Woestijnen van water

Ontmoetingen met zeeën, zeevolk en water

Palamós, een Vis- en Kurkhaventje

Nevelig doemt het land op, donkergroen uit grauwe zee, lichter groen daarachter, en grijze verten: drie gelederen lage bergen. Onder de kust een duistere streep, waar wat branding heldert en breekt: dat moet het steigertje wezen.

Allengs, als het licht wordt, verschijnen krijtwitte huizen, drie bomen op een rotswand, een kerktoren, en golven die krijgertjespelen langs een geel strand. Men kan het trouwens ook ruiken: een geur van aarde en bossen, warmte, vis en olie prikkelt de neus. Over zee, achter de rug, in de oost, versiert het eerste purperrose dagen lage wolken met fijne randjes. Maar de zon is in een ommezien achter die wolken gestegen: er zit slecht weer in de lucht.

Het schip ontwaakt. De kok berispt het onschuldig kind:

‘Sta daar nou niet te kijken, je bent weer wat vergeten, de olieman moet eten.’

‘Nee, die olieman eet geen pap, maar wel een spiegeleitje,’ zegt de kok streng. ‘Je bent hier niet op de Bibeldebomse berg, je bent op een schip. Dus ga jij nou maar gauw...’

Tijdens deze weinige woorden is de wereld alweer aanzienlijk veranderd: men ziet dat de kust niet meer de rotsige rosse ruigheid van Zuid-Spanje heeft, maar vriendelijker valt, en heuvelachtiger met witte strandjes overal en nergens. Het steigertje blijkt een havendam, die lang geleden zijn ruggegraat gebroken heeft; de versleten ka ligt vol kurk: balen kurk, zakken kurk, krullen kurk en afvalkurk; aan strand slapen honderd visserssloepjes; de havenloods heeft stukke muren en niet meer dak dan de stal van Bethlehem; door de kijker kan men de oude kogelputjes nog in de muren van het stadje zien,

[p. 131]

en meer haveloze daken. De kerktoren is nieuw gebouwd. Aan de overkant van het haventje zeulen twintig mannetjes met een net; 's jongens, wat een vissersnet, wel vijf minuten gaans. Er spelen twee honden in de kurkafval, een zwarte van diverse afkomst een een zonder staart of oren. Het is duidelijk dat dit een lui en braaf vis- en kurkhaventje is, Palamós. Er is op het laatst van de burgeroorlog, meer dan tien jaar geleden, hevig gevochten...

Gaat men aan de wal, dan is er een nieuw lief parkje met bloemperken in alle hemelse couleuren, en in het midden daarvan een groen bronzen knaapje, met een groen bronzen vis in de arm, en in een kring daar omheen zeven kikkers, van groen brons. Palamós, aan de Costa Brava, is des zomers een badplaats van Barcelona. Er is, dat ziet men zo, na het siezoen niets te beleven...

Het enige is dus ter markt te gaan. Men volgt daartoe in onbekende plaatsen, als het nog vroeg genoeg in de dag is, de eerste de beste oude dame met een boodschappenmandje, en men is er. In Palamós is men er voor men het weet. Aan weerszijden van de hoofdstraat zitten de koopvrouwen te praten, achter een mandje groene koolblaren, achter een mandje groene slaboontjes, achter een mandje donker-violette aubergines, achter een mandje blauwe vijgen, achter een mandje miniatuurtomaten een vrouw per mand. Soms verkopen zij wat: twaalf aardappels op een schaaltje aan de moeder van een gezin, en men weegt lang en secuur, want eigenlijk ware elf-en-een-half de ware maat.

En de boontjes... Eerst worden de droge boontjes gewogen, en dan worden ze nog eens geteld: eergisteren zaten er zus en zoveel in het pond en heden drie minder. Hoe is dat mogelijk, waarom is dat mogelijk? Zijn de boontjes groter of het gewicht minder? Dit zijn vragen, in Palamós...

En de vismarkt... Denkelijk gaat de vis van Palamós naar Barcelona. Weliswaar liggen er wat stapeltjes rozerode garnalen en marmerglanzige inktvisies, en glinsterende stapels speldevis, en wat kreeftjes en wat kleine zeegedrochten met platgeslagen gezicht, voor plaatselijk gebruik, maar een vismarkt: niks.

Niets te beleven, in Palamós. Of het moest zijn dat men in een van de vele witgekalkte achterstraatjes de plaatselijke automobiel tegenkomt die toeterend als een bazuin van het laatste gericht - en geen mens of zondaar in velden of wegen - trots en triomfantelijk leeg rondrijdt. Ik ben haar zevenmaal tegengekomen, en zevenmaal leeg.

[p. 132]

Maar achter alle witte muren ligt een binnenplaats, een vestingpleintje met bloemen en planten en vrede, en de purpere bloemen woekeren en hangen over de wallen, waarachter men twaalf aardappels en een handje speldevis per gezin eet.

De straatjes zijn van keistenen en gestampte aarde, de muren gestapelde rots, gepleisterd; de stukken oude vestingwal, waarboven blauwgeschilderde scheepsmastjes steken, zijn van gestapelde rots.

Zo is men Palamós in, zo is men Palamós uit; aan de andere kant, hoog geklommen, ziet men weer zee, met geel en groen bemoste, en gebarsten rots, en rotsjes zonder tal, elk met een driftig springend boeggolfje en hard springend water. De zee ligt van daar gezien onafzienbaar, met verlichte eilanden, in duister en zilver water onder zware lucht, waaruit het dwarse zonlicht neerregent.

Er dreigt kwaad weer. Op de vismarkt heb ik het al gehoord: men verwacht de tras-montes, de wind van over de bergen. Als men weer aan de veiliger kant van Palamós kijkt, waar er een oppertje van de heuvels is, zijn er ook maar een paar sloepjes uit. En men ziet ze al terugkeren. Er wandelt een jongetje met een roestig anker; er wandelen drie knaapjes met blikken gele verf; het is duidelijk dat men, als er toch niet gevaren kan worden, de ganse vissersvloot van Palamós eens kalm en terdege kanariegeel wenst te schilderen. De Mar y Sol is het eerst binnen en werpt haar anker ver in de haven, veilig is veilig. De Mar y Sol is kanariegeel met bruin, mooi gelijnd.

Het begint naar onweer te ruiken, de wind wordt koel onder de bui, de noorderlucht zit grauw gestapeld van wolken. Ondertussen laden wij met de ‘Iris’ kurk. Er weerklinkt een gil; maar dat is het locomotiefje van Palamós. Het locomotiefje gilt in de verte zo vreselijk als een kind dat een slechte droom heeft gehad. Men zou het op de groen ijzeren buik willen gaan kloppen en zeggen: ‘zoet maar, zoet maar,’ maar daarvoor is het locomotiefje te eigenwijs. En te ver.

Het gilt voor zijn plezier. Als het schip zo ongeveer een uur niet gewerkt heeft, verschijnt het eensklaps met één wagen kurk en zeven lege wagentjes, die ook voor hun plezier meerijden. Want, eerlijk gezegd, er zit haast geen planken bodem meer in. Dan laat dit treintje het staan en is al weer weg. Het wandelt onder langs de stad, het maakt een machtig geluid van stoom aan de overkant, waar de vissers het grote zwarte net aan het opbergen zijn, en het haakt, door de kijker gezien, niet minder dan zeven wagens kurk met dekzeilen en drie even lege als oude personenwagentjes aan. Dit belooft wat...

Maar het slaat twaalf uur; aan bakboord drijft een zwerm uieschillen

[p. 133]

als half verdronken bloembladen of rode vlinders op het water. De kok haalt zijn vislijntje op: niks. Het locomotiefje is prompt op slag van twaalven halverwege de hoge huizen van Palamós stil gaan staan en in slaap gevallen. Het is in ieder geval, dank zij de uieschillen, duidelijk dat wij kapucijners, oftewel grauwe erwten zullen eten. Dit, samengaande met het spiegelei van het ontbijt, bewijst beter dan de kalender dat het een woensdag is. Bijna veertien dagen uit; men raakt de tijd kwijt.

Niets te beleven in Palamós. De hond zonder oren en staart ligt kurk te vreten op de ka. De lucht zet op, het is niet koel meer, 't is koud, 't is onheilspellend, het waait al.

Het scheepje de Virgen de los Dolores loopt binnen, wit en zwart geschilderd; prachtige scheepjes, die vissermannetjes van Palamós. Voor op de boeg, een hand aan een touw, heeft de Virgen de los Dolores een jongen staan in grijsblauwe broek en hemd, nauwelijks te onderscheiden van de zee, rank, rijzig en fier in het onweerslicht; het haar wappert hem achter het hoofd. Zo zijn voor eeuwen de Foeniciërs hier binnengekomen, de Romeinen en alle zeewaardige schepen. Zoveel groter was de scheepsboeg niet, waarop de Victorie van Samothrace gebeeld staat in dun wit wapperend gewaad, haren in de wind, eeuwig. En zonder gezicht. Iemand, een vrouw, men weet niet wie... De Virgen de los Dolores maakt vast, voor de duizendste keer. Die jongen springt aan wal en wandelt voorbij; hij heeft maar één arm. De andere mouw is bij het schoudergewricht opgespeld, in het grijsgrauw hemd. Hij gaat spelen met de hond, die te vreten ligt in de kurkafval.

De lucht wordt vuil; wij zijn klaar en gaan weg. Adios, Palamós. De De laatste vissermannetjes komen binnen; niets gedaan.

Dat hebben wij weer gehad. Niets te beleven in Palamós. De zee is metaalgrauw, hard, met blinkertjes.

‘Beetje bakboord.’

‘Beetje bakboord!’

‘Recht zo!’

‘West ten zuiden.’

‘West ten zuiden!’

‘Recht zo.’

De ‘Iris’ zoekt wat schut en schuil, of zoals dat heet, een oppertje van de wal. 't Is, naar wij door de scheepstelefoon vernomen hebben, slecht weer in Holland.

[p. 134]

‘Dan denken ze tenminste aan ons...’

De Costa Brava, in onweersgroen licht, is niet minder schoon dan bij zon. De stuurman fluit van de brug, en een mannetje kijkt om.

‘Zeg u?’

‘Stoottalie op het roer zetten...’

‘Zeg u?’

‘Ik zeg,’ zegt de stuurman, thans met een geluid van de god der winden, ‘stoottalie op het roer zétten... En haal mijn tafeltje en die rieten stoel bij de kok weg, 't zal wel hard gaan regenen.’

‘Zal wel hard gaan regenen, okay.’

Noordelijke deining, zuiderwind: 't is wat in de war. Maar wat zou dat, wij hebben de tijd en kruipen onderlangs de Spaanse gebergten, bij het oppertje, oftewel de luwte die wij daarvan hebben, naar Tarragona, waar wij morgen met daybreak zullen belanden. Reeds klinken van het onderdek een bel en een vrolijk tweestemmig gezang van de hofmeester en de mess-bediende:

Ring the bell, Ring the bell,
Haal de soep maar door...

Wij varen. Overigens gaat het lied op de wijs van het carnaval van 's-Hertogenbosch:

Wij zijn hier, wij zijn daar,
Wij zijn overal...

Ik moet zeggen, dat ik trots ben op die wijs. Ligt er in een Spaanse haven één schip, dan is het Hollands. Liggen er vijf, dan twee. (Meer dan vijf liggen er zelden, zelfs niet in Barcelona of Valencia).

Het is dus eerlijk tijd daarop een klinkklare jenever te drinken. De ‘Iris’ begint een ziertje te stoten; het is, afgeladen in Barcelona, haast een leeg schip. Kurk weegt niet. Roet, roet, zegt de schroef.

Wij gaan ons kostje ophalen langs de Spaanse kust, vrachtvaarders als vanouds. Het is koud en het waait.