Delft of Oldenzaal hebben schitterend gelijk gekregen. Hij was nooit goed bij z'n hoofd geweest.’

Ge ziet het. Nescio is een man, die geleerd heeft, dat het goed is zich neer te leggen bij de dingen, die nu eenmaal zijn zooals ze zijn. De titaantjes verongelukken en de dichtertjes vallen. Eén maar heeft hij gekend, die heeft nooit gedaan wat de menschen en hun God wilden: de Uitvreter, de held van zijn hart en zijn opstandigen hoon. ‘Behalve den man, die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan den uitvreter’. Zoo begint zijn verhaal vol bewondering. De Uitvreter is een ras-

[p. 14]

anarchist, zooals de menschen ze niet lusten. Daar heeft hij zich nooit veel van aangetrokken, maar toen hij genoeg had van 't leven, heeft hij er heel kalm een eind aan gemaakt. ‘Op een zomermorgen om half vijf, toen de zon prachtig opkwam, is hij van de Waalbrug afgestapt. De wachter kreeg hem te laat in de gaten. “Maak je niet druk, ouwe jongen” had Japi gezegd, en toen was i er afgestapt met zijn gezicht naar het Noord-Oosten.

Springen kon je het niet noemen, had de man gezegd, hij was er afgestapt.

Op zijn kamer vonden ze een stok, die van Bavink had gehoord en aan de muur zes briefjes met G.v.d. er op en een met “ziezoo”.’

Dit verhaaltje van bizarre bewondering is litterair het beste van de geheele bundel. Nescio zal misschien nooit meer iets publiceeren. Maar door dit drietal schetsjes is hij een origineel talent, een verschijning in onze letterkunde, die absoluut alleen staat.

K.A.

[p. 15]

Bladzijde uit het jeugddagboek van Nescio.