Limburgsche legenden, sagen, sprookjes, en volksverhalen. Deel 2

[p. 102]

Uit den schoot der aarde.
(Mijnwerkers-legende te Kerkrade.)

Nauwelijks heeft de reiziger het grondgebied betreden van deze gemeente, die door de taal van het volk on meer nog door have industrie het overgangspunt schijnt te vormen van Nederland naar Pruisen, of hij ontmoet, zoowel op de groote landswegen als op de kronkelende voelpaden der gehuchten een man met een gitzwart gelaat, waarin twee oogen als lichtver-hevelingen in de duisternis glinsteren, en zijne koraalroode lippen zonderling afsteken. In zijne hand draagt hij de zoogenaamde veiligheidslamp; zijn hoofddeksel is een kleine leeren hoed, welks afhangende rand zich om de ooren buigt. Een blauw linnen wambuis of kiel en eene broek van dezelfde stof en kleur bedekken zijne forsche ledematen; zijne schoenen zijn voorzien van eene driedubbele rij zware spijkers met flinke koppen, die overal, zelfs in den hardsten kleigrond, het afdruksel van zijn voetstap nalaten.

Die man is een mijnwerker.

Zoo gij, als vreemdeling, dien man onverhoeds op een kruisweg ontmoet slaat u allicht de schrik om het hart; doch, stel u gerust; de ongekunstelde goedhartigheid, waarmede hij u zijn ‘Glück auf!’ (eigenaardige groet der mijnwerkers) toeroept, zal aanstonds uw schrik doen verdwijnen, want onder zijne grove kleeding draagt hij een goed hart, eene odele ziel.

Dagelijks begeelt hij zich voor het krieken van don dag op zijn post: dan bevindt hij zich 300-400 voet onder de oppervlakte der aarde, waar elke tier der bovenwereld heeft opgehouden, in dien doolhof van ouderaardsche gangen, welke wij met den naam van kolenmijn bestempelen. Wie. heeft niet hooren gewagen van steenkolenmijnen, vooral van de domaniale kolenmijnen van Kerkrade, die, naar de getuigenis der mannen van het vak, tot de schoonste van het continent moeten gerekend worden? Deze mijn is wezenlijk een doolhof van ouderaardsche gangen, die door de nijvere hand van den mensch dwars door eene verkoolde en vorsteende plantenwereld uit de vroegste tijden gegraven is. Hare ontelbare onderaardsche wegen zijn nu eens eng, dan weer breed; hier steenachtig en hard, daar modderig en vochtig, en kruisen elkander in alle richtingen; zij rijzen en dalen en voeren dwars door steengroeven, welker gewelven, door doelen van boomstammen gestut, op sommige plaatsen zoo laag zijn, dat men zich daarin slechts in gebogen houding kan voortbewogen. Het oor vernoemt er niets dan het eentonig geluid der voetstappen. In den zwaren dampkring en de dikke duisternis, die u omgeven, ziet gij enkel den weerschijn van uwe lamp op de muren, of uw eigen schaduw, die, als cene verschrikkelijke spookgestalte, u langs de wanden vergezelt.

In deze ijzingwekkende eenzaamheid, waar lucht noch licht doordringt,

[p. 103]

daalt de mijnwerker dagelijks neder, om voor zijn gezin het onderhoud te verdienen, en ons het vuur voor onze haardsteden, de vlam voor onze smeltovens, gas- en stoominrichtingen te verschaffen. Soms kruipende, zelfs tot over de enkels in het water plassende, of op zijn rug liggende, moet de mijnwerker met hamer en houweel de kolenbrokken van het rotsachtig gewelf loshakken, welke zijne zoons door middel van ijzeren bakken langs rails voortduwen naar de plaats, waar de rustelooze stoommachine ze opneemt en naar boven hijscht.

Welk een vormoeiende, gevaarvolle arbeid! Het schijnt, dat alle elementen sameuspannen tegen den armen mijnwerker, om hem elk oogenblik met een onvermijdelijken dood te bedreigen. Hier wordt hij bedreigd door de ontploffingen van het mijngas, daar dreigt een onderaardsche stroom, door zwakke wanden tegengehouden, hem te verzwolgen, elders loopt zijn leven gevaar door het giftige koolzuurgas, terwijl daarenboven de zwak gestutte rotsblokken, die boven zijn hoofd hangen, ieder oogenblik kunnen losscheuren, om hem den schedel te verpletteren of zijne ledematen te verbrijzelen. In weerwil van al deze gevaren is de mijn met al hare geheimenissen den kolengraver lief geworden; ondanks zijne zware werkzaamheden is hij opgeruimd on tevreden. Wanneer hij na een dagwerk van tien lange uren in de boveuwereld terugkeert, in de wereld van licht en loven; wanneer hij den somberen kerker met de vrije natuur verwisselt, begeeft hij zich welgemoed en vroolijk naar zijne nederige woning, waar de liefde zijner wederhelft, de liefkoozingen van zijn kroost en een sober maal hem wachten. Als goed Christen is hij ook een goed huisvader, en wordt door de zijnen bemind. Daar hij iederen dag als het ware aan den dood ontsnapt, wordt hij bij zijne terugkomst telkens met nieuwe vreugde begroet. Dan houdt hij zich met zijne kinderen bezig en onderricht ze op zijne manier; hij vertelt hun van zijne govaarlijke ontmoetingen, van de wonderen zijner onderaardsche wereld, van de berggeesten, van de kaboutermannetjes en hun onuitputtelijken rijkdom, on verhaalt de naïeve volksoverleveringen van den omtrek.

Onder deze overleveringen is er eene, die, om hare algemeene bekendheid in de gansche landstreek, bijzondere vermelding in dit boek verdient.

Op het einde der vorige eeuw, zoo luidt het verhaal, was het de feestdag van de H. Katharina, die op den 25. November invalt. De mijnwerkers van Kerkrade begaven zich ondanks een verschrikkelijk stormachtigen nacht, naar hun onderaardschen post, in eene der kolenmijnen van de abdij Roldue.⁽¹⁾

(1) De kolenmijnen van Kerkrade waren reeds lang in werking, voor dat de kolen in hel land van Luik bekend waren. De ontdekking der steenkolen wordt door de meeste schrijvers in het jaar 1198 gesteld, terwijl daarentegen de Anualen van Kloosterrade (Roldue) reeds van steenkolen en kolengroeven gewagen in de jaren 1113, 1114, 1117 en 1120.
(Jos. Habets, Geschied, van het bisdom Roermond, t. i, p. 6.)

[p. 104]

Edoch, hetzij hen de dikke duisternis van den nacht bezorgd maakte, hetzij het voorgevoel van een onheil hun vrees aanjoeg, zooveel is zeker, dat ook de koenste der mijnwerkers door een tot nog toe ongekenden schrik bevangen werden. Men zogt zelfs, dat moer dan eene echtgenoote, verontrust door angstaanjagende droomen, haar al te vermetelen man van zijn gewonen arbeid bad willen terughouden. Echter te vergeefs. Als naar gewoonte vergaderen de mijnwerkers in hunne bidkapel, alvorens de gevaarvolle afdaling te ondernemen; hunne buitengewone aandacht, nog meer dan hunne bevende stemmen, verraadt hunne inwendige ontsteltenis. Na zich onder de hoede van den Heer te hebben gesteld, begeven zij zich in den schoot der aarde. Allengs schijnt de arbeid hun de vrees van den morgen te doen vergeten, en zij blozen over hunne bijgeloovigheid, toen eensklaps zich een licht vertoont, dat even als de bliksemstraal, gevolgd door het rollen van ddn donder, tot deze spelonken van eeuwige duisternis komt doordringen. Te midden van het vreeselijk gerommel, dat in de eindelooze afgronden voortrolt, hoort men den kreet: ‘Heraus! Heraus!’ (Er uit! Er uit!) Op hetzelfde oogenblik wordt de kreet: ‘Heraus! Heraus!’ herhaald. In een oogwenk liggen hamer en houweel op den grond, de mijnwerkers vliegen langs de ladders naar boven, en nauwelijks heeft de laatste man de hoogste sport bereikt, of men hoort in den schoot der aarde een dof geruisch, als dat van een werkenden vulkaan; de grond dreunt, de gewelven scheuren, de gangen storten in, de gansche mijn zakt ineen, maar, Gode zij dank! de mijnwerkers zijn gered, allen tot den laatston toe.

Met eene ongelooflijke snelheid wordt dit voorval over het geheele land verbreid, en alom weergalmen de tempels van de dankliederen der geredde huisgezinnen.

Daar deze gebeurtenis, zooals reeds vermeld is, op den feestdag der H. Katharina voorviel, en het volk eenparig aan haar deze woudervolle redding toeschreef, was het zeer natuurlijk, dat het mijnwerkersgilde haar tot schutsheilige uitkoos. De gezamenlijke kolengraver^s stelden zich onder hare bescherming, en telken jare werd op den 25. November haar feest op waardige wijze gevierd. Op dien dag rustten hamer en houweel, de breede putten der mijn leverden geene steenkolen, en de ontzaglijke schoorstoenen braakten geen zwarte dampen uit; op de landswegen, anders door tal van vrachtwagens en allerlei voorwerk versperd, had alle leven en beweging opgehouden; zelfs werd er dien dag geen tolgeld geheven.

Sedert zijn de tijden veranderd, onze tijdgeest, een geest van onverzadig-

[p. 105]

bare gewinzucht, heeft, meerwarig(?) met het lot van den armen mijnwerker, den 25. November van de lijst der vierdagen geschrapt en onder de gewone werkdagen gesteld; de herinnering aan het wonderbare voorval wordt slechts herdacht in de plechtige hoogmis, op don Zondag onder de octaaf van de H. Martelares van Alexandrië, maar leeft steeds voort in den mond van het dankbare nageslacht. Naar het Fransch van A.J. Deutz, prof., door B.S. Dorper.