Chronique Flamande 1571-1584

[1584]

[9 januari 1584]

Op den ix^e dach van janevaryus xv^e lxxxiiij, zoe verbrande de kercke van de Vyngaerde bynnen Brugghe, duer een mysschyef van eens kersse, dye quaelych bevaerdt vas, wandt de kercke lach vul vruchten ende vul corne, ende by nachte slyeper lanslyeden och ynne, dye in Brugghe ghevlucht vaeren, ende eene van de dye bevaerde de kersse quaelyck, zoe dat al brande.

[11 januari 1584]

Op den xi^e dach van janevaryus 1584, vasser een alaerme bynnen Brugghe, ter cause dat de Vaelen quamen al by de staedt, voer de Smepoerte, ende de Scotten dye trocken hudt, maer zy quaemen aerst vederomme in, ende daer vaeren ij Scotten doet ghesleghen van de Vaelen, recht buten de Smeepoerte.

Op desen zelsten tyt, naemen de Vaelen eet maerschypt van Damme, ende den Balhuus wyf dye vas och in eet scypt, ende dye leedenze mede met huerlyden. Noch bleven de Vaelen lygghende voer Ypere.

[14 januari 1584]

Op den xiiij^e dach van janevaryus xv^e lxxxiiij, zoe deden de heeren van Brugghe vederomme aresteren alle de vaeghens ende de perden, om gheredt te maeken een convoey om Ypere vederomme te vyctalhyeren met ghevelde, met

[p. 123]

bueter, caers ende corne ende wyn ende ander goedynghe, ende het convoey vertrach hudt Brugghe naer Ypere vel met lx vaeghens ende ij vendels voetvolch ende met v cornetten perden; maer als zy quamen aen Spaenjaerdts beke, drye ofte iiij mylen buten Brugghe, zy en costen nyet voerdere gheraeken van eet groete waetere, ende daer versmoerdender vj, ende zy kerden vederomme naer Brugghe met scaende.

Op desen tydt, vyerdt ghevanghen te Brugghe de capeteyn van de Ghelve rocken ende de capeteyn van de Scotten, ghenaempt capeteyn Bruers, ter cause van een convoey dat naer Ypere troch. De heeren vylden zegghen dat huerlyeder schuldt vas dat zy met eet convoey nyet in Ypere en gherochte; dese ij capeteynhen zeyden dat eet waetere te groet vas om te passeren, ende dat nyet mueghelycke en vas bynnen Ypere te gheraeken.

[28 januari 1584]

Op den xxviij^e dach van janevaryus xv^e lxxxiiij, zoe ryepen de Scotten gheldt bynnen Brugghe, ende vylden een groete beroerte maeken bynder staedt; maer daer vyerdt groete zorghe ghedreghen van dander soldaten ende van de poerterye, ende daer vas ghehouden och goeden vaecht; maer eet macte een zoe groeten ruse in de staedt, wandt eet ghemente hadde groete vrese dat zy een pyllaeze ghedaen zouden hebben voer huerlyeder betaelynghe, maer eet vyerdt ghemyddelt by zeeker myddelen datter nyet ghedaen en vyerdt.

Op desen tyt, quam de tydynghe te Brugghe dat de

[p. 124]

Vaelen met de Spanjaerden te gaedere hadden inghenoemen iij steden in Olandt, ende datter den prynse van Orangye vederomme veel volck op scref in Olandt, om vederomme te gaen orloghen jeghens dese landen van Hertoeys; ende daer quam och tydynghe datter vel ix dusendt Spanjaerden vaeren ghecommen in Vryeslandt. Dyt en ghereyden dye Guesen van Brugghe nyet. Noch bleven de Vaelen voer Ypere lygghende ende voer Ghendt, ende Ghendt vyerdt och zeere besloten, datter nyemandt hudt noch in en coste gheraeken van de Vaelen.

[2 februari 1584]

Op den ij^e dach van februaryus, zoe quam de tydynghe dat de Vaelen hadde de soldaten van de droechte (?) ghesleghen hadde, ende de Vaelen dye deden daer eenen roef ende zy sloughen daer vel soldaten doedt van Voutermans volch.

Op desen zelsten tydt, zonden de heeren van Brugghe soldaten hudt, een groet ghedel om te gaen verbranden eet Casandt ende al datter in vas, ende zy hebben alzoe ghedaen; zy verbranden alle de huuzen ende schueren mette vruchten daer inne, dat een claeghe vas om hoeren.

Op desen tyt, ghynch hudt Brugghe een cleen convoey naer Ypere met vyctaelhe, maer zy vyerden al doet ghesleghen van de Vaelen, dat vel vas beclaecht van de Guesen van Brugghe⁽¹⁾.

(1) Voir Kervyn de Volkaersbere et Diegerick. - Documents inédits, t. II, p. 425.

[10, 11 en 12 februari 1584]

Op den x^e, ende op den xi^e, ende op den xij^e dach

[p. 125]

van februaryus, zoe vyerter een trompylyhe ghesleghen al omme de staedt, dat alle de perden dye in Brugghe zyn, datse zouden commen in eet Baghynof, om aldaer op ghescreven te zyne, ende de heeren dye deden daer teckenen elck perdt met een B; ende elck perdt moster commen, goet perdt ofte quaedt, zulch alst vas, op groete corexcyhe van myn heeren. Dye van Ypere bleven heeven quaedt.

[14 februari 1584]

Op den xiiij^e dach van februaryus xv^e lxxxviiij, zoe vasser een trompylyhe ghesleghen, dat alle de perden ende de vaeghens dye gheteckent vaeren, datse zouden commen vergaederen op de Frere plaetse, op peene van confescasyhe de perden ende de vaeghens, ende boven dyen noch x ghuldens, ende als zy op den Houdtmaerdt vergaedert vaeren, zoe deden de heeren een convoey gheredt maeken, om naer Ypere; ende dyt convoey vyerdt gheredt ghemaect; daer vyerdt ghemeten op de Alle iiij^e hoedt corne, voerdt alle manyere van vyctaelhe: bueter, caers, zoudt, kerssen, zeepe, olyhe, wyes⁽¹⁾, arynch, wyn, dyt vas ghezonden naer Ypere met groete menychte van soldaten, wandt hut elcke companhye vasser ghenoemen xx mannen; zoe zyn alle de vaeghens ghelaeden gheverst ende de perden; zoe stondt dyt convoey gheredt om te vertrecken; och de boeren perden mosten och mede.

Op den xiiij^e dach februaryus, in der nacht, zoe hys hudt Brugghe ghetrocken dyt groete convoey naer Ypere, maer

(1) Visch, du poisson.

[p. 126]

als dyt convoey al by Ypere quaem, zoe quaemen de Vaelen huerlyeder an om dese vyctaelhe of te smyten, ende dese vochten zeere om duere te gheraeken, wandt zy al by de staedt van Ypere vaeren; maer de Vaelen dye voervyelen huerlyeder met ghevelde, ende zy naemen de vyctaelhe of ende sloughen merst al doet, letter vasser ghevanghen dat een claghen vas; maer van eet groete convoey en gerochte nyet in Ypere; dye ghevanghen vaeren, morsten gheven groedt rensoen. Dyt convoey macte een groete beroerte in de staedt van dat groete verlyes; daer bleven ontrendt doet v^e soldaten, daer bleven lx vaeghens van de lyeden, ende de boereperden, ende alle de vyctaelhe; daer vas groete droufheyt bynnen Brugghe in eet verlyesen van elch zynen vryendt.

Op desen zelsten tyt, zoe quamen de Vaelen met dye van Brugghe gecken, dat zy zouden vyllen mer zenden, ende quamen voer de staedt spelen op de dutsche pype, by nachte, ende ryepen: ‘Gramesys, gramesys⁽¹⁾, ende vy bedancken hu van eet convoey dat ghy ons ghezonden hebt; zendt ons noch mer.’ Dyt convoey vas ghezonden by lasten van den prynze van Symahy. Als dyt alzoe ghebuert vas, zoe vylde de prynse van Symahy vederomme een convoey ghezonden hebben naer Ypere, al zoude hy zyn lyf daer an gheanghen hebben, ende hy vylde den x^e man hudt Brugghe hebben. Dyt macte och een groete ruse in de staedt, de ghemeenten vaeren och al in roere ende zeere

(1) Grand merci! Grand merci!

[p. 127]

belaeden; maer Godt heeft dat beledt, wandt daer reers een ander spyl dat naerder ghynch.

Zoe ghebuerdyt dat den prynze van Symahy ghynch met alle zyn garde ende met veel volch van soldaden naer Sluus, maer als zy te Slus voer de staedt quamen, zoe vas de staedt ghesloeten, ende zy en vylden daer nyemandt in laeten, ende zy scoeten in zyn volch met groedt ghescoet, ende zy ryepen: ‘Gheldt, gheldt,’ van overe de mueren; zoe moste de prynze van Symahy ende zyn volch, te voet ende te perde, met aerste naer Brugghe, ende zoe den prynze van Symahy oplychte zyn volch, om te keeren naer Brugghe, zoe ryepen dye van Sluus: ‘Ghelt, ghelt, Orangye, Orangye,’ wandt zy op Brugghe nyet en betraude, om dat zy gheen betalynghe en deden, dye van Sluus hyelden alle de schepen gheabanden dye naer Brugghe vylden commen, ende wye de heeren van Brugghe zonden naer Sluus, zy hyeldense al ghevanghen; dye van Ostende, dye deden och alzoe ende vyelden gheldt hebben, ende dye van Damme, dye deden och alzoe ende vyelden och gheldt hebben⁽¹⁾. Dyt bleef

(1) ‘Le prince de Chimay, ayant appris que Grunevelt était d'accord avec le prince d'Orange et trahissait ses serments, partit pour l'Écluse le 23 février^(*); mais Grunevelt entendant sa venue et eraiguant que son authorité n'obseurcit la sienne,..., Grunevelt ayant corrompu par promesses les capitaines, officiers el soldats de la garnison, et les fait tumultuer et amutiner, à grans coups de canon, il le fit retircr sans passer outre. Et y ayant envoyé deux gentilshommes pour cognoistre leur intention, n'eurent autre raison dudit Grunevelt sinon que les soldats demandoient einq mois de gaiges promptement, ou qu'autrement ils scavoient aultre maistre. Et combien que le lendemain on leur fit entendre, que sans doubte ils auroyent contentement, néantmoins ineitez par ledit Grunevelt, quy soubs promesses de grandes rémunérations et récompenses, et par le moïen d'une infinité de vasselle d'argent qu'on luy avoit fait présent, avoit donné jà sa foy (aussy variable que la girouette de dessus la maison) au prinee d'Orange, tellement que jamais on n'en sceut venir à bout, ny les amener à la raison. L'on seavoit bien que certains ennemis de leur propre patrie, qui estoient au Sénat de Bruges, et entre autres le bourgemaistre Nicolas Casenbroot, homme meschant, factieux et dévotionnné du tout au prince d'Orange, estoient de la mesme conspiration avec Grunevelt, mais comme ils disoient tantôt l'un et faisoient l'autre, il estoit difficile d'empescher, Casenbroot ayant fait l'offre d'assopir le différent entre les soldats mutinez, qu'il n'y allat avec un autre eschevin, nommé Jean Van Pienne, où il traicta tellement avec ledit Grunevelt, le capitaine Loys, sergent major, et les capitaines Meedekerque, Potter, la Herogière, Mansart et Michel Van Vyve, qu'il tire 24 mille florins de la ville de Bruges..... et ayant fraudulcusement privé la ville de Bruges de leur ville et château de l'Escluse et de leur argent, ils les livrèrent aux mains du prince d'Orange.’ - Histoire véritable des choses advenues, etc.

(*) Cette date n'est pas d'accord avec celle que donne Weydts,

[p. 128]

aldus staende ende macte een groete ruze in de staedt, ende eene groete dyerte heesser gheresen van alle heetelyche vaere. Ypere bleef noch alzoe staende belegherdt, ende de Maelcontenten dye rynhenerde zeere ontrent de staedt van Brugghe, te voet ende te perde.

[15 februari 1584]

Op den xv^e dach van februaryhus xv^e lxxxiiij, zoe vasser een gheboet ten Allen hudt ghedaen, dat men zoude gaen om pondt gheldt, van elcken pondt van huere een stuvere, voer een alf jaer ghedurende, ende dat me moste dat gheven zonder apel⁽¹⁾ ofte daer toe zegghen, op groete pene,

(1) Sans appel, sans réclamation.

[p. 129]

ende noch vasser och geroepen, als op den xxix^e dach der zelver maendt, dat men zouden houden eenen byddach gheordynerdt by sloettuer Capido, nyet te werckene, dyen dach te vyeren ghelych den Paersdach, om vyctoryhe te hebben jeghens den vyandt.

Op dezen tydt, vyert Vouterman ghecasseerdt en alle zyn soldaten; dyt vas een schender van pryesters ende van de kercken, ende alle zyn soldaten och, dye de pryesters groet schympt deden, mer dan al dandere.

[9 maart 1584]

Op den ix maerte, vasser een trompylyhe ghesleghen alomme de staedt, dat me zoude de kercken al rumen ende hudele maeken van alle vrucht en corne, stroey, raf ende van alle vullycheydt, op groete pene.

Onder tusschen vyerdt de zaeken ghemyddelt van Sluus ende van Damme, behoudens huerlyeder te betaelene, ende alle zaeken vyerdt indt goede ghebrocht voer een tydt.

Onder tusschen quaemen de Vaelen zeere voer de staedt, ende benauden de staedt zeere met roeven ende met doet slaen, dat een vonder vas; voerdt zoe begosten de heeren jeghens melcanderen te bateren, de prynse van Symahy jeghens de wedt om te acorderen met de Vaelen; de prynse ende eet ghemente vylde vel met de Vaelen acorderen ende de wedt en vylden nyet, dan zy vyelden blyven met den prynse van Orangye, ende de prynse van Orangye vylde in alle steden Francoysen in hebben; dyt macte een groete ruse in de staedt, wandt eet ghemente vas de orloeghe moede duer de groete benautheydt.

[p. 130]

[19 maart 1584]

Op den xix^e(1) dach van maerte, zoe vasser te Brugghe een jenderaele vergaederynghe van alle houde wedthouders ende alle de zuaerdekens⁽²⁾, ter cause van dese acordacyhe, wandt dye van Ghendt ende dye van Ypere vylden herst acorderen, ende als deze dekens ende wedthouders dyt vertoech ghehoerdt hadden, eet ghereyde huerlyeder vel, ende ryepen al ghelych: ‘Lyever met de Vaelen dan met de Francoysen,’ ende aldus ghynck deze zaeken voerdt.

(1) Cette date est sans doute un lapsus calami. Cette première assemblée est fixée par J.P. Van Male au 10 mars, et par l'auteur de l'Histoîre véritable, témoin oculaire, au xvj du même mois.

(2) ‘Il y avait à Bruges soixante-quatorze doyens, dont quelques-uns, au nombre de neuf, portaient le nom de Zwaerdekens ou Grands-Doyens, et les autres simplement Doyens. Les Grands-Doyens étaient ainsi nommés, ou à cause de leurs fonctions plus élevées, ou à cause de la puissance de leur métier (oft van meerderheydt, oft wel, van meerdere ende volck ryckere ghemeynte). Ces neuf doyens étaient: le chef-homme de Saint-Jean, le doyen des tisserands, des bouchers (qu'on appelle Schiltdrager), des charpentiers, des forgerons, des cordonniers, des tailleurs, des boulangers et des courtiers (makelaers).’
‘Chaeun des Grands-Doyens a une clef des archives qui reposent à la Halle, et où se trouve caché le grand secau de la ville (den verbindt zeghel). Ce sceau, dont il n'est fait usage que dans les grandes occasions, ne peut être employé qu'avec l'assentiment du prince; et le grand-bailli, l'écoutète, les bourgmestres, échevins, conseillers, trésoriers, greffiers, pensionnaires, ainsi que les grands-doyens doivent être présents.’ - Damuouder, Grootdadigheyd der Brugsche stadts regeringe, p. 532 et suiv.

[11 maart 1584]

Op den xj^e dach van maerte, zoe ghynghen de dekens vederomme indt colegye, ende begherden copye te hebben van dat vertoch om huerlyeder seposten⁽³⁾ te vertoeghene,

(3) Suppôts, membres des métiers.

[p. 131]

ende zy begherden och an de heeren dat de poerterye dach ende naecht mochten vaeken an de poerten, ende eet vyerdt huerlyeder gheconsentert, ende noch begherde de dekens te hebben een sluetere van de kysste daer de poertslueters in ghesloten vaeren by nachte, de dekens eene ende de prynse van Symahy eene, ende de wedt eene, ende eet vyerdt huerlyeder alzoe gheconsenterdt. Dyt vas ghedaen omdat er gheen veraderye omme gaen en zoude; zoe stondt dyt aldus vadt stylle, ende als dyt aldus in termynaecyhe vadt ghestaen hadde, de prynse van Symahy dye drouch goede zorghe om de zaeken ten fynen te brynen, wandt hy hadde met hem eet gheheele ghemente, zonder de Ghuezen, wandt eet goede ghemente ryep al paeys, maer de wedt ende de capeteynhen, ende den sarjaendt maeyhoer met zyn complycyhe, dye hadden vadt anders op anden, alzoe ghy hoeren zult. Met deze acordacyhe deden veel steeden, Ghendt, Brugghe, Ypere, maer Sluus en vylde nyet mede doen, dat en vylde met den cuenynch niet over commen, maer eet hyelyedt⁽¹⁾ met den prynse van Orangye; maer Damme dede met Brugghe ende noch veel ander steden, Brusele, Mechele, Dermonde, Anvercpen, met ghevelde; maer Zeelandt ende Olandt dat en vylde ock niet overcommen met den cuenynch, maer vyldyt och houden met den cuenynchs vyandt, ghenaempt den prynse van Orangye⁽²⁾.

(1) Hield het met, tenait le parti.

(2) Le 5 mars, ceux de Gand avaient nommé des eommissaires pour traiter de la paix; e'étaient Josse van Brakele et Antoine Heyman, tous deux échevins de la keure; Jasse Borluut, seigneur de Boucle, et le pensionnaire Tayaert. Le 11, eeux de Bruges n'osèrent plus faire autrement que d'en nommer aussi. Mais le prince de Chimay que ne satisfaisait pas eet accord de mauvais gré, assembla le 16 tout le collége avee le conseil, tant des vieux bourgmestres, que les notables, colonels, chefs hommes et chefs-doyens des métiers, en depit des bourgmestres Nie. Casenbroot et Pierre Dominicle. II leur proposa de l'autoriser à traiter de la paix, et de lui adjoindre un député de chaeun de leurs membres.... ‘Sy est ce que par hons moiens et par la voie tant de la plus part de la gendarmerie que de la commune, lesquels estoient à notre dévotion, il fit tant que eeux de Bruges et ceux du Franc condeseendirent.’ (Histoire véritable, etc.). - Les députés nommés de la part des bourgmestres étaient Nicolas Despars et Antoine van den Berghe, seigneur d'Ammersvelt; les échevins Vincent Sayon et Olivier Nieulant, greffier de la Vierschaere; de l'ancien bane, Josse de Cabootre; des notables, maître Jean Wytz; des capitaines, Jacques Gloribus; des chefs-hommes, Jacques van Houtvelde; des doyens, Corneille Doire. (D'après Beaucourt, t. II, p. 343, c'était Lue van de Velde, doyen des tisserands de laine). Le Frane députa Charles Marrivoorde et Jacques Marchand, bourgmestres, Bernard de Wincre, échevin (Roland Cortewyle, d'après Beaucourt), Jacques de Lespierre pour les nobles, François van Nieuwenhuyse pour les notables (ainsi que Philippe le Cerf, d'après Beaucourt), et pour la gendarmerie ou les soldats, Jean van Schoere, seigneur de Marchove, dont la commission était signée par tous les officiers de Bruges, Ostende et Damme. Le prince, pour être plus sûr de son fait, fit prèter scrment à tous les magistrats, gouverneurs et officiers: Olivier Nieulandt pour les magistrats, Josse de Cabootre pour les bourgmestres, Jaeques Gloribus pour les colonels, Jean Wytz pour les notables, Jaeques van Iloutvelde pour les chefs-hommes, Doire pour les doyens, Baltyn pour le collège du France, Lespierre pour les nobles, van Nicuwenhuyse pour les notables, Jean van Schoore pour le régiment de Chimay, Louis Dennetières, capitaine de la garde, Charles de Marrivoorde, Antoine Schotis, Évrard de Temsik, François Romagny, Jean Vleys, Guillaume Ranx, Pierre van Vyve, dit Styfbeen, Philippe Haeghe, Josse de Santerinne, dit Broucsaulx, tous capitaines; David Boot, Balfour, Hamilton, Cascady, Forest, Mesterton, Rossye, Davidson, Melvelt, officiers écossais; pour la cavalerie, Jean van Halle, enseigne, et le seigneur de Haveskerke, et Patrice Brus, capitaine de cavalerie légère; pour la bourgeoisie, Antoine van den Berghe, Jacques Gloribus, Jean van der Poorte, Antoine Vout, Josse van Peene, George van Hiesque, André van Eycke, Antoine Verhoeve, Ange Grave, Maillard de Mil, Thomas van Iede, Philippe de Flie, François Dominicle, G. de Lue, François Verstraeten, Jean Salop, François Nans, Laurent Croes, Gauthier Stockoven, Jacques Verplancke, Jean Tobris, Pierre Rolans et Michel Ramond; pour les bourgmestres, échevins et notables de Damme, Parmentier; pour la garnison de Damme, Nicolas de Lannoy, seigneur de Lesdain, gouverneur, Jean de Haven, Jean van Centrue, Jacques van Yede, Louis de Springele, Philippe du Pire, François Plomgeest, Arthur Sours, Jean Haillet, Noël Rooman, Louis Derlencourt, Jérôme le Roy, Nicolas Pringhiel (Springael?), Jacques van de Cappelle, Michel Ponfort, Nicolas Sebastiaens, Sevaes, Allou, Dominicle d'Ailleur, Baclan, Vasseur et Jean van Gavre; pour les bourgmestres, échevins et notables d'Ostende, C. van Hee; pour la garnison, Philippe van der Gracht, seigneur de Mortagne, Philippe de Meetkereke, Jean de Fiennes, François de Grutere, Nicolas de Maulde, Henri de Vos, François Gilleman, Jacques Tutteler, Jacques Zutman, dit Moorken, Josse de Winne, Lénard Bernard, Cérard van Hambeke, André Stappaert, Jean Lefebure, Jean Verlinden, Jean le Bouchier, Josse van Dender, Henri Peten, Nicolas Peten, Jean Libra, Jacques Lauwin, Jean du Rieu, Jean Disende, Bault Craesme, Jean de Walne, Adrien van der Leure, Josse van Melle, Nicolas du Boucquet, Thomas de Munck, Paul Sornick, Jean Longuet, Georges Guillaume, Daniel Doubleu, Bernard Boureman, Philippe Cortewille et Plicquet. - (Cfr. Histoire véritable, etc.).

[p. 132]

[20 maart 1584]

Op den xx dach van maerte trocken hudt Brugghe Gryze, Caroen, den houden Brusaeu, ende corst daer naer den sarjaendt maeyhoer Vynckelman, ende noch troch hudt

[p. 133]

Brugghe Joers Brusaeu de jonghe, al by laeste van den prynse van Symahy, heer zy meer veraderye bynnen Brugghe deden; deze trocken al in Sluus, ende als zy te Sluus

[p. 134]

vaeren, menden noch met een dobbelheydt bedreven te hebben; maer Godt en vylde dat nyet, wandt de zaeken vyerden den prynse van Symahy ghescreven hoedt zoude in zyn werck ghegaen hebben. Deze hudt ghezeyde hoefden menden vederomme in Brugghe gebrocht te hebben xviij vendels Francoyzen, ofte zoe veele soldaten van den prynse van Orangye, om den prynse van Symahy an den als te brynen ende och alle de catelycke mede, want zy hadden de staedt ghegheven voer een pylaegye, wadt een groete moerdt hadde dat gheverst, hadden zyt dat cunnen vulbrynnen; ende zom van de capeteynhen dye noch bynder stede vaeren, hadden mede gheteckendt om dat zelst veraders stych te helpen vulbrynnen met de hulpe van buten ende van bynnen; zoe zeere vaeren deze jeghens de paeys, maer spryncepael vas daer jeghens een capeteyn, ghenaempt Ghuillaeme Ranx⁽¹⁾, dye hadde vermeten den prynse van Symahy te leveren doet ofte levende; deze veraderye vas gheordynerdt te vulbrynene⁽²⁾ op den xviij^e dach van maerte xv^c lxxxiiij, in den nacht. Deze hudt ghezeyde heeren vaeren gheacordert met de capeteynhen ende met de wedt van Brugghe, ende met den hoefman van de poerte, ende alzoe menden zy Brugghe overvallen te hebben met ghevelde; maer dyt vyerdt beledt by Godts gracyhe, wandt eet vyerdt den prynse van Symahy al ghescreven, ende den prynse van Symahy en sluerde daer nyet langhe op, wandt

(1) Rams, d'après Beaucourt, édition Delepierre, p. 109.

(2) Volbrengen, mener à fin.

[p. 135]

zyne lyef hynch daer an, ende het lyef och ende goedt van alle de catelycken ghemente, wandt zy menden met alle de prynsensoldaten ofte Francoysen op dye nacht in Brugghe ghecommen te hebben, en al doet ghesleghen te hebben, den prynse van Symahy ende alle de catelycken, ende dan de stede ghepylhyerdt⁽¹⁾.

(1) Les principaux citoyens qui quittèrent alors la ville étaient: Adolphe van Mectkercke, ci-devant président du conscil de Flandre, avec ses fils; Jacques de Gryse, grand-bailli de Bruges, excellent militaire, que les États-Généraux des Provinces-Unies envoyèrent l'aunée suivante, avec quelques autres, en ambassade auprès d'Élisabeth pour lui offrir les Pays-Bas; il devint ensuite commissaire des vivres et laissa des mémoires que Van Meteren consulta avec fruit. Noël de Caron, ci-devant bourgmestre du Frane, que les États-Généraux chargèrent de plusieurs ambassades; François Nans, échevin du Frane; Antoine van den Berghe, bourgmestre de Bruges; Josse van Brakele, seigneur d'Houtryve, id.; Pierre Dominiele et Jacques Casenbroot, qui mourut peu après en Zélande; Nicolas Casenbroot, son frère, qui fut conseiller au conseil de Flandre et devint plus tard conseiller du conseil de Hollande à La Haye; Henri de Groof, capitaine de l'Écluse; François Fagel, greffier de Bruges, dont descendait le général Baron Fagel, qui mourut gouverneur de l'Éeluse; Jacques de Santerinne, dit Brouesaulx, et son fils Josse; Jacques Broucsaulx, capitaine des milices de Bruges, et bien d'autres. - J.P. Van Male, p. 105. - Zegher Van Male cite eneore parmi eux: Égide de Bruck, Simon Engelgrave, Nicolas de la Fosse, Jacques van Houtvelt, Jacques Noirot, Pierre Forest, Adrien Engelgrave, Corneille Boodt, Guillaume Ranx, Martin de Boom, Jacques Mostaert, Hosten Beydtz, François Bruneel, François Meene, Nicolas Colluyt le jeune, Maillart de Mil, Gabricl Gomar, Dominique Vaerthol, François Nans, Jean van Vyve, boucher, Henri Croes, Antoine Sayon, Régnier Winekelman, Charles Trompers (qui retourna plus tard), Martin de Boom, Jean van Peene.

[28 maart 1584]

Op den zelsten xxviij^e dach van maerte, als dyt zoud

[p. 136]

hebben ghescheyt, zoe trach den prynse van Symahy naer eet colegye, ende als hy op den houch van den Maerdt quam, voer de Breydelstraete, om naer den Buerch te gaene, zoe ryep hy den capeteyn van de poerterye dye de vacht hadde in eet vachhuus op de Maerdt, ende hy sprach hem v ofte vj voerden in zyn hoere, ende den prynse ghynch alzoe met zyn gaerde naer den Buerch, ende den capeteyn ghynch alzoe veder naer zyn vacht, op den Maerdt, ende hy dede voetstaens zyn volch al scherpt laen ende stelde dobbel scaervaech op alle zyden; eet volch dyt zyende, vyerdt zeere ongherust ende deden al huerlyeder vynchels toe sluten, ende vresden een groete beroerte, wandt zy nyet en vysten vadtter omme ghynch; ende als den prynse van Symahy alzoe quam op den Burch om naer eet schepen huus te gaene, zoe sprach hy noch voer eet schepen huus v ofte vj persoenen, dye hy vel kende, in huerlyeder hoere, ende belasteze och waette⁽¹⁾, ende alzoe ghynch den prynse in eet colegye van Brugghe, ende als hy in eet colegye quam, ontrendt ofte tusschen den x ende den xj, zoe vraechde hy jeghens de wedt dye daer zaedt of zy lyeden al by een vaeren; zy antvoerden ende zeyden: ‘Jae;’ zoe sprach vederomme den prynse jeghens de wedt: ‘Ich hebbe nu langhe ghenoch in vochdye gheverst, ic vyl nu myn zelf gaen vesen.’ Ende den prynse dye vyste zyn beschedt, zoe trach den prynse hudt eet colegye ende ghynch zytten in de vyerscaere, ende de wedt dyt

(1) Prononciation populaire du mot wat, quelque chose.

[p. 137]

zyende en vyste vadt zegghen ofte pensen, zoe trach den prynse een bryef hudt zyn zaech, ende hy dede de wedt al naer by hem zydtten naer costume, als me eenen nyeven wedt gaedt hudt rouppen; als zy alzoe zaeten, zoe ghynch den prynse van Symahy zyn bryef leesen, ende hy ghynch daer de wedt vermaken, ende hy lasse zelve daer al hudt by naeme ende toenaeme de nyeve wedt dye hy daer in hebben vylde⁽¹⁾; de houde wedt dyt zyende, vaeren zeere verbaerst ende zy en dorsten nyet zegghen daer jeghens, ende den nyeven wedt dye vyerdt ghedachvaerdt om te zueeren ofte heedt te doene naer houde costume, den cuenynck van Spaenhe, ende den prynse, ende de Kersten ofte roemsche relygye voeren te staene; ende den prynse van Symahy dye belaste zyn garde dye daer presendt vas, dat zy zouden houden vaecht, ende dat zy zouden draghen goede zorghe voer zyns persoens, wandt hy in mydden van

(1) Le nouveau magistrat se composait des bourgmestres Jean Pardon, seigneur de Frémicourt, et Martin Lem; des échevins Jean Breydel, Jacques Despars, Henri Anchemant, Jean van Nieuwenhove, Anselme de Boodt, Jacques de Damhoudere, Sébastien van den Berghe, Guillaume van den Hende, Gilles Bastoen, François Everbout, Jean-Baptiste van Belle, Corneille Sereins; des conseillers Ferdinand de Salinas, Jacques Le Febure, François de Brune, Jacques Domeniclc, François van der Straeten, Égide Hastine, Gilles Martens, Antoine van den Berghe, Jacques de Jonghe, Jacques Lucas, Jacques Michiels; des trésoriers Charles Bruneel et Bourlois; des chefs-hommes Guillaume de Boodt (quartier Saint-Jean), Jean Alberecht (Saint-Donat), Maximilien de Corte (Notre-Dame), Charles de Cerf (Saint-Jacqucs), Charles de Steeland (Saint-Nicolas), Jean Nieuland (les Carmes). - J.P. Van Male, p. 104.

[p. 138]

zyn vyanden vas; ende als dyt alzoe ghedaen vas, zoe dede de prynse varst legghen beede de ofghezette burchmersters, ghenaempt Jakys Casenbroet ende Pyeter Domenyckele⁽¹⁾, ter cause van dye veraderye dye zy op handen hadde, ende als dyt alzoe ghedaen vas, zoe ghynch den prynse thuse vaerdere; ende byn dyen zelsten daghe vyerter noch veele ghevanghen, vij ofte viij capeteynhen, och ter cause van de veraderye; aldus ghynch desen dach duere met een groete beroerte, maer de groete veraderye vyerter mede ontecht ende beleedt, Godt danch; noch vasser een capeteyn te zoukene, ende zy deden veele om hem te vyndene.

(1) J.P. Van Male, p. 96, cite en outre Corneille de Boodt, premier échevin.

[31 maart 1584]

Op den xxxj^e dach van maerte, zoe vasser een trompylyhe alomme de stadt ghesleghen, zoe vye dat deze capeteyn Guillaeme Ranx huust ofte hoest, ofte dat hyemandt vyste vaer hy vaere ende nyet de kennesse en brochte, zoude ghestraeft zyn zonder ghenaede, ofte zoe vye vyste vaer hy vaere, ofte vye hem ter voerschynne brochte, dye zoude hebben iiij^c ghuldens.

Op den zelsten xxxj^e dach van maerte, zoe vasser een ghebodt ter Allen hudt ghedaen, dat nyemandt en zoude nyemandt te naer spreken ofte met melcanderen schympen van vadt relygye dat zy zyn, noch gheen lyedekens ofte refereynhen maeken ofte zynghen en zoude, te schympe van deen ofte dandere, op groete corexcyhe; dyt ghereyde eet ghemente zeere vel, wandt op den Paesschen dach

[p. 139]

ende alle de mesdaeghen duere, vyerter schoenen dyenst ghedaen in de cloesters openbaer; dyt vas vederomme eet beghynzel van de catelycke kercke, ende nyemandt en zeyde daer jeghens, wandt de wedt ende den prynse dye begherdyt vel, maer veel Ghuezen dye barsten dat zy dyt morsten laeten ghedoeghen. Onder tusschen lyepende veele vech van de Guezen naer Hoelandt; onder tusschen trocken veel lanslyeden buten om naer huerlyeder goet te zyene, maer zy en kendyt eet landt nyet dat zoe vervyldert vas, ende de huuzen ende schueren al verbrandt, dat Godts claghelych vas. Onder tusschen zoe ghynghen de Vaelen huudt ende in te Brugghe, ende dye van Brugghe och in de steden van de Vaelen, vry ende vranch; dyt vas al een tecken van paeys met den cuenynch.

[3 april 1584]

Op den iij^e dach van apryl, zoe trocken hudt Brugghe de comysaeryen van het Brugsche ende van den Wrye naer Doernycke⁽¹⁾, om den paeys te slutene; wandt daer vas de gynderaele vergaederynghe van de Vaelen ende van alle de steden die met apontemente over commen vylde, vaerof dat eet ghemente zeere verblydt vas. Onder tusschen vas los ghelaeten Pyeter Domenyckele, den afghezetten burchmerstere, ende noch vasser zom van huerlyeder bedde gheaeldt.

Op dy zelst pas, vas ock los ghelaeten den ofghezetten

(1) C'étaient: Antoine van den Berghe, Vincent Sayon, Olivier Nieulandt, Jacques Marchant, Roland Cortewille, Charles Marrivoorde et Philippe de Cerf. - J.P. Van Male, p. 97. - Bor, liv. 18.

[p. 140]

burmerstere Casenbroedt, ende vas in zyn huus ghezeydt met gaerden ende goeden vacht, tot alder stondt.

[9 april 1584]

Op den ix^e dach van apryl, zoe vasser een ghebodt met een trompylyhe alomme de staedt ghesleghen, dat men zoude statteren van messe te doene ende van preken, angaende eet roems relygye, tot alder stondt, tot merder verzekerynghe van den paeys, omdat eet ghemente groete vergaderynghe macte; dat en costen de Guezen nyet verdraeghen dat eet ghemente zoe zeere te kercke ghynch.

Onder tusschen lyepen veel Ghuezen vech naer Hoelandt, ende veel mynesters och, wandt zy zaeghen vel dat paeys vorden zoude, ende de Vaelen quamen hudt ende in Brugghe alzoe zy vylden, ende eet volch hudt Brugghe trach och al daer zy vylden in de valsche quartyeren.

[10 april 1584]

Op den x^e dach van apryl, zoe quam overe Ypere⁽¹⁾ in de Vaelen handen met apontemente, duer groete benauheyt ende groete aermoede, behoudens lyef ende goet, maer dye van Ypere mosten betaelen de Vaelen dye in de scraens laeghen vj maenden gaeyze⁽²⁾. De benaudtheyt van Ypere vas groedt, zoe groedt dat eet quaelych scryvelecke en es.

(1) Voir au sujet de la reddition d'Ypres: Documents historiques inédits, t. II, p. 409. - Van Meteren, fol. 209. - Chronyke van Vlaenderen, 3^e partie, fol. 402. - Histoire militaire de la ville d'Ypres, p. 94. - Van Loon, Historie penningen, t. I, p. 335. - De la Roière, p. 483 et suiv.

(2) Le mot français gage, flandrisé.

[13 april 1584]

Op den xiij^e dach van apryl, zoe vasser te Brugghe een

[p. 141]

ghynderaele vergaderynghe met alle de dekens, ende huerlyeder vas vertocht van de heeren van de wedt, eenen bryef dye den prynse hyer ghezonden hadde, alzoe zy zeyden, om eet ghemente te vertoeghen en van eet ghemente een aftrech te doen cryghen van den paeys; zoe hebben de heeren van der wedt desen bryef ghelesen ende vertoecht eet gynderaele vergaderynghe, ende daer stondt in, hoe dat deze stede met deze acordacyhe vel mochte verbuerdt zyn, ende dat eet ghemente vel mochte ghedyncken de groete tyerannye van den cuenynch van Spaenhe ende van zyn inkezycyhe⁽¹⁾, ende van alle de groete taxcacyhe ende van alle groete versmaeyheyt van alle zyn soldaten, ende dat eet ghemente nyet haerstych en zoude zyn om den paeys te maeken, want men vervacht zeere veele Francoyzen; ende zy vertochden daer zaeken dye gheschyedt vaeren over ij^e ende iij^e ende iiij^e ende v^e jaeren, al tot scande van den cuenynck, ende zy betochden dyt alle by scryeftuere, hoe datter eene ende zulche gheverst hadde op deze werlydt dye duversche tyeranhye bedreven hadde contraryhe Calvyn; dy vas al vertocht eet ghemente, om dat zy een aftrech cryghen zoude van den paeys; maer de tyerannye van de Luterjaenen ende van Calvyn, daerof en zeyden zy nyet, de velche tyerannye al te boven gaedt.

Op den zelsten dach, vasser noch vertocht dat men zoude gaen om pondt gheldt, van eelch poendt groete dat men een huus huerde een stuevere, ende men zouder omme gaen

(1) Inquisition.

[p. 142]

achter een, ende men moste och gheven ij maenden ghereedt. Eet vas lastych voer eet ghemente, Godt betert!

[1 mei 1584]

Op den i^e dach van meye, zoe vasser vederomme een gynderaele vergaderynghe van de houde wedthouders ende alle de dekens, ende vas vertocht vederomme van den paeys, ende het vyerdt daer gheconsentert dat me paeys maeken zoude, Godt danch, maer gheen lybertyt, noch gheen vrymde soldaten te nemen in de staedt; eet ghemente begherde vel den paeys.

Op den zelsten i^e dach van meyhe, zoe vasser een ghebodt met een trompylyhe ghesleghen, dat men zoude alle de meshoepen op raepen, elch voer zyn duere, op groete boete, wandt men vervachte den duche dAscot⁽¹⁾, op den ij^e dach van meyhe commende in de staedt.

Op den i^e dach van meyhe, zoe vasser in de nyeuve camere van Brugghe hudt gheanghen de figuere van den cuenynch van Spaenhe, dat voer de ghemente een vonder vas om zyene, ende in eet Prynsen of vas vederomme duc dAllençon vaepen hudt ghedaen, om te stellen eet vaepen van den cuenynch van Spaenhe, tvelche och een groete veranderynghe vas. De Guezen vaeren zeere verbaerst in dese zaeken.

Noch ghebodt den prynse van Symahy, dat men zouden houden een ghemeenen byddach, ende bydden om een goeden paeys, ende om eet ghemeene velvaerdt van de

(1) Duc d'Aerschot, père du prince de Chimay.

[p. 143]

lande, ende dat mese zoude houden op den ij^e dach van meyhe.

[3 mei 1584]

Op den iij^e dach van meyhe, zoe vas duc dAscodt te Brugghe in gheaeldt met groete triomfe, ende nu bedrefver groete ghenoechte; de Scotten dye bevaerden eet Prynsen of, ende de borghers dye haelden hem in, ende de prynse van Symahy dye quam neffens hem ghereden in goude laeke, ende met de nobelesse van de staedt, ende vaner hy iiij daghen in staedt gheverst hadde, zoe vyerden de ghegagyerde soldaten ghecascerdt, ende vyert met een trompelyhe alle vrymde soldaten hudt de staedt ghezeydt⁽¹⁾, ende zy trocken al naer Sluus, mydtscaedere dat Sluus, en Ostende, ende Ghendt nyet en vylde overcommen met den paeys.

(1) On remercia tous les soldats étrangers, sauf les Écossais. - J.P. Van Male, p. 97.

[25 mei 1584]

Op den xxv^e dach van meyhe, zoe vas den paeys te Brugghe hudt gheroepen met groete ghenochte, ende men dede alomme bynnen Brugghe groete treomfe ende groete blyscaept⁽²⁾.

Op desen zelsten tydt, mosten de Guesen verlaeten huerlyeder kercken, ende trocken veele al hudt Brugghe, ende

(2) Beaucourt donne l'accord intitulé: Points et conditions accordés à la ville de Bruges et au pays du Franc, mais d'une manière inexacte. Confrontez avec la même pièce imprimée dans le Précis analytique des archives de la Flandre Occidentale, par Delepierre et Priem, où ce traité cst reproduit d'après l'original conservé aux archives du Franc. - Précis analytique, t. II, p. 146.

[p. 144]

men ghynch alomme de kercken zuveren van de stronte ende van de onnutteycheyt dye daer in vas, zoe vul hadden zy huerlyeder kercke ghehouden.

Onder tusschen, quaemen thuus veele lyeden dye hudt ghezeydt vaeren van de Guesen, gherstelych ende werlych, den Busschopt van Brugghe, den abt van den Eecouthe, den abt van der Doest, ende veele andere persoenen; dyt en ghereyden de Guesen nyet.

[7 juni 1584]

Op den vij^e dach van junyus, zoe vas de kercke van Synte Donaes ghevydt van den Busscopt van Brugghe, met groeten dyenste ende scoene messe, ende daer vas veel volchs om den dyenst te hoeren, ende elch ambocht moste zyn capelle vederomme op rechten, ende men dede groete reparacyhe in alle kercken; dyt es eet hende van de Ghuesen bynnen Brugghe. Godt zy ghedanch dat hy ons daerof verlost heeft; al screvych noch zoe veele, zoe en zoudych de snoetheyt, ende de vullycheyt, ende de groete dyeverye, ende de groete lueghens, ende eet groete bedroch, ende de groete veraderye, ende van de groete mutterye, ende van de groete schelmerye dye zy voerstelden, ten es ten vullen nyet scryvelych. Vacht hulyeden vel, Broeders, van Calvyn; lyever te sterven dan ghuers vorden.

[5 juli 1584]

Op den v^e dach van julyus, zoe vaeren ghecaserdt de Scotten, ende men betaeldese al op, ende men zanse⁽¹⁾ met een trompylyhe ter steden hudt, ende zy trochen och hudt Brugghe naer Sluus; wandt zy en vylden den cuenynch

(1) Men zond ze, on les envoya.

[p. 145]

nyet dyenen; daeromme vas eet ghemente zeere blyde om dat zy van de lasten ontslegghen vaeren. Men vervachte och de prynse van Parme te Brugghe, om goede polecye te stellene; men macte och ghereedt de Jacopyne kercke den hoeghen houtaer, ende Onse Wrauve kercke, ende Synt Salvators, ende Synt Jacobts, ende Synte Hoeburghe, om te vyenen⁽¹⁾ ende om dyenst daer in te doene.

Onder tusschen, mosten de Guesen scheeden van huerlyeder gherstelyche goede, landt ende renten ende huusen dat zy ghecocht hadden, ende mosten scheen van alle gherstelyche goede dat vyndelycke vas, dyt mosten zy al ghenyeten ende verlyesen al dat zy daervoeren ghegheven hadden.

(1) Wyden, bénir.

[14 juni 1584]

Op den xiiij^e dach van junyus, zoe vas de kercke van Synt Salvaters ghevydt met groete feeste, van den Busscopt, ende vas zeere behanghen met tapytps.

[17 juni 1584]

Op den xvij^e dach van junyus, zoe vas eet eerste sermoen ghedaen catelych in de kercke van Synt Salvaters, ende op dyen dach nyevers el⁽²⁾; daer vas zoe vel volch dat de kercke te cleene vas.

Op desen zelsten tydt, vas te Brugghe een groete dyerste in alle zaeken, pryncepael in hetelycke vaere; een pondt buetere gaelt xvj stuvers, een maete terve dat schoene vas om zaeyhen, gaelt iij pondt groete de maete, ende eet ghemeene goedt van terve gaelt de maete ij pondt ende

(2) Abréviation populaire de l'adverbe ‘elders,’ ailleurs.

[p. 146]

v schellynghe, ende de revelaere ende rugghe xxxij schellynghen, ende dye goet vas gaelt xxxv schellynghen ende xxxvj schellynghen, ende gherste xxvj schellynghen, ende bouchheedt gaelt de maete xxviij schellynghe, ende de perdeboenen dyer ghelyche; een xxv heyhers xxviij stuvers, eet vleers ix stuvers pondt, een pondt caers van Hoelandt vij stuvers pondt, een stoept kerne melch v groete, ende alzoe in alle goede navenante, en hondert vasseel ofte hechen houdt gaelt xviij schellynghen. Deze dyerste ghedyerde langhe alby de iij jaeren en half; de menschen haeten doede honden ende catten, levende en doet, men vanch ten hende in Brugghe gheen honden noch catten, de lyeden haeten broedt van draef gemact; zy haeten och olyen, ghenaempt kacoucken, ende zy haeten de dermen van de vys ende de vellen van de paelynch, ende noch storven veele persoenen van honghere; dyt vas een groete benautheyt om zyene, maer ten henden van desen tydt zoe sandt Godt een groete veranderynghe in alle zaeken, Godt danch; op een martdach slouch of het goet xiiij schellynghe op de maete⁽¹⁾.

Onder tusschen, vasser ghezeyt van een apontement van Ghendt, dat zy zouden apontyeren met den prynse van Parma, ende begherden te commen in de ghenade van den cuenynch van Spaenhe.

Op desen zelsten tydt, dye van Ostende ende van Sluus

(1) Ce tableau diffère de celui donné par Zegher van Male, p. 61. - Sur la peste et la famine de Bruges à cette époque, on peut consulter Molanus.

[p. 147]

branden al of eet gheheele landt, pryncepael in het noerde, dat claghelych vas om zyene⁽¹⁾.

(1) ‘Il ne falloit plus que conclure nostre traicté, quand la garnison de Dam corrompue quieta la ville et se retira à l'Escluse, ayant failly de tuer leur gouverneur, le seigneur de Lesdain, qui tousjours demcura stable et ferme en son premier serment; mais comme lors ils pensèrent emmener quant et eux l'artillerie et les munitions pour les conduire vers l'Escluse, Monseigneur le Prince feit sortir de Bruges eincq cents harquebousiers, tant escossois qu'aultres, quy leur firent tost quicter la prise, et la ramenèrent au Dam, où au même instant il posa nouvelle garnison.’ Histoire véritable, etc. - Quant à Ostende, d'après l'opuscule que nous venons de citer, le capitaine Jacques Tuttelaer s'était laissé gagner par une pension de deux cents florins que lui avait promise le prince d'Orange. Cette ville ne se rendit qu'en 1601, par capitulation.

[19 juni 1584]

Op den xxix^e dach van junyus, zoe quam in Brugghe den prynse van Parma, met groete ghenochte ende groete blydscaept, ende met groete heere; de poerterye dye haelden hem in met vulle vaepene ende de hedelen van der staedt, ende als hy voer de poerte quam, zoe stondt van buten an de poerte een toech van letteren, ende als hy op de Vrydach mardt quam, zoe stont daer een toech al vul becken om snavens te vyeren, ende alzoe commende duer de Steen straete voer het Tymmerlyen huus, stondt een schoenen toech van een poerte, ende daerop een schoenen toech, ende alzoe commende naer de Maerdt, vaerop dat stonden veel schoene toeghen, ende alzoe commende naer eet Prynzen of, zoe stondt daer een schoenen toech van drye poerten, ende daer op stonden veel schoene maechden ende schoene muzyke op alle instrumenten, ende toe-

[p. 148]

ghen van duversche persoenagyen, ende voer eet Prynsen of stondt een nyeu vaepen van den cuenynch, ende daer hudt quam ghespronghen wyn, ghelych een sprynghende fonteynhe, ende alzoe vyerdt den prynze van Parma ontfanghen van der weedt van Brugghe, ende de prynse quam met veel edelen ende met v vendelen soldaten ende iij cornetten perden, merst Spanaerden. Eet ghemente hadde eet groete ghenochte in zyn comste, ende den prynse dye bemynde eet ghemente, om dat zy overghecommen vaeren zonder moute, ende de heeren van der wedt deden hem groeten touf ende bevesen hem groete heere, ende men bedreefver groete blyscaept ende groete vyerynghe.

[1 juli 1584]

Op den i^e dach van julyus, zoe vasser noch merder ghenochte ende merder vyerynghe ghedaen op alle platsen dan van te voeren, en al ter heeren van zyne comste.

[3 juli 1584]

Op den iij^e dach van julyus xv^e lxxxiiij, zoe vertrach den prynse van Parma hudt de staedt van Brugghe met alle zyn soldaten, ende trach naer de leghere voer Ghendt, ende dede daer Ghendt noch stercke belegheren ende bebollewercken, ende als hy dat ghedaen hadde, zoe quam hem noch by viij dusendt Spanjaerden, ende zoe ghynch hy hedt gheheele landt beleggen, Anvercpen ende alle de steden, ende quamen al in benautheyt, ende hy duanch och Anvercpen met ghevelde, ende moste commen in zyn handen duer beduanch.

Op den zelsten tydt quammen tydynghe te Brugghe dat den prynse van Orangye duerscoeten vas van een van zyn volch dye by hem vaeren.

[p. 149]

[15 juli 1584]

Op den xv^e dach van julyus, zoe vas de kercke van Onse Wrauve ghevyedt van den Buscopt met een blyscaept ende met een groete reverencyhe, ende vas zeere moey ghemact, ende vas vel schoene ghemact ende gheschuerdt van de stronte ende van de vullycheyt, dat ze zoe vul vullycheyt lach, ende alle dynghen of ghetrocken, ende eet motael van de zarken ghedaen, eet scheen datter al dyeven in gheverst hadden, dat de kercke zoe ghesconden ende ghedusterverdt vas van yzer en loedt, ende al vech ghedreghen ghelych ghuezen al doen.

Op desen tydt, ghynghen hudt en in de staedt van Brugghe cuenynchs volch ende zyn soldaten, ende cochten daer al dat zy van doene hadde, ende daer en vas gheen zuaerycheyt mer dan dat de Guesen dyt quaelych costen verdraeghen, wandt dyt vas huerlyeder een groete rouvynne⁽¹⁾.

Onder tusschen, quam Dermonde over met apontemente ende me lude de groete clocke te Brugghe van blyscaept; ende noch wan de prynse een plaetse ghenaempt den Doel met ghevelde, ende bedref groete cracht op eet waetere ende benaude zeere Anvercpen, ende noch bleven zy lygghende al voer Ghendt, ende Ghendt vyerdt zeere benaeudt.

(1) Ruine.

[25 augustus 1584]

Op den xxv^e dach van augustus 1584, zoe vyerdt de kercke van den Eechoute ghevyedt och van den Buscopt⁽²⁾.

(2) L'abbaye d'Eeckhoute venait d'être complétement remise en état par les soins de l'abbé Mathieu Longespey.

[p. 150]

[16 augustus 1584]

Op den xvj^e dach van augustus, dyt pondt beoerde voeren ghesteldt te vesen, zoe vas ghedreghen de eerste prosessyhe gynderael bynnen Brugghe zeere devoedt, daer vaeren vel v^e torsen; zy vaeren omme ghedreghen om eet velvaert van den lande, ende daer ghynch zoe veel volchs meede, dat gru vas om zyene.

Op desen zelsten dach, zoe lude de groete clocke op de Alle van blyscaept, omdat den prynse van Parma hadde over ghenoemen Vulvoerde met apontemente; eet vas blyde om hoeren, ende Ghendt vyerdt zeere benaeudt, ende men zeyde van een apontemendt van Ghendt, ende dat Ghendt begherde over te commen in de ghenaede van den prynse van Parma; maer eet ghynch qualyck voerdt, om dat huerlyeder apontemendt zuaer vas, om dat zy hadden ghevest de ruse van eet landt.

Onder tusschen, de Ghuese vaeren zeere ghequeldt dat zy mosten scheen van huusen, renten ende landt, ende mosten op brynghen alle gherstelycke goeden dat noch al in vesen vas; zy vaeren hyeromme zeere quaedt.

[18 september 1584]

Op den xviij^e dach van september, zoe ludeme de groete clocke te Brugghe ten ij hueren, ende ten vj hueren, ende ten viij hueren, van blyscaept dat Ghendt over ghecommen vas in de handen van den cuenynch⁽¹⁾ hudt groete benauheyt, ende huerlyeder apontemendt vas in te nemen ij dusendt soldaten op huerlyeder buese, tot dat eet casteel

(1) Reddition de Gand. - V. Inventaire analytique des archives de Gand, n^o 1407 et suiv. - La pièce de réconciliation est reproduite par De Jonghe.

[p. 151]

vederomme op ghemact vas, och op huerlyeder buese, ende och een tonne goudts, ende dat zy zouden verlyesen huerlyeder prevelegyen; den hoeghen raedt zoude vesen te Brugghe, ende dye van Brugghe zouden te Ghendt gaen vermaeken de wedt, ende zy mosten consenteren de Leyhe te laeten delven. Zy hebben dat al vel gheconsentert, maer naer der handt hebben dye van Ghendt dese zaeken al of gheloepen met groete scaetten ende groete ghyeften te gheven, ende groete presentacyhen te presenteren, al zoe men och zecht dat dye van Ghendt hebben eenen gouden kysdaem in de Leyhe ghescoeten, zoe hebbynt dye van Ghendt al vercreghen met groete scaetten.

Ich laete hyer myn scryven, om dat ic ben tot eet keeren van den tydt, ende om dat wy hebben vederomme de kercken. God zy ghedanck, dye ons de gracyhe heeft verlendt.

Vyldt ghy meer beschedt weten, ghy zult dat vynden in een cronycke in corte dye ze vercoepen met den almenaken; daer in zult ghy vynden och veel vonders ende veel notabele zaecken.

fynis est.

(*) Cette date n'est pas d'accord avec celle que donne Weydts,