Woestijnen van water

Ontmoetingen met zeeën, zeevolk en water

Dood en Leven in Tarragona

Boven een duizelig blauwe zee in een duizelig blauwe lucht, hing de maan. Het was zo vroeg in de dag reeds zo licht dat er iets verkeerds scheen te zijn met de wereld, en deze maan een hemellichaam in eenzame eindeloosheid.

Er was geen enkele ster, behalve één, onwaarschijnlijk groot, en onwaarschijnlijk dicht nabij deze heldere sikkel licht, deze maan met scherpe horens, spits als van een stier, vlijmscherp als een wapen. En toen ik omzag van dit raadselachtig verschijnsel, deze Afrikaanse maan lag boven de zee, zag ik de duisternis van de nacht nog hangen

[p. 17]

over Spanje in zware banken wolken, waaronder een vale groene schemering dreef. De zon ging op.

Het helderde allengs, en het werd een kust, doods en steenkleurig, waarboven gebergten daagden, en daarachter sneeuwgebergten. Men zag een witte havendam zich strekken in een stille zee, en een witte stad verscheen onder een rooskleurige hemel. Wij lagen op de rede van Tarragona, een doodstil schip op een doodstil water.

Het schip floot, de loods kwam, wij voeren binnen. Voor zwarte stapels steenkool lag een rank, roodgeschilderd schoenertje op de helling, en daarop stond een keeshond als gek te blaffen; maar het was niet tegen ons, het was tegen de maan. Een vreemd begin van een dag. ‘Wij moesten,’ zei ik tegen de kapitein, ‘de kathedraal eens gaan kijken, want het is een van de mooiste kathedralen van Spanje.’ Het valt niet mee kapiteinen naar kathedralen te krijgen, maar er waren toch boodschappen aan de wal te doen, want de eerste stuurman moest een paar leren handschoenen hebben. En zo stegen wij dan de steile straat op, en de steilere straatjes, en eensklaps in hun smal en duister verschiet en als in de hemel boven ons hoofd stond daar de lichte gele gevel van de kathedraal, gezeteld op haar brede voetstuk van trappen en treden, met haar hoge strenge beelden, een kerk die een stad kroont.

Tarragona is een stil, een deftig en bezadigd stadje. Op de terrassen voor de kathedraal kwam een troep duivelse zwarte geiten de hoek om; verder was er nog niemand op straat dan wat ijverig vegende en water plensende oude wijven, ook in het zwart. De geiten hadden in de frisse morgen plezier in hun leven, en een stel er van begonnen te kopstoten, dat ze er van schudden.

‘Dat's de melkboer met zijn vee’, had ik juist tegen de kapitein gezegd (want men krijgt in Tarragona, en elders, de melk niet per fles, maar om zo te zeggen per geit thuis).

‘O’, zei hij ‘dan zijn die zeker speciaal voor de karnemelk...’

Wij betraden hierna de kathedraal, en werden stil. Er is weinig licht in deze kathedraal, zij heeft slechts kleine, maar wonderbaarlijke gebrandschilderde glazen. Zij was - andere en heilige wereld - vol edel Gregoriaans gezang, eeuwig water van muziek, een zo hemelse lafenis dat zelfs een andersgelovig zondaar als gedrenkt en gesterkt weer op straat komt. Op straat staande reed ons een regiment lichte bergartillerie voorbij, jonge lichting, mooie paarden, de mannen niet al te best in het zadel.

[p. 18]

‘Vroeger’, zei ik tegen mijn gezelschap, ‘lei hier ook een regiment mitrailleurs...’

‘'t Is vrij dicht bij Barcelona...’, zei hij.

Wij kwamen toevallig, om de handschoenen te kopen, door de straat waar vroeger de kazerne stond. Er was een muur van puinstenen, en daarachter het niets der verwoesting.

Hierna bezochten wij, omdat ik nu eenmaal verzot ben op ansjovisjes in olijfolie, mijn twee oude vrienden, kruideniers te Tarragona. Zij maakten het best, na tien jaar, zeiden zij. Het kon beter, maar men deed zijn zaken in vrede.

En hoe het geweest was? En wie in de burgeroorlog de meeste worst had meegenomen, de republikeinen of de tegenwoordige heersers? Neen, zei de een, de republikeinen misschien iets meer, maar ze betaalden eerlijk. Die verdoemelijke anarchisten evenwel...

Neen, zei de ander. Dat was wel meegevallen. De eigen troepen misschien iets meer; maar ze betaalden eerlijk, die van Franco. Die verdoemelijke Italiaanse soldaten evenwel...

Maar, zeiden ze allebei, er was thans weer volop worst en van de beste. Indien het UEd. behagen mocht...

Het behaagde mij zeer. (‘Ik begrijp niet’, zei mijn gezelschap, ‘wat u aan die worst met knoflook vindt...’)

‘Zo ziet men’, zei ik tegen mijn gezelschap, ‘hoe moeilijk het is waarheid te weten, in zake politiek en vleeswaren, als anderszins...’

Wij aten met andere vrienden dat volmaakte Spaanse gerecht ‘arroz con pescado’ (domweg vertaald rijst met visjes, maar ik spreek er u nader over, daar komt saffraan aan te pas, goede olijfolie, mosselen, reepjes inktvis, en vele andere schatten van Neptunus). En wij aten het met de blauwe zee in het verschiet, diep onder de zware stenen voorhistorische muren van Tarragona. (Ik prefereer, aan tafel, het uitzicht op een eeuwig landschap altijd verre boven dat op een Hongaars of ander heer met een viool of ander instrument...)

Daarna zeide onze vriend dat wij de Romeinse en heidense begraafplaats eens moesten zien, die men ontdekt had bij de oprichting van de sigarettenfabriek. Ik had andere gedachten over mijn dessert, maar het mocht niet baten. Ik probeerde beleefd, hij drong beleefder aan, ik verzette mij met de uiterste hoffelijkheid, en hij zette mij in een automobiel. (Wanneer een Spanjaard werkelijk iets wil, dan geschiedt het aldus.)

[p. 19]

Hij heeft gelijk gehad...

Men ziet daar, behalve veel wat men elders in musea ziet, enige, tenminste mij, onbekende eigenaardigheden. Prachtige, in kalksteen gehouwen Romeinse grafbeelden, levensgroot, statig in lang geplooid gewaad... Ze hebben echter geen hoofd. Ze werden op voorraad gemaakt. Het hoofd van de geliefde dode kon men er later te gelegener tijd bij bestellen. (Spreek mij nog eens van moderne serieproduktie! ...)

Dat was het echter niet wat mij diep raakte. Men heeft hier het grafveld met eerbied behandeld. In de resten van grote aarden vazen liggen geraamten van wellicht tweeduizend jaar oud, en wat mij ontroerde was dit:

Eén geraamte, grauw als het aardse stof waarin het lag, dat de dood scheen beleefd te hebben, zoveel eeuwen geleden als een verschrikking; het gebeente van armen en benen als krampachtig opgetrokken, het doodshoofd grimmig van tanden in een opengesperd kakement, een open mond, als vloekend en grijnslachend van pijn en woede en haat.

En niet zover daarnaast lag een ander gebeente, het hoofd als in heilige slaap neergelegd op eenzelfde kussen van aardse stof; nog zo vredig, na zovele eeuwen, alsof het dit leven in een zalige sluimering had verlaten; inderdaad, voor een eeuwige slaap. God alleen weet wie het geweest zijn, deze krampachtige verwilderde dode man, en dit, ik had haast gezegd liefelijk geraamte; want zij had de ranke beenderen van een vrouw, en hij de ribbenkast van een sterke man. Men zal dus dacht ik, op zekere dag nog uit het gebeente kunnen lezen hoe wij geweest zijn... Echter weet God alleen wie hem dan het liefst is...

Hierna begaven wij ons weer aan boord. Ik kocht inderhaast nog een kilo gesuikerde vruchten, die men weliswaar het beste in Alicante kan kopen, maar wij zouden Alicante niet aandoen, en de liefde en het leven hebben hun rechten, zo goed als de dood. Vermoedelijk had de een - ik meen mijn grijnslachend geraamte - ze hier ook eeuwen geleden gekocht, gekonfijt in honig - appels en groene peren en rode kersjes, en mandarijnen - en wellicht dat de andere ze gesnoept had. Zoveel is de wereld niet veranderd...

En nu het laatste vreemde van deze dag. Het was al donker toen ik weer op het goede schip ‘Ariadne’ stond. Men laadde wijn, de vaten zakten met levend geratel in het diepe ruim, dat licht en donker en

[p. 20]

vol schaduwen was, van een looplamp. Ik had de vorige dag enige onenigheid gehad met de stuurman, over de kunst van het stouwen, en of een havenarbeider nu werkelijk een geschoold arbeider was.

Hij zei, op de rand staande van deze duisternis van het scheepsruim: ‘Nou moet u eens kijken of dat geen bekwaam en ervaren werk is en geen schoon gezicht, zoals ze dat recht leggen, aangestampt met een houtje hier, en vastgelegd met een wigje daar...’ (En dat was het.)

Zowaar ik leef: het is een schoon gezicht, een schip dat vol raakt. En op de vaten las ik, met donkere letters in het blanke hout gebrand:

JOSE LOPEZ BERTRAN & CO
Consacrabile
Vinum Missae
TARRAGONA

Wij hadden die ganse dag miswijn geladen, voor Nijmegen. Wij voeren eerst laat in de avond de haven van Tarragona uit. Het was een vreemde dag geweest. Toen de maan opkwam herkende ik haar niet, en er stond een woelig zeetje.