De lange mars der emancipatie

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: 3579 F 41

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De lange mars der emancipatie van W.F. Wertheim uit 1977. Het betreft de vierde, herziene druk van Evolutie en revolutie, dat oorspronkelijk verscheen in 1970.

 

redactionele ingrepen

p. 139: Eindnoot 228 heeft in het origineel geen nootverwijzing in de lopende tekst. De redactie heeft deze aangebracht onderaan pagina 139.

p. 423-453: De noten zijn bij de bijbehorende nootverwijzingen op de betreffende pagina's geplaatst. De pagina's 423-453 zijn hierdoor komen te vervallen.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 2, 18, 150, 152, 260, 262 en 462) en de pagina met advertenties (p. 461) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina 1]

‘De lange mars der emancipatie’ is een grondig herziene versie van het succesvolle ‘Evolutie en revolutie’. De diepgaande discussies die dat boek op gang bracht, nieuwe ontwikkelingen in de wereld, en veel nieuwe literatuur vormden de grondslag voor de herziening.

Het is kenmerkend dat de discussies over Wertheims boek zowel binnen als buiten de sociologie-beoefening zijn gevoerd. Het belang van het boek gaat ver boven het vakwetenschappelijke uit. Het sluit direct aan bij de internationale discussies over ontwikkeling en onderontwikkeling, en geeft een dynamische kijk op de interne tegenstellingen binnen elke maatschappij.

Het moderniseringsbeleid van de ‘elites’ in de Derde Wereld, gesteund door zg. ontwikkelingshulp, beoogt maatschappelijke veranderingen langs wegen van geleidelijkheid te laten verlopen, en zo revolutie te voorkomen. Vaak faalt dit streven. Eén van de oorzaken is dat er wordt uitgegaan van een maatschappijbeeld dat in wezen stabiel zou zijn en waarin geringe veranderingen als aanpassingen zouden kunnen worden aangebracht.

Wertheim gaat er daarentegen van uit dat verandering het centrale kenmerk van een realistische maatschappijbeschouwing is, al voltrekt die verandering zich niet zonder vertragingen en zelfs terugvallen.

Maar uiteindelijk, is Wertheims overtuiging, zet de evolutie in de geschiedenis der mensheid zich telkens opnieuw door in de richting van steeds verder gaande emancipatie, als een proces dat vaak dwars tegen het van bovenaf gevoerde beleid ingaat. In dat beeld past ook het verschijnsel revolutie als een plotselinge (hoewel niet uit het niets komende) versnelling van dat proces. Het is voor Wertheim dus niet óf evolutie óf revolutie, maar én - én. Uit zijn boek blijkt hoe wezenlijk deze visie verschilt van het geschiedbeeld waar politicologen en sociologen meestal vanuit gaan - een geschiedbeeld waarin revolutie en contrarevolutie op één hoop worden gegooid onder de naam ‘burgeroorlog’, en waarin vooruitgang, stagnatie en achteruitgang worden afgedaan met de kleurloze term ‘sociale verandering’.

 

[pagina 3]

W.F. Wertheim
De lange mars der emancipatie

Herziene druk van ‘Evolutie en revolutie’

Amsterdam 1977

Kritiese Biblioteek Van Gennep

 

[pagina 4]

© 1976 Uitgeverij en boekhandel Van Gennep bv, Nes 128, Amsterdam

Boekverzorging: Jacques Janssen

Foto achterkant omslag: John Kleinen

Zetwerk: Fototekst bv, Naarden

Druk: Drukkerij C. Haasbeek bv, Alphen aan den Rijn

Bindwerk: Boekbinderij vh P. Abbringh, Groningen

ISBN 90 6012 324 7

 

[pagina 5]

Inhoud

Uit het voorwoord bij de eerste druk (1970)	9
Voorwoord bij de vierde, herziene druk	14
Deel I: Evolutie
Hoofdstuk 1: De golfbeweging in de evolutieleer
1. De golf van anti-evolutionisme in het Westen	19
2. De multilineaire evolutieleer	26
3. Impliciet evolutionisme	30
4. Terug naar de ‘evolutie’	33
Hoofdstuk 2: Richting en gang der ontwikkeling
1. De criteria van evolutie	37
2. De gang van de ontwikkeling: aanpassing en vernieuwing	42
3. De dialectiek van de cultuurspreiding	48
Hoofdstuk 3: De veranderlijke tijdsfactor
1. Romein's hypothese van de remmende voorsprong	50
2. Service en zijn wet van de evolutionaire potentie	58
3. Herwaardering van de theorieën van Romein en Service	61
4. Modernisering en dialectiek	64
Hoofdstuk 4: Snelle groei en moeizame vooruitgang
1. Voortgang of vooruitgang?	72
2. Het emancipatiebeginsel	77
3. Samenwerking en wedijver	87
4. De emancipatiefasen	92
5. Geestelijke en materiële factoren in het evolutieproces	98
6. Evolutie: historisch gegeven of schone droom?	102
Hoofdstuk 5: Naar een dynamisch maatschappijmodel
1. Gevraagd: een sociologie van een wereld in beweging	107

 

 

[pagina 6]

2. Tekortkoming van het structuralisme: de reificatie der samenleving	110
3. Weber's kritiek op de reificatie: het begrip Kollektivgebilde	112
4. Het integratiemodel vergruisd	115
5. Subjectieve waarden als bepalend voor elke sociale hiërarchie	120
6. Contrapunten en conflicterende waardesystemen	127
7. Het gerelativeerde structuurbegrip	132
8. Contrapunten en collectieve actie	138
9. De valkuil van geografische eenheden in de sociologie	142
10. Conflicten en conflicterende waarden	145
11. Wettelijke orde en sociale structuur	147
Deel II: Revolutie. Algemene aspecten
Inleiding	153
Hoofdstuk 6: Het begrip revolutie en typen van revolutie
1. Revolutie en opstand: enige inleidende opmerkingen	154
2. Revolutie en contrarevolutie	157
3. Geweld en geweldloosheid	166
4. Inwendige en uitwendige oorzaken	173
5. Enkele typen van revolutie	175
6. Wereldrevolutie	182
7. Burgeroorlog en oorlog	184
8. Export van revolutie of van contrarevolutie	187
9. Het historische kader van revoluties	193
10. Revoluties in de moderne tijd	194
11. Revoluties in vroeger tijden	198
12. Godsdienst en revolutie in de geschiedenis	203
Hoofdstuk 7: Ontstaan en verloop van revoluties
1. Theorieën over de revolutionaire kringloop	208
2. Revolutie als integrerend bestanddeel van sociale verandering	210
3. Het ontstaan van revoluties: enkele algemene opmerkingen	212
4. Situationele aspecten	213
5. Economische voorwaarden	215
6. Sociale voorwaarden	224
7. Politieke voorwaarden	235
8. Versnellers	237

 

 

[pagina 7]

9. Psychologische aspecten	241
10. Enkele algemene conclusies over het ontstaan van een pre-revolutionaire situatie	246
11. Het revolutionair proces	249
12. De ineenstorting van het politiek gezag	252
13. Revolutionaire strategie	253
14. De gevolgen van revoluties in termen van emancipatie	255
15. Het uiteindelijke effect van revoluties	256
Deel III: Revoluties in de huidige wereld
Inleiding	263
Hoofdstuk 8: Toestanden en tendenties in de Derde Wereld
1. Algemeen overzicht	265
2. Economische toestand	266
3. Sociale hiërarchie	269
4. Patronage en andere bescherming biedende instituties	272
5. Erosie van instituties en van sociale waarden	277
6. Politieke toestand onder het populisme	280
7. Vooruitzichten voor revolutie of contrarevolutie onder het populisme	285
8. Politieke toestand onder militaire dictatuur	290
9. Vooruitzichten voor revolutie onder militaire dictatuur	294
Hoofdstuk 9: Voorkoming van revoluties
1. Inleidende opmerkingen	303
2. Welvaartsmaatregelen of wondermiddelen?	305
a. Community development of coöperaties	302
b. Landhervorming	311
c. Geboortebeperking	314
d. Buitenlandse hulp	316
e. Groene revolutie	318
3. Zakelijke of psychologische aanpak?	323
4. Loze beweringen	326
5. Godsdienst als afleidingstactiek	328
6. Andere vormen van afleidingstactiek	331
7. Repressie: rechterhand en linkerhand	332
8. Conclusie	336

 

 

[pagina 8]

Hoofdstuk 10: Meningsverschillen over revolutionaire vooruitzichten en strategie
A. Meningsverschillen over vooruitzichten
1. ‘New look’ van Sowjet-zijde	339
2. De Sowjet-visie op India en Zuidoost-Azië	342
3. De Chinese visie	344
4. De theoretische discussie en het praktisch beleid	346
B. Meningsverschillen over strategie
5. Het Cubaanse en het Chinese model	352
6. ‘Focismo’ of leiding door partij	354
7. Tijdelijke bondgenootschappen	355
8. Guerrilla en boeren	358
9. Internationale solidariteit	361
Hoofdstuk 11: Na de sociale revolutie
1. Economische resultaten	362
2. Het vrijheidsprobleem in de Sowjet Unie	365
3. Het vrijheidsprobleem in China	372
4. Het Thermidor-probleem in de Sowjet Unie: verburgerlijking	373
5. Het Thermidor-probleem in China: Culturele Revolutie	376
6. Kansen van de Culturele Revolutie op langere termijn	387
7. Naar een meer egalitaire maatschappij: voorbij Yankee City	391
Epiloog: Het eendere en het eigene in een onaf heelal
1. Het begrip causaliteit	396
2. Het unieke en de herhaling	399
3. Mechanistische en deterministische schijnverklaringen	405
4. Toeval en het nieuwe	409
5. Determinisme en voluntarisme in de menswetenschappen	414
6. De grenzen der causaliteit in de menswetenschappen	416
7. Voorspelling van revoluties	418
Noten	423
Personenregister	454