De muzikale reis

[p. 17]

De Toekomstkunstenaars (Arnold Schönberg)

Het zou inderdaad interessant zijn indien een of andere mogelijkheid ons nu reeds het boek onder oogen kon brengen, waarin omtrent het jaar 2000 de muziekgeschiedenis zal zijn geschreven. Het zou ook een opluchting zijn. Wij zouden daarin kunnen naslaan wat het eindoordeel is geworden over Arnold Schönberg, die ons heden ten dage obsedeert als belangrijk experimenteerder in de toekomstige muziek, dien wij onze volle aandacht moeten geven - hij maakt het zoo - en die ons toch wanhopig onvoldaan, ongeroerd, onwetend laat blijven. Waar schort het aan? Zijn wij niet ‘futurist’ genoeg voor deze helsche verwikkelingen, die een z.g. verfijnder nuance-gevoel met den ouden braven drieklank bedrijft? Ik kan het maar niet ontgaan, dat de persoonlijkheid van Schönberg alleen zetelt in de verwarde omhaal, waarmede hij deze nieuwe verhouding tot het oude wil demonstreeren, zijn onvermogen om ons rechtstreeks deze waarheid over te dragen, zoodat de hoofdzaak verdrinkt in de details en door ons zelfs vergeten wordt. De beroemde ‘Harmonielehre’, waarin wij over de quarten-akkoorden lezen, die Schönberg voor zijn eigendom opeischt, bevat feitelijk een uitleg door een zenuwachtig zoeken naar de quintessence van het nieuwe in de gaten en scheuren van het oude. Want Schönberg behandelt de muziek als een jachtveld. Hij heet futurist, maar hij is feitelijk ouderwetsch, beperkt, anti-modern. Ouder dan Debussy, dan de jong-Franschen, zelfs dan een eenvoudige harmonie-studie van Lenormand. Hij is een epigoon der Regers en der Straussen, een décadente nabloei van hun cultuur. Zijn verfijning is intellectueele décadence: vernuftig. Van muziek verstaat hij

[p. 18]

vrijwel niets. Toen Schönberg nog ‘gewoon’ componeerde, zooals b.v. in het sextet ‘Verklärte Nacht’, was het een brave muziek vol Strauss- en Wagnerreminiscenties, vol contrapunt à la Reger, zonder één wezenlijken muziek-toon, zonder iets dat de embryo der toekomst in een scheppers-ziel verried juist door zijn voorbeelden. Want toen Debussy nog ‘gewoon’ componeerde, waren zijn voorbeelden voorbeelden waarin de muziek belichaamd was: Chopin, Bizet, enz. Schönberg echter acht het experiment het belangrijkst. Hebben wij respect voor de methoden der ‘Fünf Orchesterstücke’? O ja. De zaak is echter, dat wij deze methoden niet meer respecteeren willen. De leering, die wij er uit hebben te trekken - waarom deze methoden in een bepaalde ontwikkelingsgang hun beteekenis hadden, hebben wij er al uit getrokken. Wij willen geen beelden van psychische marteling meer in muziek, geen uitingen, die alleen onder de loupe bewonderenswaardig zijn. Onze drang gaat steeds meer naar een muziek, die de mysteriën van klank en klankverhoudingen zingt, een muziek, die een bloei is, een muziek, die haar innerlijk beeld klaar uitdrukt, als ‘de diepe, heldere namiddag in October’ van Nietzsche. Rust, als overmeesterde beweging. Vormen, die weer klassiek kunnen worden door dat zij de verlangzaming van tijd en ruimte gevoel geven, waarin het hoogste gevoel der zielsbeheersching wordt geconcentreerd als vereenvoudiging, bekorting, levensstijl. Een Schönberg is zeer zeker een noodzakelijke schakel, maar laten wij den moed hebben dezen schakel ook schakel te noemen en niet de toekomst. Laten wij ons keeren tegen al dit ‘moderns’, dat reeds overleefd is, en dit ook luide uitspreken. Wij zouden Schönberg dankbaar zijn als hij niets meer componeerde (gelijk reeds de laatste jaren het geval schijnt te zijn), want dat zou ons bewijzen, dat hij inderdaad

[p. 19]

wijs was. En hij zou zich dan niet meer overstuur hoeven te maken over het feit, dat het recalcitrante publiek de uitvoeringen zijner werken gebruikt om er zijn primair plezier in lawaai en opstootjes bot te vieren.

***

Dat er in het Duitschland van heden ten dage niettemin ook op muzikaal gebied belangrijke dingen overdacht worden, blijkt ons uit de muziektijdschriften ‘Melos’ en ‘Musikblätter des Anbruch’, waarin wij een getrouwe afspiegeling vinden van wat het vraagstuk van de toekomst der muziek als kunst voor de menigte bezig houdt. In een artikel in ‘Melos’ van Hermann Scherchen vinden wij den oproep:

‘Niet nieuw classicisme, niet Schönberg en Bela Bartok (Hongaarsch componist) -, een nieuw, eenvaudig-monumentaal scheppen, uit het diepste gemeenschapsgevoel gevormd, vastgelegd in het volksgezang, zal de toekomst der muziek worden.’

Dit beroep op het volksgezang - mits het geen volksgezang betreft, dat eerst ‘muzikaal’ gemaakt is volgens academische opvattingen - kan tot resultaat hebben, dat: een bron van het leven zelf wordt aangeboord.