Het boek en het volkskind

[p. 36]

Verderfelijke meisjeslectuur.

Het onderscheid dat nog steeds gemaakt wordt tusschen ‘jongens’- en ‘meisjes’-boeken, steunt op het denkbeeld, dat alles wat ruw en woest is, vooral geschikt is voor jongens; wat flauw en kinderachtig is, passend is voor meisjes. Het is een dwaze onderscheiding, die veel kwaad sticht. Als een boek mooi is, dan is het goed voor onze jongens, zoowel als voor onze meisjes. Daarentegen zijn ruwe of flauwe boeken evenmin goed voor een jongen als voor een meisje.

Een treurig soort boeken zijn de echte jonge-damesboeken, die de meisjes uit de arbeidersklasse toch met zooveel graagte lezen.

‘Als een meisje jong, lief en mooi is, dan zal zij vroeg of laat wel trouwen.’ Dat is de grondgedachte van de meeste van deze boeken.

Is het goed meisjes altijd met die kwestie van trouwen of niet trouwen bezig te houden? Is het niet geheel verkeerd en is het niet gewoonweg aankweeken van behaagzucht om haar te leeren, dat zij vooral zich aangenaam moet trachten te maken om genade te vinden in de oogen van den man? Dat haar hoogste streven moet zijn een echtgenoot te veroveren? Men vermaakt zich in deze boeken dikwijls over meisjes, die niet trouwen. Zoo lezen we in een van de vele uit het Engelsch vertaalde meisjesboeken, hoe een meisje van 11 jaar den spot drijft met drie ongetrouwde dames, door haar het volgende versje toe te zingen:

Drie meisjes zaten op een steen,
De mannen gingen voorbij,
En lieten haar alleen.
Zij schreiden en zij zuchtten:
Och neem mij tot uw vrouw?
Helaas, helaas, 't hielp niets.
Er was er geen die wou.

[p. 37]

En dit wordt voorgesteld als een aardig grapje.

In een ander boek van dit soort, geschreven door Bertha Clément, komen gesprekken tusschen vriendinnen voor van het volgend gehalte:

‘O, kinderen’, riep Frida weemoedig, ‘denk er eens aan, hoe het zal zijn, als Fee terugkomt. Dan zijn wij sombere, oude vrijsters, dat wil zeggen, als wij niet trouwen.’

‘Ik word een oude vrijster’, zei Jo (die maar één arm had) vroolijk. 'k Zal echter wel oppassen, dat ik niet tot de sombere ga behooren. Moeder zegt dat zij daar een goed middel op weet.’

‘Wat dan?’ vroeg Frida nieuwsgierig. En zij wil ook nog weten ‘of men het in alle gevallen kan toepassen.’ ‘Zeker’, as het wijze antwoord van Jo. ‘Het is arbeid, tevredenheid, naastenliefde en geloof. Het is een middel tegen kuren en verbittering.’

Uit deze dwaze praatjes gluurt recds de heimelijke angst voor het ‘niet trouwen’, waarvan deze kinderen al vroeg vervuld schijnen te zijn. Het is verkeerd om de zoo leelijke uitdrukking: ‘oude vrijster’ in boeken voor jonge meisjes die nog al een opvoedende strekking willen hebben, telkens te pas te brengen, en de gedachte dat er iets vernederends in zou kunnen zijn voor een vrouw om niet te trouwen, moest zelfs niet aangeduid worden.

Ook op andere punten zijn de meisjesboeken vol van denkbeelden, die wij nu geheel verkeerd achten. In plaats dat de meisjes er uit leeren dat de arbeid een middel moet zijn om haar zelfstandig en onafhankelijk te maken, blijft men haar de zelfvernedering als hoogste deugd voorspiegelen, ook als zij haar eigen brood verdient.

In een ander boek van bovengenoemde schrijfster wordt een meisje b.v. gouvernante bij een nette familie. Zij verdient haar eigen brood. Toch moet zij leeren zich te gedragen als ondergeschikte. Als ze haar kostschoolvriendin ontmoet, die gravin geworden is, wordt het haar kwalijk genomen dat ze die vertrouwelijk begroet. En in huis, waar ze toch eigenlijk het hoogere werk, nl. de opvoeding der kinderen op zich moet nemen, terwijl

[p. 38]

mevrouw zich bezig houdt met visites ontvangen, moet ze zich altijd als de mindere beschouwen.

In een ander verhaal van Thérêse Hoven wordt het leeren, het knap zijn van een meisje voorgesteld als iets zelfzuchtigs. ‘Knap Suusje’ gaat op de Hoogere Burgerschool en denkt dus aan niets anders dan aan haar boeken. Haar zuster Truusje gaat op een ‘Instituut voor jonge dames’, waar weinig geleerd wordt, maar veel ‘armengoed’ gemaakt. Truusje heeft altijd gelegenheid om brieven aan de familie in Indië te schrijven en veel aan de weldadigheid te doen; Suusje moet altijd leeren en denkt alleen aan zichzelf.

Zulk een onzinnig verhaaltje schijnt de lezeressen te moeten leeren dat zich ontwikkelen en een zelfstandige betrekking veroveren maar zelfzucht is voor een meisje. Bescheidenheid, nederigheid, onderdanigheid, dat zijn de deugden, die de meisjes tot vervelens toe worden opgedrongen in de vele boeken die voor echte meisjes-boeken doorgaan. O, dat oppervlakkige in die lectuur, wat een kwaad doet het aan de meisjes. Kracht en flinkheid om zich in het moeilijke leven staande te houden, dat hebben onze meisjes nu toch wel in de eerste plaats noodig. Zij mogen nu het versterkende en opwekkende gevoel van eigenwaarde en een heerlijk zelfvertrouwen hooger leeren stellen dan de nederigheid en onderdanigheid die in vroeger tijd de kroon van meisjesdeugd vormden.

Wie schrijft eens een verhaaltje, ontleend aan het leven van een dienstmeisje, een naaimeisje? Zal dat pas gebeuren als er schrijfsters voortkomen uit de arbeidersklasse?