Chronique Flamande 1571-1584

[1582]

[1 januari 1582]

Op den i^e dach van janevaryus 1582, zoe quammer eenen hoept perden van de Vaelen tot de Steenbrugghe⁽²⁾, ende xiiij perden van hemlyeden quamen tot voer de Ghendt poerte, ende zoe met dat ze voer de poerte quamen, zoe quamen daer drye fransche soldaden van Eeckeloo, ende zy quaemen by melcandere, nyet veetende van melcandere, zoe dat dese Vaelen ofte Malcontenten vermoerde eene van dese Francoyzen, ende dander twee Francoyzen spronghen van den perde ende zuommen duer de veste naer de steede; dye daer doet bleef, dat vas een capeteyn, wandt dese Francoyzen en vysten nyet dat dese xiiij perden vyandt vas; dyt ghebuerde bynnen de banyeren ofte baelhen buten de Ghendt poerte. De soldaden van bynnen dyt zyende, vyerden te schyetene naer de Vaelen, maer zy vertrocken onghescaet ende ongheschendt; zy trocken naer de Pencye⁽³⁾ ende zy bleeven daer vadt lygghende; de maere quam in de steede dat Maelcontenten vaeren. Zoe quammer een groet gheruchte in de staedt onder eet volch, dat om te vervonderen vas van de maeghere ordynancyhe, dat zy bynder steede jeghens melcander lyepen. Daer trocken perden ende voet

(2) Steenbrugge, village près de Bruges.

(3) Une ferme appelée la Pensée. - Beaucourt, t. II, p. 321. - J.P. Van Male, p. 67.

[p. 50]

volch huut Brugghe, ende de poerterye dye vergaerde elck onder zyn capeteyn, ende veel volch trocker naer de mueren, om de vyandt te veder staene; dyt gheduerde tot naer de noene, maer daer en vyert nyet ghedaen; de Vaelen dye vertrocken tot den Pensee toe, ende daer bleeven zy lygghende met den budt, ende dyt zyende mynheeren van der steede, zy vyerden daer inne ongherust ofte vervaert.

[4 januari 1582]

Op den iiij^e dach van janevaryus 1582, zoe trocken hudt Brugghe, alle de perden van Scoetten ende Hynghelschen, ende de voetenechten och, vel drye vendels, ende zy hadden perdevolch onboeden van dye Francoyzen, ende voetvolch och, dye te Myddelburch in Vlaenderen laeghen, om te gaene met dese perden van Brugghe ende voet volch naer den Pensee, om dat in te nemen ofte te verbranden; zoe trocken zy al te zame naer den Pencee, maer zy en ghynghen nyet toe, wandt zy hadden vreese van de Vaelen; zy vaeren daer ontrendt van snuchtens vroech tot den donckeren nacht, ende zy en costen de Vaelen nyet duynghen, wandt de Vaelen bleven daer op de Pensee lygghende, zoe alst doncker vas; zoe huerden zy een aerme jonghen ofte een mothatze⁽¹⁾, om eet vyer te steeken in eet nerof, ende eet vyerdt alzoe ghedaen; vaerin veel volch verblydt vas van Brugghe; zy menden dat den Pensee brande met al de Vaelen, maer eet bleech anders; zoe quamen alle dese soldaden vederomme al naer Brugghe.

(1) Ce mot, dont nous n'avons pu obtenir la signification, veut sans doute dire garnement ou quelque qualification de ce genre.

[p. 51]

[5 januari 1582]

Op den v^e dach van janevaryus, zoe gaven de heeren van der weedt een ordynancyhe, dat men zoude gaen ofbreken de Steenbrugghe, ende bezyen of de soldaden nyet en zouden cunnen ghecryghen de Pensee. De brugghe vyerdt ghebrocken met v vendels soldaden, op den vj^e dach van janevaryus, maer zy en costen de Pensee nyet cryghen.

[7 januari 1582]

Op den vij^e dach van janevaryus, zoe mactenze te Brugghe vederomme een groete gherescapt, om veder te trecken naer den Pensee om in te nemen, maer zy en costen nyet; maer de Vaelen zelven dye verbrandent zelve, ende zy verlyeten de plecke zelve, maer zy hyelden noch Breeda⁽¹⁾ ende noch ander plecken daer ontrent, ende de Vaelen bleven te Breeda ende op dye ander sloeten lygghende.

Onder tusschen, zoe quammen een valghe van den prynse van Orangye, dat hy vylde scheen van de lande, wandt zy en vylden doen maer zynen raedt, ende de prynse dede daer of een koucsken maeken; dat quam in openbaere.

Onder tusschen, zoe trochen hudt Brugghe de soldaden te perde ende te voet, ende zy trochen naer de vyandt naer Breda ende naer de andere sloeten, ende mende de Vaelen van daerendt te verjaghen, maer zy en costen, wandt zy lyeten daer alte veel volchs; zy quamen vederomme.

Onder tusschen, de capeteyn van de Vaelen dye op eet casteelken te Breeaerde lach, vyert een overloepere, wandt

(1) ‘Les Wallons avaient mis une forte garnison à Lophem, où ils occupaient le château nommé Breda.’ - Beaucourt, t. II, p. 322. - II ne s'agit donc pas ici de la ville de Breda, en Hollande.

[p. 52]

hy acorderde met de Guezen van Brugghe, ende hy leeverdyt.

[9 februari 1582]

Op den ix^e dach van februarys 1582, zoe aryverde duc dAllenson te Vlyssynghe in Zeelandt, ende van daerent troch hy naer Anvercpen, daer hy zeere vellecomme vas, wandt me bedrefver groete ghenochte, ende men deeder groete corst om hem in te haelen; dyt es den zelsten duc dAllenson, de zoene van de conynch van Vranckrycke, daer de Guesen van de lande zoo zeer naer verlanden⁽¹⁾, wandt zy hadden hem ghecoesen voer eenen cuenynch ende heere van deze Nederlanden, jeghens den cuenynch van Spaenhe, ende zy ryepen den cuenynch van Spaenhe vyandt van zyn landt.

(1) Verlangden, désiraient.

[27 februari 1582]

Op den xxvij^e dach van februaryus, zoe vergaderen de Francoysen te Heeckeloo, om een leegher te maeken, om veeder te trecken naer de Vaelen.

Onder tusschen, zoe vyerter tAnvercpen gheordynerdt, twee kercken voer de catelycke, om te hebben een maenyere van een lyberteyt, maer daer en mochte nyemandt den dyenst commen hoeren dan dye duc dAllenson heedt ghedaen hadde, ofte dye hem heedt doen vylde, ende loeghennen den cuenynch van Spaenhe, ende houden hem voer vyandt, ende alle zyn anhanghers.

[18 maart 1582]

Op den xviij^e dach van maerte, zoe vyerdt den prynse van Orangye, tAnvercpen, doer zyn caeke gescoeten, ende

[p. 53]

dye dat deede dye vas ter plecke vermoerdt, ende den prynse en hadde gheenen noedt van de lyve⁽¹⁾.

(1) Th. Juste, Histoire de Belgique, t. II, p. 100. - Groen van Prinsterer, Archives de la maison d'Orange-Nassau. - Mignet, Antonio Perez et Philippe II.

[1 april 1582]

Op den i^e dach van apryl 1582, zoe vylden de heeren van der weedt vederomme eenen heedt doen doen contraryhe den cuenynch van Spaenhe, al eet ghemeente, nyemandt hut ghenoemen. Eet ghemente deede dyt noeede⁽²⁾, ende daer vyerdt vederomme een leelycke beroerte onder de ghementen; zy en vylden den heedt nyet doen, zoe dat de heeren wadt statderden⁽³⁾ den zelven heedt.

Wandt myn heeren vylden dezen heedt ghedaen hebben, of dyese nyet doen en vylden, dye deeden myn heeren van der weedt achter een hudt de steede gaen, ende bynnen drye daghen mosten vezen hudt alle de ghehunygerde landen, ende noch convyskeren huerlyder goet; zoe myn heeren van der weedt deeden dachvaerden alle de houde wethouders, ende de clercken ende ander mannen, om den heedt te doene; maer letter dyese vylden doen; zoe duer de groete ruuse zoe vyerdyt⁽⁴⁾ ghestateert.

Onder tusschen, zoe quammen een tydynghe dat de Spaenhaerden in Commene gherocht vaeren.

(2) A contre-coeur.

(3) De ‘stateren,’ verbe flandrisé de stater, suspendre.

(4) Wierd dit, ceci fut.

[3 april 1582]

Op den iiij^e dach van apryl, soe quam de tydynghe te Brugghe dat de prynse van Orangye gestorven vas, dye zoe

[p. 54]

veel vonders bedreef in dese landen, ende orloede jeghens de catelycke ende jeghens den cuenynch van Spaenhe.

[4 april 1582]

Op den iiij^e dach van apryl, zoe vast te Brugghe een gheboen mesdach ter Allen hudt gheroepen, ende daer of een ghebodt ghedaen op den lasten dach van maerte, dat men zoude vyeren den iiij^e dach van apryl, vasten ende bydden ende gaen te nachmaele, op groete peene. Dyt vas van een werckendach eenen groeten mesdach ghemact, ende op Onse Vrauwe aelf hoerst dach, en ander hoechtyden, mosten de ghementen toech doen ende openbaer vercken; dyt begherde den mynester Capydo, de selste dye de meyskens hadde ghegescylt in de stedtscoele om dat zy nyet en vorden guezen.

[6 april 1582]

Op den vj^e dach van apryl, zoo deden de heeren van de weedt vederomme dachvaerden, om den zelsten heedt te doene, veel rycke ende deghelycke⁽¹⁾ ghemeene mannen, ende veele en vylden den heedt nyet doen, dye vaeren in huerlyeder huus gheseydt tot alder stondt.

Op den zelsten vj^e dach van apryl, zoe naemen de Vaelen xv vaeghens met vyctaelhye af, dye naer Meenen vylden ryden, ende sloughen veel Guesen doedt; zoe datter te Meenen nyet in en gherochte.

Noch op den vj^e dach van apryl, zoe vertrocken hudt Brugghe iij vendels Hyngelschen, dye te Brugghe gheleeghen hadde, ende trocken om leegher te vergaerne te Echeloo.

(1) Diergelyke, de même qualité.

[p. 55]

Onder tusschen, lyedten de heeren den heedt vaere, om dat eet ghemeente dye nyet doen en vylden, maer de Guesen de deeden den heedt zeere gheerne, ende dye mynheeren in huerlyeder huus gheseydt hadden, die vyerden ontsleghen ende ghynghen vederomme hudt.

Onder tusschen, quamen een tydynghe dat de Vaelen Camercy⁽¹⁾ in hadden ghenomen, ende Leens⁽²⁾ och, ende dat de Vaelen och Camerycke zeere bedvonghen.

(1) Sans doute Cateau-Cambrésis.

(2) Lens.

[22 april 1582]

Op den xxij^e dach van apryl, zoe quam de gheheele leegher van de Vaelen voor Houdenaerde, om dat met ghevelde in te neemen.

Onder tusschen, quammer een tydynghe dat dat Guesen gherocht vaeren met veraderye in Aelst.

[6 mei 1582]

Op den vj^e dach van meyhe, zoe vasser ghesyen merst in den noorden, een sterre met eenen groeten stert, ende eet vas laete eer zy huer vertoechde, ontrendt den myddernacht, gheduerende een aelf maenschyn.

[10 mei 1582]

Op den x^e dach van meyhe, vaest te Brugghe een gheordynerden byddach onder de Guesen, gheboen van Capydo, mesdach tot de noene.

[14 mei 1582]

Op den xiiij^e dach van meyhe, zoe vaest een jenderaele monsterynghe van de poerterye, elck met zyn vulle vaepen⁽³⁾.

(3) Une revue générale.

[26 mei 1582]

Op den xxvj^e dach van meyhe, zoe moesten de Selle broers hudt huerlyeder clooster gaen, by laste van der

[p. 56]

weedt, ende de heeren steldere in verlycke persoenen, zom van huerlyeder secten⁽¹⁾.

(1) Les Alexiens ou Frères Cellites habitaient rue Sainte-Catherine, le couvent où sont aujourd'hui les Frères de Charité (Gaillard, p. 27).
Ces frères, s'il faut en croire Beaucourt (t. II, p. 322), tenaient un hôpital, puisqu'il dit que eeux d'entre eux qui consentirent à être du parti du magistrat, purent rester dans le couvent, mais qu'on leur adjoignit quelques séculiers pour soigner les malades. Il ajoute que ces nouveaux garde-malades furent convaincus plus tard de plusieurs grandes friponneries, commises pendant le temps de la peste; c'est à la suite de cela qu'ils furent bannis de la ville. - V. plus loin, à la date du 30 mai 1583.

[1 juni 1582]

Op den i^e dach van junius, zoe deden vederomme de wedt dachvaerden de porterye om den zelsten heedt te doene; daer ghynghen veel poorters hudt Brugghe dye den heedt nyet doen en vylden; eet vas een druch om syene, dat de catelycken zoe in benauheydt vas, ende och de pryesters, dat men meer volcht zach in bedruchheyt dan in blyschepe; maer de Guesen dye vaeren zeere blyde, zom dye deden den heedt, ende zom nyet, daer vasser veele hudt ghezeydt; eet vas een druch om syene, ende als de hudt ghezeyde catelycken buten de poerten quamen om te vertrecken, zoe laghen zom van de soldaden, ende dye pylhyerden ende sloughen ende questen de zelste hudtghezeyde catelycke lyeden.

Onder tusschen, zoo quammer noch volch indt landt, om de Staten te dyenen, Francoyzen, Scotten ende Hynghelschen, ende zy vaeren al in dyenste ghenoemen, ende zeere vellecomme.

[p. 57]

[13 juni 1582]

Op den xiij^e dach van junyus, zoe vasser een ghebodt ter Hallen hudt ghedaen, dat me nyet droncke dryncke en mochte, noch dat de soldaden van der stadt ende van dese zyde nyet en mochten malcanderen ghevanghen neemen, de Guesen jeghens de Vaelen, om te renzoenneren, maer al doet slaen zonder ghenade, ende dat me zoude de vynchels⁽¹⁾ open doen, ende toech doen, ende gheen helychghe daeghen vyeren, dan op dye helychghe daeghen de vynchels open doen en wercken.

Op den xiij^e dach van junyus, zoe vaeren prynse volck om Rysele in te nemen met veraderye, maer zy mysten, ende mosten vertrecken, ende zy lyetender veel volchs dye doet gesleghen vaeren.

(1) Winkels, boutiques.

[15 juni 1582]

Op den xv^e dach van junyus, zoe vaeren de prynse soldaden voer Corterycke, ende ghemact aerlyeder ghereedtscaept om te beclemmen, ende mendent alzoe in te nemen met de veraders van bynnen; maer eet ghemente vyerdyt ghevaere van bynnen, ende zy smetent al om varde⁽²⁾ de leeren ende aldat daer vas, zoe dat de veraderye nyet en vylde voertgaen. De prynse soldaden mosten aftrecken en met scande loepen.

Noch bleeven de Vaelen voer Houdenaerde lygghende, zy haddender nu vel twee maenden en aelf voeren gheleghen.

(2) Om verre smyten, renverser.

[30 juni 1582]

Op den xxx^e dach van junyus, zoe vasser een claere sterre in de lucht ghezyen, op den myddach in de claere

[p. 58]

lucht, wandt eet vas claere zonneschyn, ende zy scheen boeven de claerheydt van de lucht, dat mese⁽¹⁾ sach staen claer boven den dach.

(1) Dat men ze zag, qu'on la voyait.

[5 juli 1582]

Op den v^e dach van julyus 1582, zoe trochen de Vaelen in Houdenaerde met acordacyhe, duer dat, dat zydt zoe hadden bescoeten, ende bestordt ende ghemyndt, ende zy haddet zeere benaeudt ende groet gheveldt op ghedaen, zoe dat dye van Hoedenaerde nyet langher en costen ghehouden van dat groete overlast ende gheveldt van de Vaelen, ende in eet laste zo acorderden zy te saeme, de staedt met de Vaelen, van armoede ende van benauheyt, ende dye van Houdenaerde vervachten och ontsedt te hebben van de prynse, maer de prynse leegher en dorstender nyet an commen an de Vaele leegher, dye voer Houdenaerde lach, ende de prynse leegher lach onder Ghendt, nyet verder van melcandere, ende zy en dorsten gheen ontzeet doen, dye arme lyeden van Houdenaerde; zoe vervonnen de Vaelen Houdenaerde. Ten ghereyde de Guezen nyet, want zy creghen vrede; dye van Houdenaerde leeden groete benauheyt ende armoede van spyze, van onruste van waeken, van vreese van delvynghe, van eet beschyeten, van eet bestormen; zoe van benaudtheydt acorderden zy behoudens lyef ende goet, maer zy mosten gheven een groete nomber gheldt, ende zy mosten betaelen hoefghelt, ende de kynders och, ende alzo gherochte de cuenynch an Houdenaerde.

[p. 59]

[17 juli 1582]

Op den xvij^e dach van julyus, zoe quam de prynse van Oranzye, ende de duc dAllenzon, ende de jonghe graeve van Herghermondt⁽¹⁾, ende de prynse van Pynoe⁽²⁾, ende noch alle de heedelen van huerlyeder hoeve, quamen te Brugghe bynnen, om huerlyeder raedt ende hoef te houdene.

Voerdt, jeghens dese comste vas groete reperacyhe ghedaen van al datter vervallen vas; ende de cuenynck vaepene vas alomme hudt ghedaen, ende duc dAllenzon vaepen vasser in ghesteldt; noch op de platse van het Prynsenhoef vaeren vyel pectonnen ghestelt, om snaevens te doen branden; noch voer eet Prynsenhoef vasser een groote leelyhe⁽³⁾ gesteldt, ende snaevens vas die leelyhe vul keerssen in beckens ghesteldt, ende een devyse daer boeven op; voert commende naer de Munte, ende eet vaepen van den cuenynck dat voer de Munte stondt, vas och af ghevorcpen, ende duc dAllenzon vaepen vasser in gesteldt; ende noch voer de Munte vas ghemact een vyefhouck vul torsen, ende vyef beckens ende och een devyse; voert, op de myddel van de Mardt, vas een scypt ghesteldt op een groete maerst vul puppen⁽⁴⁾, ende daer in veel catten ende veel buspoer, ende als snaevens daer in eet vyer ghesteken vas, zoe vloeghen al dye puppen al barnende daerhut, ende dat poer byerd och te branden, ende de catten dye vyerden och te branden alyns, ende dye macten zoe groeten ghetyer dat vonder vas om hoeren, wandt zy en costen eet vyer

(1) Egmont.

(2) Pierre de Mélun, prince d'Espinoy, seigneur d'Antoing. V. p. 43.

(3) Lelie, lis.

(4) Des fusées.

[p. 60]

nyet ontsprynghen, duer dat zy met cetens ghebonden vaeren; dit vas te bedyenen dat de Ghuesen vel vylden alle de catelycken verbranden ende te nyete doen. Ende op de vyer houcken van de Mardt stonden ghemact een vyefhouck, ende daer op stonden pectonnen snavens te branden; noch op den Burch stondt een marst gheheel verselvert en dye stondt vul beckens ende kerssen, ende beneden stondt de trauve⁽¹⁾, te vetene twee aermen, ende dye hadden melcanderen byder handt, ende deen aerme vas eet vaepen van Vrancherycke, ende dander aerme vas eet vaepen van Brugghe, ende in de myddel van deze twee handen stondt een herte, ende in dat herte in de myddel stondt een leelyhe, dat vas een tecken dat de Ghuezen toens hadden een frans herte, en boven dat herte stondt och een devyse, zegghende ‘een getrauve herte;’ voerdt, voer eet Vrye⁽²⁾ stondt och een vyefhouck ghemact; dat vas een dobbel vyefhouck, al vul torsen ende lycht, ende daer stondt dyerghelycke an van een trauve; de dycferencyhe vas dat in de eene aerme stondt eet vaepen van de Vrye; voert, op de Braembergh⁽³⁾ stondt och een dobbel vyefhouck, och met torsen ende pectonnen, ende och een devyse daer an. Voert, op de torre van de Alle, den leeu hadde in zyn claeuven een standaert, ende in de standaert stondt het vaepen van duc dAllenzoen, ende onder den leeu, op den apel, vas een vyel⁽⁴⁾ dat draeyde, ende eet vas vul kerssen ende lycht, ende noch rondtomme

(1) De trouw, la fidélité.

(2) Le palais du Franc, sur la place du Bourg.

(3) Aujourd'hui le Marché au Poisson.

(4) Wiel, roue.

[p. 61]

de torre an de vensters hynghen vul lanterryns, ende men schoeter hudt de torre puppen, ende de groete clocke dye lude drye poezen byn dyen dach; ende op de Heezelbrugghe stondt och een vyefhouck, ende daerop stonden och pectonnen, ende achter Synte Jacops kercke, an de fonteynhe, stondt och een vyefhouck, dye stondt och vul torsen snavens en branden; dyt vas de feerste als duc dAllenzon incommen vas, snavens.

Voerdt, als hy inquam duer de Cruuspoerte, zoe stonden alle de ambochten met torsen op beede zyden van de straeten, ende de torsen vaeren ten costen van de ambochten, ende tursschen dese torsen stonden de poerterye met huerlyeder vulle vaepen, ende op de Mardt, stonden de vyef vendels Francoeyzen, ende voert de poerterye op beede de zyden van de straeten, van de Cruuspoerte tot eet Prynsenhof toe, ende de heeren van der wedt dye haelden hem in, ende de heedelen van der stadt och; deze heedelen van der staedt vaeren de zoenen van Claeys⁽¹⁾ Colve ende de Brecous⁽²⁾, ende noch hynghelsche vrymde coeplyeden, ende de capeteynhen van de poerterye, ende noch veel vrymden mannen, want eet heedeldom van Brugghe vas al hudt ghezonden ende verjaecht, om dat zy met onze cuenynck van Spaenhe vaeren. Alzoe vas duc dAllenzon ingheaelt bynnen Brugghe⁽³⁾.

(1) Nicolas.

(2) de Brecourt.

(3) Le pavillon sous lequel le duc fit son entrée était parsemé de fleurs de lis d'or et porté par six chefs-hommes.

[p. 62]

[17 juli 1582]

Op den xvij^e dach van julyus, zoe vyerden de heeren van Brugghe veravertert van Anverpen, dat te Brugghe in eet hof vaeren veraders, dye de staedt van Brugghe zouden veraden, met noch ander veraders stychen zy op anden hadden.

[21 juli 1582]

Op den xxj^e dach der zesten maendt, zoe vaeren ghevangen de zelste veraders van den hoeve van duc dAllenzon⁽¹⁾.

(1) Un Espagnol, du nom de Nicolas Salzedo, fut arrèté sur de simples soupçons, pendant qu'il se promenait dans le palais. L'Italien Baza, Nicolas Hugot et un Wallon surnommé Laborde, l'attendaient à la porte. On se saisit de Baza sur ce qu'il avait demandé à un officier du prince, si Salzedo était encore dans le palais. Hugot eut le temps de s'enfuir. Baza avoua que son dessein était de se défaire du duc d'Alençon et du prince d'Orange par le poison ou par tout autre moyen. Salzedo nia tout formellement. Baza persista dans ses affirmations, lors de la confrontation avec Salzedo, et ajouta que celui-ci avait reçu 4000 ducats du prince de Parme. Baza s'étant suicidé dans sa prison, son corps fut porté au Bourg et écartelé. Chaque quartier de ses membres fut attaché à une potence, élevée à cet effet aux portes de la ville, et sa tête, mise au bout d'une pique, fut exposée à la porte Sainte-Catherine. Le roi de France revendiqua Salzedo, qui fut conduit à Paris, condamné et écartelé le 25 octobre. Le comte d'Egmont, soupçonné d'avoir eu connaissance de ce complot, se mit en sûreté à l'Éeluse; peu après, eu égard à sa jeunesse, le due lui pardonna; d'Egmont, alors, partit pour Paris. - D'après J.P. Van Male, Baza était né à Brescia, et servait dans le régiment de cavalerie de Ferdinand de Gonzaguc; Salzedo avait été condamné à Rouen comme faux monnayeur et avait évité la corde en se sauvant en Espagne; Nicolas Hugot et Laborde ne seraient, d'après ce même chroniqueur, qu'un seul personnage. - Beaucourt, t. II, p. 524. - Bon, liv. 7. - J.P. Van Male, p. 70. - Vray discours de ce qui est advenu en la ville de Bruges au mois de juillet 1582 contenant les moyens desquels le roi Philippe s'est voulu servir pour faire assassiner Mgr le due de Brabant. Imprimé en 1583, réimprimé à Bruges en 1844, par la Société d'Émulation, in-4^o.

[p. 63]

[22 juli 1582]

Op den xxij^e dach van julyus, zoe ghynck de prynse van Orangye, met den zoene van den graeve van Herghermondt, naer Synte Donaes met groete staete, ende ontfynch daer eet nachmael openbaer.

[28 juli 1582]

Op den xxviij^e dach van julyus, zoe vyerter een van de veraders ghepyndt, ende hy verkende van veel quaedt; eet vas een hytalyaen ghenaempt Francysco Baza.

[29 juli 1582]

Op den xxix^e dach van julyus, heeft den zelfsten Francysco Baza vederomme verkendt zyn quaedt, ende dat zelste onderteckendt dat vaerachtych vas.

[30 juli 1582]

Op den xxx^e julyus, smorghens ten zeevenen, heeft deze Francysco hem zelven eet leeven ghenoemen met een pennemers, een stecke in zyn buck ende dander in zyn slynker borst; ende den lasten der maendt, vas hy, doet zynde, noch by den buel gherecht.

Voerdt, als duc dAlenzoen in eet Prynsenhoef ghezeten vas, zoe ghynch hy messe laeten doen in zyn capelle bynnen den hoeve, in Cueninchs capelle, en eet ghemeente dyt zyende, begoste huerlyeder te verstouten om de messe te gaen hoeren, ende vele ghyngen messe hoeren; ende alle daghe allynste meer, zoe dat de capelle ende de zaele te cleene vas. De heeren van der wedt dyt zyende, ende de Guezen meede, vyerden zeere graem in huerlyeder zyn⁽¹⁾, ende zeere vervaerdt, dochte dat dyt een quaede mondt ofte quaede maere maeken zoude in de staedt.

(1) Zin, esprit.

[3 augustus 1582]

Op den iij^e dach van hoest, vasser een trompylyhe ghe-

[p. 64]

slegen alle de staedt duere, by laste van der wedt, ende zonder weten ende zonder laest van duc dAllençon, dat nyemandt en zouden hem vervoerderen messe te gaen hoeren in eet Prynsenhoef, cleen noch groedt. Zoe dyt ghedaen zynde, eet ghemeente ghynch noch kycken om zyn Alteze te zyene naer de capelle gaen, ofte hem te zyene van de cappelle commende, ofte hem te zyene heetene; zoe ghebuerdyt dat dye van den hoeve, te vetene van de cappelle, de pryesters, ofte van de heedelmannen, ofte van de alle burgyers, dye vrachden jeghens eet ghemeente of zy vylden messe hoeren; eet ghemeente zeyde ‘jaen⁽¹⁾,’ ende zy hoerden alzoe de messe. By zulcken myddele vyerdyt eet ghemeente veeder stoudt ende hoerden vederomme de messe. De heeren dyt zyende, zonden soldaden ofte spyen in eet of, om te byspyene ofte in ghescryefte te nemen vye dat de messe ghehoerdt hadde; ende dye zy costen bekennen, de heeren zanter⁽²⁾ een steede-gaerçoen om te dachvaerden voer myn heeren, ende daer vaeren zy gheveesen in de boete van vyef pondt groete, ende de zommeghe dye scoene sproeken ofte dyet nyet vel en hadden, dye mosten gheven de aelve boete, ende die nyet en hadden, mosten een pondt groete, ofte men zoude huerlyeder goet hebben vercocht, ende dye gheen myddel en hadden om de boete te betaelen achter een, dye lyemen⁽³⁾ op de vanghenesse tot dat de boete betaeldt vas. Noch als deze soldaden ofte spyen

(1) Ja, oui.

(2) Zonden er, y envoyèrent.

(3) Leidde men, on les conduisait.

[p. 65]

indt Prynsen of quamen, de pryesters ende de heedel mannen, ende de alle burgyers van datse dese ghevaere vyerden, dedense hudt den hoeve gaen, met goetheyt ofte met quaetheyt; nu hoeze⁽¹⁾ de tweedrachtycheyt tusschen eet of ende myn heeren van der steede hadden [gezien], dye van den hoeve vylden het ghemeente in de messe hebben, ende de heeren van der weedt en vyldenser niet hebben; ommers⁽²⁾ by deze maenyere creghen de heeren van der steede eet ghelt van eet ghemente.

Voerdt, op Onze Vrauve aelf hoest, zoe dede den Alteze een zynghende messe doen met zeere schoene muzyka ende met schaelmeyhen. Eet ghemente vas zeere ghevyerdt om deze messe te hoeren, wandt men in Brugghe in drye jaer gheene ghedaen en hadde. Daer vaeren sanghers van der steede toe begroedt, ende zy ghynghender by laste van den hoeve, ende eet ghemeente verstoute hen vederomme om desen dyenst te zyene ende te hoeren, wandt eet ghemeente hadde eet oft met hemlyeden; de capelle in eet Prynsenof daer me den dyenst deede dye vyerdt vuel, ende de zaele och; al hadde de cappelle zoe groet ghevest als de Vrydach maerdt, zoe vasser volcks genoch. Nu als de messe ghedaen vas, ende duc dAllenson hudt de cappelle ghegaen vas, om naer de camere daer hy heeten mosten, zoe quam daer de sarjaendt maeyoer staen voer de cappelduere, ende

(1) Hoe zy, pour ‘wanneer zy’ lorsqu'ils.

(2) Ommers, forme populaire pour ‘immers,’ cerles

[p. 66]

den doeven Merryvoerde met Goerys van Erssche ende Izaeck Matyn⁽¹⁾, om de lyeden te techennen dye den dyenst ghehoerdt hadden; eet ghemente dyt zyende, dat zy gheteckendt zouden veesen, zy begosten een beroerte te maeken; zoe quaem hudt de cappelle den bychtvaedere van zyn Alteze, ende dye ghynch zeere kyven ende groet quaedt spreken jeghens den sarjaendt maeyhoer; ende zoe deze melcanderen zeere stranhe toe sprocken, om dyt tecken vylle eet ghemente vyel met den heere van den hoeve; zoe den heere vecht ghynch⁽²⁾, zoe vaest vadt ghestylt; zoe den sarjandt maeyhoer hem omme kerde, vrachde hy jeghens een ambochsman vadt heere dat dat vas, dye zoe stoutelycke jeghens hem sprach; den ambochsman anvoerde ende zeyde: ‘Het moet een meerder heere veesen dan ghy zyt, vracht dat een ander;’ den sarjandt maeyhoer deze anvoerde zeere quaelych naem ende drech⁽³⁾ den ambochsman met zyn vyndere⁽⁴⁾ ende zeyde: ‘Ic zal hu dat te veten doen, compt daer buten.’

Onder tusschen quammer een soldaet hudt de cappelle, dye den dyenst och ghehoerdt hadde; desen sarjandt maeyhoer vylde desen soldaet och teckenen in zyn tafelbouch, ende hy vrachde den soldaet naer zyn naeme; den soldaet dyt zyende trach zyn rapyer hudt om te steeken naer den sarjandt maeyhoer; eet ghemente dat zyende, vyel met den

(1) Le sergent major Wynckelman, Marrivoorde le sourd, George van Essche et Isaac Martin.

(2) Weg ging, s'en allait.

(3) Dreeg, menaça.

(4) Vinger, doigt.

[p. 67]

soldaet; zoe reeser een groete beroerte; men ryeper al: ‘Slaet doet;’ zoe elch vas gevyerdt om den sarjandt Vynckelmaen ende Merryvoerde met dander, te nyete te doene; hadden zy nyet lychtelych gerumpt, zy hadden ter platse ghebleven ende doet gesleghen geverst; zoe yndt loepen⁽¹⁾, zoe crecht Merryvoerde in eet portael van de zaele een vuerst in zy bachhus, dat hy langhe verbonden gaen moste; zoe vaerst dyt een groete beroerte dat een gru vas om zyene. Nu als den sarjandt mayhoer Vynckelman buten den hoeve quam, ende eet ghemente al hudt eet Prynsenof scheeden, ende elch tuus ghynch, zoe hadde den sarjaendt mayhoer in zyn hoeghen den zelfsten ambochsman, dye hy van te voeren voer de cappelle ghevracht hadde wadt heere dat dat vas dye zoe stoutelycke hem toe sprack, ende den hambochsman zeyde: ‘Eet moet een merder heere zyn dan ghy, naer dat hy hu alzoe stoutelyche toe spryck.’ Maeyhoer naem dyt qualycke of van den ambochsman, ende vrachde terstondt naer den naeme van desen ambochsman; zoe vasser eene dye zeyde: ‘Hy heedt Guillaeme Weydts.’ Zoe buten den hoeve commende, hadde hy den zelfsten ambochsman in dhoeghe, ende nam hem ghevanghen zelve in persoene met Merryvoerde ende Goerys van Herssche, en Hyzach Matyn, ende leyden desen man alzoe ghevanghen tot in de Alve Amandt straete. Zoe zeyde den maeyhoer jeghens zyn cnaepe: ‘Gaet, haelt den sloeter van den troch.’ Den ghevanghenden dyt hoerde pensde: ‘Hoe zal ic dyt ont-

(1) In het loopen, en courant.

[p. 68]

gaen?’ Ende hy zeyde: ‘Ic en vyl in dye stynkende houch nyet gaen, maer lecht my ghevanghen op Cuenynchs vanghenesse.’ Met dese voerden zoe scoedt den ghevanghenden man in Synt Amandt straete in een huus ghenaempt de Roese, tot in de cuckene toe, ende den man dye ghevanghen vas loec⁽¹⁾ de cuecken duere toe, ende mende hem alzoe te salveeren, ofte den maeyhoer alzoe te vreeden te stellen met zyn lyef te verzekeren, ende daer voeren te stelten zeeker ende borghe tallen tyden te comparerenne als den maeyhoer belyeft.

Den maeyhoer en vas nyet te vreeden met dese voerden, maer crech de cucken duere hoepen met ghevelde, ende de duere dye brach duer de cracht dye ze deden van buten. Als den maeyhoer aldus hudt eet hof met schande moste loepen, zoe met dye zelste gramscaep gherochte hy in de cuckene, ende zyn valsche conplycyhe och, ende in de cuckene commende, hudt dat groete spydt, nam den maeyhoer zyn ponhaerdt ende meende daer desen ghevanghende man te vermoerden, ende stach ende slouch naer den man ghelych of me een hondt te nyete vylde brynnen. Den ghevanghenden man dyt zyende, dat hy daer alzoe zoude vermoerdt vorden, zoe desen man dye keerde de steeken ende de slaeghen met zyn mantele ende met zyn aerme, dy och ghequest vas van den ponjaerdt, ende och een questhuere in zyn hoeft, een vonde tot de scuetele van eet hoeft⁽²⁾; toe den man alzoe overvallen zynde, duer dat hy

(1) De ‘luiken,’ fermer.

(2) De schedel van het hoofd, le crâne.

[p. 69]

gheen gheverre en hadde nyet scherpers dan zyn tanden, zoe zeyde den ghevanghe man jeghens maeyhoer: ‘Houdt op van stecken, vyldt ghy myn vughen ende vermoerden ten onghelyche? staet stylle, ghy zuldt myn vermoerden; leedt my lyever ghevanghen;’ ende zoe stondt hy stylle van slaen ende steeken. Noch boeven dat desen ghevanghenden man zoe ten onghelycke ghequerst vas, zoe staeken zy hem ten huusen hudt ghelych een prye, de traeppen van den huuse van boeven neer, om de lenden te breken. Als den ghevanghen quam al bloende op de straet, zoe trocken zy hem naer eet ghevanghenhuus van den Cuenynch, presendt al eet ghemente, ende den maeyhoer vas zoe graem dat hy nyet een voerdt en coste spreken, nochte den ghevanghenden man en lyet hy och nyet een voerdt spreken, van quaetheyt. Als zy op den Burch quaemen, an de steeghere van den Steen, zoe ryep het ghemente an den ghevanghen: ‘Vaer omme zydt ghy ghevanghen?’ den ghevanghen keerden hem omme, ende ryep: ‘Ic en weedt dat nyet!’ Zoe ryep den sarjaendt maeyhoer: ‘Om dat hy heeft gheroepen in eet Prynsen hof: Slaet doet!’ Den ghevanghenden ryep vederomme: ‘Ghy lyechtter omme!’ Den maeyhoer ryep vederomme: ‘Zuyecht⁽¹⁾, ghy zult heer twee hueren an een gaelghe hanghen;’ ende noch vasser een van zyn allebaergyers⁽²⁾, dye ryep och: ‘Ghy hebt ommers gheroepen slaet doet!’ Den ghevanghenden ryep vederomme: ‘Ghy lyechter och an duer huuen⁽³⁾ aels;’

(1) Zwyg, taisez-vous.

(2) Hallebardiers.

(3) Uwen, votre.

[p. 70]

ommers dy macte een groet gheruchte, dat maeyhoer met zyn conplycyhe vreese crecht dat eet ghemente zoude hem partye ghevallen hebben; zoe dreeven zy den ghevanghende met ghevelde boeven, zonder cause ofte recht, dan alleene hudt om zyn torne ten onghelycke te breeken, hudt quaetheyt dat hy moste loepen huudt eet Prynsen of, ende hudt quaetheyt vylden den ghevanghende legghen in Synte Pyeters kercke, onder een steeghere, in een gaedt dat daer staedt; eet stancker ghelych een prye; dat vas gheheeten den Troch. Als nu den ghevanghenden boven vas, zoe vasser een merster doen commen om den ghevanghenden te vermaecken. Sanders dachs, alsme dyt stych zoude goet gaen maeken, zoe zeyden zy zelve dat hydt nyet gheroepen en hadde; zoe vas hy daer by huerlyeder woerdt ten onghelycke ghevanghen, maer zy leyden hem een ander vaels stych op den aels, dat hy zoude gheroepen: ‘Men vyndt heeren boeven heeren;’ ende noch en costen zy dat vals stych nyet doen blycken, ende alzoe verlaeghen zy in huerlyeder zaeken, ende alzoe vyerdt desen ghevanghende ontsleghen, op den derden dach, zonder lasten ofte costeloers ende scaedeloes; maer daer vaerender ghevanghen dye mosten gheeven v pondt groete, om dat zy de messe ghehoerdt hadden; desen ghevanghenden man vas een poertere ende eet vas een cleermaekere.

[19 augustus 1582]

Voerdt op den xix^e dach van augustus, zoe track hudt Brugghe duc dAllenson, ende de prynse van Orangye, ende den prynse van Pynoe, ende den soene van de graeve van

[p. 71]

Herghermondt, ende al eet gheheele hoef naer Ghendt ende alzoe naer Hanvercpen⁽¹⁾.

(1) Voir à la suite de la chronique, quatre pièces tirées des archives.

[29 augustus 1582]

Op den xxix^e dach van hoerst, zoe schuerden⁽²⁾ de Vaelen de leegher van Orranhe ontrendt Ypere.

(2) Schuren, mot à mot, écurer, balayer.

[30 augustus 1582]

Op den xxx^e dach van hoerst, vas ghehoudden eenen bydt dach, gheordyneerdt ghelych den Paersdach, ghevyerdt belaest van Capydo, om dat zy zouden mueghen cryghen vyctoeryhe.

Onder tusschen brack de leegher op van de prynse, ende gynghen lygghen in duversche steeden.

Onder tusschen, quam de tydynghe dat dye van Ypere hudt zeyden alle de ghuene dye de in acht nyet en hadden om huerlyeder vyetaelhe in te doene voer v maenden; doen ghynghender veele hudte, dat jammer vas om zyene.

[14 september 1582]

Op den xiiij^e van septembre, zo moste de Wyngaert rumen van eet cleene houte bruxken tot de Coepoerte toe, ende de Baghynen quamen al in de voerplaetse by laste van der weedt, ende daerin quamen wuenen de Bellenaers⁽³⁾.

In Synte Claere⁽⁴⁾ quamen och voenen vrymde lyeden van versten.

(3) Wevers van Belle, des tisserands de Bailleul. Il s'agit iei de l'hospice het Godshuis te Wyngaerde, dans l'enceinte du Béguinage. - Beaucourt, t. II, p. 327.

(4) Le couvent de Sainte-Claire ou des Urbanistes, au bout de la Clarastraet (de abdye van S^te Clara genaempt Urbanisten. - Gaillard, p. 27).

[5 november 1582]

Op den v^e van november, vasser een ghebodt ter Allen

[p. 72]

hudt ghedaen, dat een hyghelych zouden wercken ende zyn wynckels open doen, ende den coepman och zouden toeghen ende vercoepen op alle de mersdaegen, ofte op alle de heleghe daeghen, ende dat op groete corexcyhe van myne heeren.

Onder tusschen, duanck⁽¹⁾ de prynse van Paerme over te commen Nynnoeve, Luevene, Steenvycke⁽²⁾.

(1) Dwong, força.

(2) Ninove, Louvain, et Steenwyk, en Hollande.

[2 december 1582]

Op den ij^e van december, zoe passerden de Francoyesen vederomme voerby Brugghe ende daer duere de steede, dye vederomme nyeve ghecommen hudt Vrancrycke ten dyenste van duc dAllenson, met veel groete hoefden hudt Vranckrycke.

Onder tusschen, zoe reeffer een groeten dyeren tydt van alle goede, merst van hetelycke vaere.

Onder tusschen, de Vaelen naemen in Lydtkercke⁽³⁾, ende de Vaelen laeghen voer Aelst ende voer Meehen⁽⁴⁾, en de Spaenhaerden voer Camerycke.

(3) Liedekerke.

(4) Menin.

[15 december 1582]

Op den xv^e dach van decembere, vyerdt ter Allen hudt een gheboet ghedaen, dat gheen backers, noch nyemandt heel en zoude mueghen backen eeneghe cantelynghen noch gheen couken, ende dat een hyghelych zouden mueghen backen ende dat broet vercoepen onder de Alle, onder de galderye, alle broet, zonder canstelynch ende coucken, op groete corexcyhe⁽⁵⁾.

(5) Le 31 décembre devait finir l'annéc 1582, d'après le nouveau calendrier de Grégoire XIII. Le due d'Alençon, d'après le conseil de son frère, le roi de France, tenta d'introduire ce changement en Flandre et en Brabant; mais les ministres voulurént rester fidèles à l'ancien style, disant que cette ordonnance leur avait été connue trop tard. - J.P. Van Male, p. 74.