Uren met musici

[p. t.o. 8]

Couperin (bijgenaamd de Groote)
(1664-1733)

‘Couperin heeft de elegance en den geest tot aan het geniale opgedreven’.
Combarieu.

[p. 9]

Couperin (bijgenaamd de Groote)

Voorrede van ‘De kunst het clavecimbel te bespelen’ (1713)

MEN behoort het lichaam een weinigje naar rechts te wenden, wanneer men voor het clavecimbel zit: de knieën niet te veel aaneen te sluiten en zijn voeten op gelijke hoogte ten opzichte van elkaar te houden, maar vooral de rechtervoet naar buiten.

Ten opzichte van de gelaatsbewegingen kan men zichzelf corrigeeren door een spiegel op de lessenaar van het spinet of clavecimbel te plaatsen.

Het is beter en bevalliger niet de maat te markeeren met het hoofd, het lichaam of de voeten; men moet het voorkomen hebben van zich gemakkelijk te bewegen aan het clavecimbel; zonder den blik op een bepaald voorwerp te vestigen, hem toch niet te zeer laten dwalen: dan, het gezelschap aanzien (wanneer het aanwezig is) alsof men overigens met niets bezig is; deze raad is echter voor hen, die spelen zonder hulp van hun boeken.

Het is de trots en de roem der groote Galanten uit

[p. 10]

het tijdperk der Rokoko geweest, dat in alle doen en denken de goede smaak bij hen als hoogste arbiter gold. Tot in de kleinste nuances der levenskunst bleef aan deze de eindbeslissing en het is teekenend, dat Rameau, de geniaalste der maîtres clavecinisten, der meesters van het clavecimbel tijdens de 17^e en 18^e eeuw, er zich op beriep, toen hij oud geworden was, dat hij geen genie meer bezat, maar dat iedere dag nog zijn smaak verbeterde.

Voordat deze ‘goede smaak’ zich echter tot de strakheid van een levensstijl kon veredelen, waarvan zulk een geschrift als het geciteerde van Couperin getuigenis aflegt, ging er een bonte wereld van barok aan vooraf, die Watteau reeds zoo treffend op zijn portretten en idyllen in beeld bracht, en die later door Verlaine zoo lachend-melancholisch is bezongen in zijn ‘Fêtes galantes’:

‘Et leur molles ombres bleues
Tourbillonnent dans l'extase
D'une lune rose et grise,
Et la mandoline jase
Parmi les frissons de brise’.

Dans, spel en muziek werden onderworpen aan de voorschriften der heerschende zeden, als ‘versieringskunst’. Het joyeuse vierde hoogtij. Zelfs de officieele ceremoniëen ontkwamen niet aan den dartelen moedwil van een genialen inval: de ‘Messe de révérences’ werd

[p. 11]

voortaan gedanst en heette ‘Ballet des écrevisses’ (kreeften-ballet). De bon viveurs en de genieën hebben deze barok geschapen; maar de waarlijk aristocratische rust gaf eerst de Rokoko aan dit tijdperk.

De taak om als decorum der mondaine salons te dienen legden den clavecinisten de verplichting op hun kunst te verfijnen naar den goeden smaak. Uit het geciteerde stuk van Couperin blijkt hoe de clavecimbelspeler zelf meester der gratie behoorde te zijn, zoodat eenheid van stijl den uitvoerder aan de muziek en de muziek aan den uitvoerder bond. Een eigenaardig gebruik, ontstaan uit de wisselwerking tusschen kunst en samenleving is dat der galante bovenschriften in de muziek der clavecinisten, die aan hun stukken de suggestie geven van een of ander personage, in zulk een titel genoemd, muzikaal te ‘illustreeren’ en welke de toehoorders behagelijk in de sfeer van het galante leven deed vertoeven. Wij worden soms door een geheele galerij van muzikale ‘vrouwenportretten’ rondgeleid, portretten der 18^e eeuwsche vrouwen: de ‘piquante’, de ‘wellustige’, de ‘betooverende’, de ‘engelachtige’, de ‘preutsche’, de ‘onnoozele’, enz. De musici hingen nu eenmaal van de salon-wereld af, hun kunst stond in dienst der groote heeren. Ieder van hen had een of ander machtigen begunstiger, die in de opdrachten der nieuwe composities gehuldigd moest worden. De violist Leclair, componist van vioolsonaten, schrijft aan Bonnier

[p. 12]

de la Mosson, ‘maréchal général des logis des camps et armées du roi, trésorier général des Etats de la province du Languedoc:

‘Monsieur, mijn persoon en mijn talenten zijn u reeds zoo zeer gewijd dat het voortaan onnoodig lijkt uw naam aan het hoofd van mijn werken te plaatsen; maar zou ik geen onrecht begaan aan hem, die ik er onkundig van liet, dat het alleen het succes is dat mijn werk bij u heeft gehad waardoor ik heden in staat ben dit het publiek aan te bieden?’

Zoo zeer hoveling was Couperin niet. Hij is een groot componist, die, zoo hij zich al tot het gezelschap richt, dit op een hoofsche en voorname manier doet. Bij de eerste aflevering van zijn ‘pièces de clavecin’ geeft hij een toelichting van wat deze muziek met haar bovenschriften wil uitdrukken:

‘Ik heb steeds, deze stukken componeerend, voor den geest gehad de verschillende gelegenheden, die mij daartoe aanleiding waren: de titels beantwoorden zoodanig aan de ideeën, die ik heb gehad, dat men mij van nadere preciseering zal willen ontslaan. Wanneer er intusschen onder deze titels eenige mochten zijn, die schijnen te willen vleien, waarschuw ik er voor dat zij het opschrift zijn van stukken, die een soort portretten bedoelen, welke men soms nog al gelijkend heeft

[p. 13]

gevonden wanneer ik ze speelde, en dat het meerendeel der titels eerder aan het beminnelijke origineel is gegeven, dat ik heb willen voorstellen dan aan de copie, die ik er van heb gemaakt’.