Greep naar de macht

Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV 1933-1945

9.5 De financiële organisatie

De hierboven geschetste toestand had tot gevolg dat het vnv zijn kaders kon opvullen met mensen die via de partij een bezoldigd ambt hadden of op een andere manier via het vnv een broodwinning hadden gevonden. Hoeveel vrijgestelden de partij uit eigen middelen betaalde is niet te achterhalen. Een schema uit midden 1944 geeft een twintigtal partijfunctionarissen op het hoofdkwartier op³⁵. Daarbij moet nog het uitvoerend personeel worden gerekend. Of en hoeveel partijfunctionarissen op de lagere echelons geheel of gedeeltelijk door de partij werden betaald, is niet bekend. Hendrik Elias blijft in zijn naoorlogse verklaringen en geschriften stom over de financiële structuur van zijn partij.

35 ka, Dossier Hendrik Elias, Bundel ii. Lijst van de hogere vnv-kaders, s.d. [1944].

[p. 604]

Het strafdossier van vnv-financieleider Jozef De Keersmaecker bevat zogoed als geen bruikbare informatie.

Eind 1942 dankte Hendrik Elias de vnv'ers voor hun financiële prestaties van het afgelopen jaar. Financieleider Jozef De Keersmaecker deelde in de lof. Hem wachtte opnieuw een zware taak³⁶. Hij stond in voor de inning van de verplichte belasting die elke vnv'er kreeg opgelegd in een tijd waarin iedereen het moeilijk had de eindjes aan elkaar te knopen. De belangrijkste bron van inkomsten van het vnv bleven de bijdragen van de leden. Samen met het aantal leden (en dus de contributies) zakte ook het systeem van de verplichte belasting, dat nooit goed had gefunctioneerd, definitief in elkaar. Andere bronnen werden gezocht. In de schoot van de leiding werd een ‘Commissariaat voor Financies’ opgericht. Over de werking ervan is niet veel bekend. Ze zou geld inzamelen bij kapitaalkrachtige vnv'ers. In maart 1943 kreeg het van Hendrik Elias de opdracht binnen 10 dagen één miljoen frank te vinden ‘voor zeer bijzondere doeleinden die de situatie en de toekomst van de partij sterk aanbelangen’³⁷. Uit de overzichten van de bankverrichtingen van het ‘Commissariaat voor Financies’ blijkt dat zeer geregeld relatief grote bedragen ten gunste van het vnv werden overgemaakt waarvan de herkomst onduidelijk blijft. Voor 1943 ging het over verscheidene miljoenen³⁸.

Een aantal geldbronnen is gekend. Volk en Staat bleef steun genieten van de bezetter, hoewel nooit duidelijk is achterhaald in welke mate. In 1943 zou de krant nog 2.750.000 frank hebben gekregen. Karel Peeters hield tijdens het proces van Volk en Staat vol dat het ging om betalingen voor geleverd drukwerk. Dat het om zuivere Duitse steun zou gaan, werd nooit bewezen³⁹. Het vnv kreeg wel rechtstreeks steun voor bepaalde propaganda-activiteiten⁴⁰ en onrechtstreeks voor prestaties van vnv'ers voor de bezetter. Zo roomde het vnv een deel af van de door het Luftgaukommando uitgekeerde vergoedingen voor de prestaties van Fabriekswacht en dm/wb⁴¹. Waarschijnlijk hield deze regeling op te bestaan na de omvorming van de dm/wb tot Vlaamse Wachtbrigade. De nsjv werd nagenoeg volledig door de bezetter gefinancierd. De steun hield op eind juni 1944⁴².

Er zijn geen aanwijzingen dat het vnv in ernstige financiële problemen raakte. De partij leefde ook niet in weelde. De partij kon geen leden aantrekken met aantrekkelijke vergoedingen. Integendeel. vnv'ers moesten zich financiële opofferingen getroosten. Kaderleden moesten vaak nog extra financiële inspanningen leveren. Illustratief hiervoor zijn de instructies naar aanleiding van een scholingsweekeinde voor het propagandakader in de vnv-kaderschool in Wieze. De deelnemers moesten 45 frank pensiongeld betalen, rantsoenzegels, suiker en broodbeleg meebrengen⁴³. Bepaalde berichten wijzen erop dat de partij het naar het eind van de bezetting toe moeilijk kreeg om het hoofd boven water te houden. Zo werd op 7 juni 1944 medegedeeld dat het kaderblad Leiding niet meer aan alle kaderleden bezorgd kon worden wegens financiële en praktische moeilijkheden⁴⁴.

36 nsgwo ii, Archief vnv, 32. Brief van Hendrik Elias aan Jozef De Keersmaeker, 20 december 1942. De brief werd door de Dienst Financies als circulaire verzonden samen met de inningsformulieren voor de Vrijwillige Belasting.

37 ka, Dossier Hendrik Elias, Bundel ii. Brief van C. Pycke en A. Claes aan G. Miermans, 31 maart 1943.

38 nsgwo ii, Archief vnv, 37. Rekeningafschriften van het ‘Commissariaat voor Financies’ op naam van Cyriel Pycke, 1942-1944.

39 E. De Bens, De Belgische dagbladpers [...], pp. 208-209; Documenten Frans Van der Elst. Pleitnota voor Karel Peeters inzake Volk en Staat.

40 nsgwo ii, Archief vnv, 279.

41 Cf. supra, p. 422.

42 Cf. infra, p. 612.

43 nsgwo ii, Archief vnv, 93. Circulaire van Karel Lambrechts voor de arrondissementele propagandaleiders, 21 januari 1944.

44 nsgwo ii, Archief vnv, 93. Circulaire van Karel Lambrechts voor de arrondissementsleiders, 7 juni 1944.