Het boek en het volkskind

[p. 39]

Wat moeten onze grootere jongens en meisjes dan lezen?

Men geve ze boeken, die eigenlijk voor volwassenen zijn geschreven. En dan behoeft men geen onderscheid te maken tusschen jongens en meisjesboeken. ‘ De Negerhut’, ‘ Alleen op de Wereld’ b.v. zullen jongens zoowel als meisjes graag lezen. En zoo zijn er een groot aantal boeken. Men gebruike de groote, beroemde schrijvers als opvoeders van de jonge menschen. Als men de aankomende jeugd boeken geeft van Erckman-Chatrian, Fritz Reuter, Dickens, Elliot, Bosboom-Toussaint, Tennyson, Humphry Ward, en zooveel anderen, dan brengt men ze in hoog en edel gezelschap.

Als men bij de jonge menschen smaak kan opwekken voor deze soort lectuur, dan geeft men ze iets moois mee voor het heele leven. Want door het lezen van boeken van goede schrijvers worden schoone en edele gedachten gewekt; een mooi boek werkt beschavend op verstand en gemoed, maakt ons rijker en beter. Men moet echter de boeken der groote schrijvers geven zooals ze zijn. Geen bewerkingen van die boeken vóór de jeugd b.v. Daarmee worden de boeken gewoonlijk verknoeid. Wij moeten de jeugd opheffen tot de groote schrijvers, niet deze naar beneden trekken tot haar.

Toch geschiedt dit verknoeien van mooie boeken dikwijls op ergerlijke manier. Een voorbeeld daarvan is de Don Quichotte van Cervantes. Dit boek is een meesterwerk uit de letterkunde. Don Quichotte, ‘de Ridder van de droevige figuur’, die tegen windmolens vecht en in een kudde schapen een leger ziet, stelt eigenlijk voor: de mensch, die al te hooge en edele verwachtingen nastreeft en zich telkens weer op ruwe wijze aan de werkelijkheid stoot. Er behoort heel wat levenswijsheid toe om deze heerlijke uitbeelding van het echt tragische in den mensch goed te verstaan. In de

[p. 40]

kinderbewerkingen is Don Ouichotte echter niets anders dan een arme gek, met wien heel wat ongepaste grappen worden uitgehaald.

Zoo heeft men van het groote middeleeuwsche hekeldicht: ‘Van den Vos Reinaerde’, een kinderfabeltje gemaakt, genaamd Reintje de Vos. Wat eens de uiting van spot was van een opkomende klasse, die haar jonge kracht gevoelde tegenover adel en geestelijkheid, is door de kinderberwerking geworden een vertelseltje van een slimme vos en een domme leeuw, anders niets. Men moet dus een keuze doen uit de letterkunde en te rade gaan met het bevattingsvermogen en den leeftijd der lezers. Maar zeker is het, dat er nog schatten zijn onder de romans en dichtwerken der groote schrijvers, die veel betere lectuur voor onze jongens en meisjes vormen, dan die welke opzettelijk voor hen is geschreven.

Wanneer onze jongens en meisjes werkelijk van goede schrijvers leeren genieten, dan kan het boek een bron van genot voor hen zijn, van letterkundig kunstgenot. Maar hiermee is de taak die het boek voor het arbeiderskind te vervullen heeft, nog niet afgedaan. Want die taak is veelzijdig en veel omvattend.

Het arbeiderskind moet immers niet alleen vaak zijn eenig genot, zijn eenige afleiding in het lezen vinden, maar ook alle beschaving, alle ontwikkeling, die andere kinderen zoo ruimschoots ten deel valt in hun studiejaren moet hij putten uit het boek.

Op het 12de jaar voltrekt zich de scherpste scheiding tusschen de bezittende klasse en de niets-bezittende. Als voor de kinderen der gegoeden de deur van Hoogere Burgerschool of Gymnasium open gaat, is het twaalfjarig kind van ouders uit de arbeidersklasse volleerd! Het heeft de school, de eenige die het in staat is te bezoeken, afgeloopen. En met het onnoozele beetje kennis van die zes schooljaren moet het nu het moeilijk leven in. Sommige jongens bezoeken wel avondscholen, maar dan zijn ze moe van een heelen dag werken. Alle verdere ontwikkeling moet het arbeiderskind krijgen door lezen. En daarom zijn de boeken, waaruit de jongens en meisjes

[p. 41]

iets leeren kunnen, zoo welkom. Vooral wanneer ze smakelijk en eenvoudig geschreven zijn. Hier moeten wij nlet te streng zijn in de keuze.

Er zijn een aantal ontwikkelende boeken in den vorm van een verhaaltje geschreven. Het verhaaltje is bijzaak en dient alleen om het leerzame boek wat aantrekkelijker te maken. Velen keuren zulke soort lectuur af. Men zegt: Wanneer het kind wat leeren moet, geef hem dan een leerboek en als hij een verhaal wil hebben, geef hem dan iets moois. Die opvatting kunnen wij echter niet toepassen, zoolang de kinderen niet meer onderwijs krijgen dan tot het 12de jaar. Zoolang moeten wij alle middelen om het kind door het boek iets te leeren, aangrijpen. Al is het verhaal onbeduidend, wanneer het kind het graag leest, en hij kan er wat uit leeren, geven we het hem graag.

Daar zijn b.v. de boeken van Jules Verne, waarin wetenschap en verbeelding een dikwijls zonderling verbond hebben gesloten. Maar is het niet beter dat de jongens ‘20000 Mijlen onder de Zee’ lezen, of ‘Het zwarte Goud’ dan de eindelooze jacht- en oorlogsverhalen? En zouden zij door deze boeken niet somtijds opgewekt worden om wat meer van de natuurkunde te willen weten?

Er zijn echter ook boeken, die zonder eenige verhaalvorm eenvoudige wetenschap aantrekkelijk maken.

Deze boeken, dikwijls van duidelijke illustraties voorzien, vertellen op prettige manier iets van de levende natuur, van de planten en dieren, van de ontwikkelingsgeschiedenis van de menschen en van de aarde, van de beschaving der volken, van de natuur- en werktuigkunde, van de bouwkunde, van het fabriekswezen, van de ontwikkeling der industrie enz. De studie alleen door lezen is hoogst gebrekkig, dat kan niet anders. Toch bestaan er op menig gebied zulke eenvoudige werkjes, dat ze er toe kunnen bijdragen om de lust tot meer kennis levendig te maken.

Een groote taak heeft het populair-wetenschappelijke boek. Het moet de jeugd aanvuren om zich te ontwikkelen, om meer kennis op te doen, om meer kennis te verlangen. Het gevaar bestaat, dat populair-wetenschappelijke boeken

[p. 42]

oppervlakkige kennis aankweeken, maar ook is het mogelijk, dat zij de lezers opwekken tot diepere studie van wetenschappen, die zij op deze wijze hebben liefgekregen.

Om de kinderen lust te doen krijgen in de zoogenaamde leerzame lectuur is een goed middel, dat men bij het uitreiken van het mooie boek in de bibliotheek, een leerzaam boekje mee naar huis geeft. Onwillekeurig worden de prentjes hiervan dan eens bekeken, en zoo langzamerhand begint de belangstelling te komen, vooral bij kinderen die van natuur een goeden aanleg hebben.

Wanneer de moeders tijd kunnen vinden om mooie boeken met haar kinderen samen te lezen en te bespreken, dan zullen ze den goeden invloed daarvan ondervinden voor eigen ontwikkeling, zoowel als voor die harer kinderen, terwijl het den vertrouwelijken omgang met de kinderen bevordert.

Dan zal het kinderboek een bron van geluk worden voor moeder en kind.

Wanneer het ontwikkelende boek voor de aankomende jeugd een opwekking kan zijn om zich kennis te veroveren, dan zal het de zedelijke kracht versterken van de jongens en meisjes, die de mannen en vrouwen zullen zijn van straks.

Hooger beschaving, dieper kennis en meer geluk kan het Boek aan het Volkskind schenken. Laat ons zorgen dat het die schoone taak vervult. Dan zal het ‘lezen’ een klein deel kunnen vergoeden van alles wat het arbeiderskind te kort komt in opvoeding en ontwikkeling.