Uren met musici

[p. 177]

Claude Debussy
(1862-1918)

‘De grootste ambitie van den kunstenaar moest zijn zichzelven voortdurend te overtreffen’.
Claude Debussy.

[p. 179]

Portret door G. Jean Aubry
(uit ‘La musique et les nations’)

‘IK heb het geluk gehad Claude Debussy geregeld te ontmoeten, mij vrijuit met hem te onderhouden, niet zoozeer om hem te interviewen als wel om het genot hem te zien en in zijn gesprekken hardop te hooren droomen. Ik heb hem dikwijls hooren spreken in boutades, meeningen hooren naar voren brengen, die des te stoutmoediger aandeden naar mate hij ze op een toon poneerde, waarmede men anders gemeenplaatsen zegt, maar ik heb nooit bijgewoond, dat hij een denkbeeld of een gevoelen aanhing, dat niet geheel en al door hem gedeeld werd en zelfs in wat men een paradox zou meenen was hij ongewoon oprecht. Leek het niet een boutade, wanneer men dezen vernieuwer, die zich losmaakte van Wagner en het Wagneriaansche drama en met zijn “Pelleas et Melisande” aantoonde, dat men nog een lyrisch drama kon schrijven zonder iets of bijna niets van de Wagneriaansche dramaturgie te hoeven overnemen, dezen man, dien men aanwees als een revolutionair, toch geen afstand zag doen van zijn liefde voor Gounod en voor Massenet?

[p. 180]

Te midden van de misverstanden, die zijn werk en zijn uitspraken vaak wekten door slecht begrijpen of overhaast adopteeren, bewaarde Debussy een geretireerde houding, mengde zich bijna in niets, zag bijna niemand, behalve enkele vrienden, onttrok zich aan de onbescheidenen door ironische verklaringen, die verdere vragen verhinderden, hanteerde paradoxen tegen degenen, die hem toch nog bleven lastig vallen en glimlachte wanneer hij te haastige journalisten zijn boutades zag verdraaien, die dikwijls een geheel andere en diepere waarheid bevatten dan die men hem in een “interview” liet zeggen’.

Claude Debussy is het toonbeeld van den modernen ‘musicien’. Hij representeert zijn kunst in zijn gemoedsbewegingen, in zijn levenshouding. Hij ‘ontdekt’ de muziek weer, door haar als het ware uit den luisterzin te doen herboren worden. ‘Men hechtte vroeger te veel waarde aan de formule, aan het vak, zeide hij eens. ‘Men maakte meer muziek voor het papier dan voor het oor. Men combineerde, men construeerde, men bedacht thema's, die ideeën willen uitdrukken. Men deed aan metaphysica, niet aan muziek; deze behoort rechtstreeks opgenomen te worden door het oor van den toehoorder zonder dat hij het noodig heeft abstracte

[p. 181]

ideeën te ontdekken in het doolhof eener gecompliceerde ontwikkeling. Men luisterde niet meer naar de duizende klanken der natuur rondom zich, men beluisterde niet genoeg deze zoo gevarieerde muziek, die zij ons in zulk een overvloed aanbiedt’.

Voor Debussy is de natuur, door zijn geest heen geprojecteerd, ‘het landschap van mijn droom’ geworden. Een fijne natuurtoon is hem een welbron voor de diepste ontroeringen. Chennevière meent zelfs dat Debussy in zijn muziek letterlijk gaf ‘het door den indruk bewogen element van het menschelijk lichaam’, als ware hij dus geheel de nerveuze vibratie van wat door hem heen is gegaan. Voortdurend beroept Debussy zich in zijn gesprekken op de natuur. Een vriend vergelijkt hij met een landschap, welks kleuren onvergetelijk zijn. Zooals in den klank van een natuurtoon, vindt hij ook in de nuance de evocatieve vermogens der aanduidende suggesties terug. In Debussy's fijnen muzikalen stijl onderschrijven de literaire indicaties, waardoor hij de Couperin-achtige bovenschriften doet herleven, die zoo één waren met de 18^e eeuwsche clavecimbel-muziek, de impressie, n.l. door een zekere suggestie op te roepen, die aan de teedere ontroering voorafging. Zulke impressionistische titels als ‘Les sons et les parfums tournent dans l'air du soir’, ‘Cloches à travers les feuilles’, ‘Jardins sous la pluie’, ‘Des pas dans la neige’ zijn slechts aanroeringen van stiltesferen,

[p. 182]

waaruit de muzikale meditatie geboren werd, die Debussy dan met de teederste vingers en naar haar innigste nuance op het klavier gaat verwerkelijken. ‘La fille aux cheveux de lin’ schijnt in de geste de klavierportretten van Couperin te naderen, in de impressie de zachte teederheden van het legendaire sprookjesverhaal te geven, waaraan de titel van het stuk herinnert. Zoo is in de kunst van Debussy de cultuur, de ‘literatuur’ der lettrés van zijn tijd tot een gehoorschelp voor zijn eigen wezen geworden.

Debussy heeft de rijke eenzaamheid liefgehad. Zij was zijn grootste roem. De wereld, temidden waarvan hij leefde, zag hij goed genoeg om ze met een kleine ironie te laten gelden en zonder haat ‘niet te veel van haar te verwachten’. Toen hij ‘in de mode’ dreigde te komen, had hij de grootste vrees voor zijn wierookzwaaiers. Een vriend zeide hem: ‘Hoor eens, Claude, die Debussyanen ergeren mij’. Waarop Debussy antwoordde: ‘En mij! Mij maken ze dood’. Maar hij is dankbaar als hem iets oprecht goeds, een trouwe vriendschap, een zuivere ziele-bekentenis geworden is. Had Debussy, die zoo graag een beetje spot, zijn diepgevoelige muziek kunnen schrijven als niet ook de warme menschelijkheid in hem had geleefd?