De muzikale reis

De Odyssee van de Nederlandsche Opera meegemaakt door C. van der Linden en Orelio

Er was een tijd, dat sommige mannen in Nederland met de Nederlandsche Opera groot waren. Dat was het tijdperk van het bohemien-bestaan van de Nederlandsche opera. De opera werd toen ‘opgetrokken’ als een kermistent, men speelde een duizelingwekkend repertoire van meesterwerken af, en het publiek maakte door zijn trouwe toejuichingen, zijn vertrouwd zijn met de zangers, de directeuren, de geheele onderneming tot een populair iets. Naar aanleiding van Orelio's 40-jarig jubileum kon weer in de herinnering worden gebracht, dat de Nederlandsche Opera eigenlijk nooit meer dan juist toen een volks-

[p. 89]

opera is geweest, toen men tevreden was met alleen het effect, en men de inconsequenties van een bijeengeraapte regie, de dikke dramatiek en de onlogische actie gaarne liet ondervangen door een huiveringwekkend en met heldenmoed gezongen hoogen noot. De zangers, die de opera waren - Orelio b.v. maakte een opera beroemd door zichzelf beroemd te maken - werden de populaire mannen, en zij bleven het nog in het dagelijksche leven als de onderneming al lang ter ziele was. - La Fuente en De Groot maakten toen hun grooten tijd mede. Kees van der Linden, die nog onder de Groot, na La Fuente, in de Parkschouwburg de voornaamste opera's dirigeerde, beleefde feitelijk alleen de epiloog.

Hoewel van der Linden er volkomen in slaagde, mede door zijn eigenaardig, enthousiaste doen op het gebied der opera, een even groote populariteit te behalen als zijn voorgangers in de opera-onderneming, stond hij toch met geheel andere idealen in het leven der toenmalige Nederlandsche muziekwereld. Veel meer dan zakenman, die in elk goed directeur ook behoort te zitten, was hij bijna roekeloos idealist. Hij is in den bres gesprongen voor een menigte Hollandsche opera's, die als het ware ‘en famille’ gecomponeerd werden en die tot dat merkwaardige karakterlooze werk behoorden, waartoe de Hollander op muziekgebied onder den glans van buitenlandsche meesterwerken alleen maar in staat schijnt. De opera's hadden Nederlandsche onderwerpen, maar zij redden het vaderland niet voor een eigen muziek. Van der Linden heeft er op sympathieke wijze tevergeefs zijn krachten aan gewijd, en de nieuwe Nederlandsche muziek-dramatische kunst zal hier nooit op voort bouwen. Meer voldoening moet hem de opvoering van Wagner's werken hebben gegeven, waarin hij zich

[p. 90]

op zijn hartstochtelijke manier verdiepte. Later heeft hij francophile neigingen naar voren gebracht tijdens zijn redactie van de Muziekbode, waarin hij trouw de Telegraaf citeerde en de kennis der Fransche muziek versterkte. Zijn natuur verloor de lust tot strijden nooit geheel en leefde zich hier nog uit in dikwijls obstinate meeningen dwars tegen de gangbare in.

Dit obstinate en voortvarende specialiseerde ook zijn verschijning in het openbare leven en hij zal er voor ons slechts te markanter om blijven. Hij was de laatste der eenlingen, die op eigen houtje naar het Beloofde Land probeerden te roeien.

In de mémoires, die Orelio in 1916 bij Scheltens en Giltay publiceerde - een afscheid, waarmee hij feitelijk te kennen gaf dat hij zich als ‘in ruste’ beschouwt, vinden wij de volgende notitie: Want dit staat bij mij als een paal boven water: de Nederlandsche Opera zal niet anders kunnen bestaan dan als Volksopera.

Dit moest Orelio zoo schrijven: het is zijn ervaring. Hij heeft de volksopera helpen maken. Bij zijn naam behoort nu eenmaal dat tijdperk, beginnend met 1886, waarin de Nederlandsche Opera in de Parkschouwburg, onder de Groot en C. van der Linden echt populair is geweest, en een bevredigende attractie voor de menigte. Het gehalte was wel niet steeds voornaam; men werkte veel met grove en sterke effecten, maar het boeide, er werd werk gegeven, dat het geheele theaterpubliek, van het schellinkje tot de stalles, bezig hield - en de opera's, die de groote successen hielpen behalen en die nu tot de oude stukken behooren, waarmede een nieuwe onderneming als die van den Heer Koopman haar cassa verstrekt, waren toen nieuw en een heel evenement.

[p. 91]

Zij kwamen in Orelio's grooten tijd, de Rigoletto, de Faust, Mignon, Hamlet, Cavalleria Rusticana, enz., en zij waren als gecomponeerd voor een talent als het zijne, dat aria's noodig had met veel dramatiek, breedheid, pompe desnoods, maar prachtig materiaal voor een groote effectvolle stem als zijn bariton, en met veel gelegenheid zich op den voorgrond te plaatsen. De Nederlandsche Opera bezat in Orelio een directe macht: Zijn naam op het affiche verzekerde reeds het succes van een opera zoo goed als afdoende. Met Orelio stond of viel een opvoering. Het is niet nauwkeurig na te speuren, hoe hij steeds zijn contacten met een algemeen publiek verkreeg en behield. Waardoor boeit zulk een ‘persoonlijkheid,’ terwijl men toch genoeg op de artistieke kwaliteiten van zijn opera-zang zou weten af te dingen - in dezen tijd werd er nóg scherper kritiek op geoefend! - en niettegenstaande dat hij acteerde met de onduldbaar geworden conventioneele armgebaren? Het is zeer zeker niet doordat de eischen toen zooveel lager gesteld werden, al nam men het geheel wel ‘jovialer’ op. Maar Orelio was de echte volks-zanger; hij en het publiek verstonden elkaar, hij trof het juiste accent op het juiste moment - en hij wist dit steeds. Hij, Orelio, wist ook zich in duizend rollen te doen herkennen en men ging in iedere creatie Orelio hooren als nu b.v. Louis Bouwmeester. Zoo bleef hij populair, juist omdat hij steeds Orelio bleef, de ‘persoonlijkheid.’ Men kon daarom van hem, buiten zijn opera-zanger- prestaties, volksliederen gaan hooren (b.v. Heyblom's Matrozenlied, liederen van Spoel, Andriessen e.a.) of een partij in een oratorium en men vond hem steeds terug, met waardoor hij boeide.

Hij was en bleef wat men noemt: een ster. Zulk een figuur, die nog over andere machten beschikt dan alleen de artistieke, wordt thans in de Nederlandsche

[p. 92]

muziekdramatische kunst wel gemist. Bij opvoeringen door de Haagsche Fransche opera van Roosen konden wij het weer eens gewaar worden welk een macht een paar voortreffelijke stemmen kunnen ontwikkelen, zelfs als het niveau door een zekere lauwheid der overige spelers begint te dalen. Alles herstelde zich b.v. in een mee- slepende slotacte: de stroom was er weer en de uitvoerenden verstonden elkaar.

Orelio is thans - en in letterlijken zin - van het tooneel verdwenen. Het feest van zijn 40-jarig zangersjubileum zal een hulde zijn aan de herinnering van zijn prestaties, die hem ook aan de buitenlandsche thaters roem bezorgden, en die bij de jongeren legendair blijven,

(1917)