Uren met musici

[p. 170]

Uitspraken

Over zichzelven

(Uit een brief aan Anna Mildenburg, de vrouw van Hermann Bahr, in 1896)
‘WAT leest ge? Mijn beste, houd je met iets bezig, dat verdrijft niet alleen de grillen, maar maakt een mensch tot mensch. Van mij zelf weet ik tenminste, dat, wanneer ik niets uitvoer, noch ik noch anderen plezier van mij beleven. Ik word dan altijd verdrietig, egoïst, klein en God weet wat meer. - Maar dadelijk ben ik veranderd wanneer ik mij met een taak overeenkomstig mijn krachten bezig houd - ik groei - ik voel mij behagelijk, ik geniet weer van het leven en gun ieder het beste. Wanneer ik zou ophouden met scheppen, werd ik zeker de ongelukkigste mensch ter wereld. Maar ook opwekking door boeken heeft men noodig’.

*

Naar aanleiding van zijn reis naar Amerika verklaarde Mahler, toen men hem verweet, dat ook hij voor de Amerikaansche dollars bezweken was:

[p. 171]

‘Als ik geen vrouw en kinderen had, zou ik mij om het verdere niet bekommerd hebben. Wanneer ik mijn innigste zelf verloochen is het voor mijn familie geschied. Slechts enkele jaren zal dat zijn, en dan blijf ik in Weenen, ongestoord; rustig zal ik dan voor mijn werk leven’.

Deze rust heeft Mahler niet mogen hebben, ziek keerde hij van zijn tweede Amerikaansche reis te Weenen terug, om er te sterven.

*

Mahler had een zeer impulsieve geaardheid jegens onverdiende critiek. Hij leed er, vooral in vroegere jaren, zeer onder, en een krenkende opmerking kon hem buiten zichzelven brengen.

Toen een Berlijnsch recensent naar aanleiding van een van Mahler's symphonieën schreef: ‘De Weensche opera-directeur Gustav Mahler is een zwendelaar’, vertelt een der vrienden, hoe ontdaan Mahler over deze ruwheid was. Hij greep zich bij het hoofd, telkens uitroepend:

‘Een zwendelaar, ik! Wat heb ik gedaan, om beschuldigd te worden van iets, waarvoor de eenvoudigste burger bij het gerecht voldoening kan krijgen? Hoe komt deze mensch tot zulk een monsterlijkheid, waar haalt hij den moed vandaan! Wanneer hij mij een stum-

[p. 172]

perd noemt, moet ik dat laten gaan. Maar een zwendelaar, ik een zwendelaar!’

*

‘Mijzelven vind ik iederen dag minder belangrijk. Wat denkt dan in ons? Wat doet in ons? Merkwaardig! Wanneer ik muziek hoor - ook onder het dirigeeren - hoor ik heel duidelijk antwoord op mijn vragen, en ik ben heel zeker en heel klaar daarover. Of eigenlijk, ik gevoel heel duidelijk, dat het heelemaal geen vragen zijn’.

Over zijn componeeren

(In een gesprek): ‘Het componeeren vereischt de strengste zelfcritiek. Daarbij mogen niet ter wille van een effectvollen inval de proporties, opbouw, stijging, enz. worden verstoord. Slechts op zijn plaats, in organischen samenhang met het geheel en in harmonische verhouding tot alle deelen behoort alles te staan’.

*

‘Ik heb mij er sinds jaren aan gewend op bergen en in bosschen rond te zwerven en in een soort

[p. 173]

van overmoedigen roof mijn ontwerpen met mij mee te dragen. Aan mijn schrijftafel kom ik alleen als een boer in zijn schuur, om mijn schetsen in vorm te brengen’.

Over de oer-muziek

Waarschijnlijk ontvangen wij de oer-rythmen en -motieven alle uit de natuur, die ze reeds in ieder dieren-geluid met grooten nadruk naar voren brengt. Zooals immers de mensch en de kunstenaar in het bijzonder iedere stof en iederen vorm aan de wereld die hem omringt ontleent, hoewel dan in een geheel anderen en algemeeneren zin.

(Mahler spreekt steeds van ‘natuurgeluid’ in zijn muziek).

Over vaststelling van een tempo

Het tempo is iets levends, vloeiends. Daarom is ook het aangeven volgens den metronoom ontoereikend en feitelijk waardeloos, daar reeds na den tweeden maat het tempo anders geworden moet zijn wil het werk niet draaiorgelgewijs worden afgespeeld. Veel meer dan op de aanvangssnelheid

[p. 174]

komt het aan op de juiste verhouding der deelen onderling. Of het tempo in zijn geheel een graad vlugger of langzamer is, kan dikwijls van de stemming van den dirigent afhangen en, zonder schade voor het werk, een weinig varieeren; wanneer het geheel maar een levend iets is, en binnen deze vrijheid met onomstootelijke noodwendigheid opgebouwd.

Over interpreteeren

Doordringen en bezielen. In iedere reproductie moet het werk opnieuw geboren worden.

Over critiek

Wij hebben niet het recht ons te verheugen over den lof van een critiek, wier blaam wij meenen te mogen verachten.

Over een zangeres

‘Zij zingt niet eenvoudig genoeg. Zichzelf laten zien en hun klein Ik-je, in alles hun gevoel leggen, dat willen ze helaas allemaal’.

[p. 175]

Over Nietzsche

Niet ten onrechte kan men Nietzsche een ‘niet tot stand gekomen componist’ noemen. Ik heb als musicus de zoo te zeggen ‘latente’ muziek uit het geweldigste werk van Nietzsche kunnen hooren. Zijn ‘Zarathustra’ is geheel uit den geest der muziek geboren, ja ‘symphonisch’ opgebouwd.

Overigens was Nietzsche's begaafdheid als componist veel grooter dan algemeen wordt aangenomen. Bülow heeft hem bitter onrecht aangedaan, toen hij Nietzsche's compositie-pogingen een ‘verkrachting van Euterpe’ noemde. De composities van Nietzsche, die men mij heeft laten zien, hebben mij van het tegendeel overtuigd. Wel zijn ze dilettantisch, maar wie Nietzsche kent moet vinden dat zij ook geest van zijn geest zijn.