Woestijnen van water

Ontmoetingen met zeeën, zeevolk en water

[p. 37]

Met vierhonderdduizend haringen aan boord

Scheveningen, juli

Des morgens bij het eerste licht langs een liefelijk beschenen zeetje, vlijde de logger ‘Harmonie’ zijn zwarte ijzeren romp als een bevriend beest tegen de ijzeren zwarte romp van de logger ‘Jupiter’ - de schepen droegen die naam allebei in een schoon gekruld blauw geschilderd lint op de brug - en ik stapte over. Ik had van de brave mensen op de ‘Jupiter’ een vers brood mee en een stuk kaas. En dat is wat, als vriendschap op zee. Want, zeiden ze, de ‘Harmonie’ is vier week uit; daar eten ze enkel nog kaak met de klomp. En zo was het ook: in dat donker achterkwartier, daar deden ze een scheepskaak in een broodzak en sloegen het op de bank te pletter met een klomp, en weekten het slap in de laatste droevige thee en koffie. Maar wat zou het; ze aten er, ongeschoren, beter vis dan bij vorsten: vers gestoofde makreel...

Dit echter geschiedde eerst tegen de klok van zevenen; vooreerst zaten ze met man en macht te kaken, want de ‘Harmonie’ had die nacht nog een vangstje van zeven kantjes gehad. Op de barstige grauwhouten voormast stond een trotse rekening in cijfers met wit krijt:

290
109
_____
399

De ‘Harmonie’ bracht als thuis varende jager van de Scheveninger rederij A. van der Toorn een vierhonderd kantjes naar wal.

Hazeslaapje

Toen ik weer aan dek verscheen, na een hazeslaapje - men slaapt op een logger alle uren dat men aan de wal niet slaapt - lagen daar op de witte lange planken een paar honderd makrelen in dichte rijen te drogen in de zon, en Jan en alleman was bezig ze een bruin touwtje om de staart te binden. Onder de bedrijven door was er schoon schip gemaakt, wat tijdens dit werk en de hoeveelheid water betreffende het meest weg heeft van het blussen van een middelzware brand, en wat de scheepsproperheid daarna aangaat, van een zaterdags geschrobd klinkerstraatje.

[p. 38]

Ik vluchtte hoog op de brug, daarna ter kooi en toen weer op de brug; vandaar dat ik deze kleinigheden thans nog kan opdiepen uit een toentertijd niet geheel doorweekt reportageboekje, iedere bladzijde versierd met droge haringschubben.

Eerst was er hierna een uur lang geen mens dan de roerganger. Maar de zon - er was die middag onverwachts helle zon - droogt snel. En eensklaps, het glimmend voordek was nog maar net weer dor en wit, daagde er nieuwe bedrijvigheid. Ik klom het ijzeren laddertje af: men richtte een ton, men bond de makreeltjes men liep met spietjes en zaagsel en splinters hout, en na veel overleg en blauwe damp en prikkelende brandlucht - want iedere rookton, ieder soort zaagsel en iedere vangst makreel is weer anders - hingen er ten slotte vierentwintig makreeltjes, aan hun staart opgehangen, te roken en te vergulden, met grote zorg nu en dan nagekeken. Het eerste rooksel was het beste niet, het viel te zwaar gerookt uit.

Ik kreeg eerst van het tweede te snoepen, naar ik schat een uur of anderhalf later. Ondertussen had ik een, of laat ik het bekennen, meer dan één echt groen harinkje geschaft, een dag licht in het zout, uitgelezen goed, rood op de graat, zacht als fluweel, mals als boter, smeltend in de mond; het juweel van de haring, een koningsvis; er is niet beter, in geen keuken ter wereld, dan dit, uit het vaatje K.K., kleine kleintjes, aan boord van een thuisvarende jager.

Klinkklaar goud

En toen legde men de beste in 't vat gerookte makreel alweer op de witte planken te koelen in de zeewind. Als zo een zorgzaam toebereide makreel uit het dampend vat komt, is het een mirakels mooi stuk louter klinkklaar gouden glanzende vis; de huid is licht goudleer, het bakje van de kieuwen staat vol heldere olie, en niettegenstaande dat verlies is hij nog vet en fijner dan de voornaamste paling. Men pelt hem uit de hand, brandt zijn vingers, eet, en zegent de zee. De makreel heeft geen schubben maar een huid; ik tart iedere goudsmid een ring of halssieraad te maken van een goud zo wonderbaarlijk glanzend en sierlijk als het dukaten-goud van een vers gerookte makreel, als dit sterfelijk vishuidje... En al evenwel smeten wij de velletjes en de graat overboord. Zo rijk waren wij...

Aldus, groene haring en gouden makreel proevend, verging de dag. Een thuisvarend schip is een lui schip. Geen zier te zien; de zee is in

[p. 39]

sommige streken een uitgestrekte woestijn van water, met de visgronden als onderwaterse oasen, en, nu en dan, op de kruispunten van het verkeer, de schim van een zeil of een rookpluim in het ver verschiet. Het werd vrijdagnacht op die lege zee; op het lege dek lagen nog voor de nacht de netten warrig en bruin opgetast klaar in de bakken, zilverig en grauw van kleine kristallen zout. Het bed voor een zeemeermin; maar wij hadden er geen gevangen. Des avonds aten wij bruine bonen met vet, en verdeelden het voorlaatste draadje tabak. Ik sliep, zoals dat heet, op de schroef; dat is omtrent of men bij een stratenbrekende drilboor slaapt. Ik sliep als op rozen.

De mens, dacht ik in die duistere kooi, voelende dat ik zou slapen, kan altijd nog wel een zetje meer hebben. Hij past zich sneller aan dan enig ander dier. Hij lijkt haast een onuitroeibaar onkruid... En toen riep er mij iemand wakker: het was zaterdagmorgen, zei hij, en er was koffie.

Van de zaterdag niets merkwaardigs, of het moest zijn dat men elkaar scheermesjes leende en scheerspiegeltjes, en dat iedereen des middags een emmertje warm water wou hebben om zich te wassen. Het viel daarna niet mee zekere mensen te herkennen, zo netjes en zonder baard. Het was om zo te zeggen wasdag, voor dekens, hemden, broeken, oude sokken en mensen; en bij dit zware werk af en toe nog een groen harinkje uit het beste vat. De jeugd stoeide aan dek, wat de schipper niet beviel.

‘Het klokje van de baai...,’ zei hij waarschuwend.

‘Hoezo?,’ vroeg ik.

‘Tja,’ zei schipper Rog, ‘dat is al een oude vissersmanier van zeggen: in de baai van Lerwick staat een kerkje, met een klok, die eerst speelt en dan slaat..., begrijpt u?’

Over de radio kwam het laatste nieuws van Berlijn; des middags laat zagen wij op een eenzame, blinkende zee de eerste scheepvaart; het waren Belzen, meevissend met de vloed. En er liep iemand met een blauw oog rond. Later kwam, bij vallend duister, de Nederlandse kust door, eerst wazig, toen met haar lichten. Toen Scheveningen als een diadeem; Katwijk, en Noordwijk. Als men invaart is het of de kust u omarmt in de verte. Naderbij stuift er ongenadig koud buiswater over dek. Scheveningen schitterde in de nacht, maar de havenlichten waarschuwden dat het onbereikbaar was; de haven heeft een drempel, wij moesten wachten tot het rechte tij. Wij lagen stil te water te slapen, tot de lichten ons diepte meldden; toen gleden wij binnen. Er zat een vissertje met een hengel op de grauwstenen havenkop;

[p. 40]

een gek gezicht als men vierhonderdduizend haringen aan boord heeft. Er lagen zes staalgrauwe mijnenvegers zij aan zij te slapen; er zat een volgevreten meeuw te geeuwen op het dak van een loods. En er stond natuurlijk een politie-agent in de motregen. Het was zondag, en de vroegste tram ging niet voor kwart over zeven. Belachelijk laat... Ik voelde, voor het eerst, dat ik een week niet uit de kleren geweest was; en ik vatte nog een slaapje ter kooi, naast het stilleven van een kalender met vele streepjes, een vergeten meisjesportret, en een leeg melkblikje.