Nederduitsch taalkundig woordenboek. P-R. S

[Spreken]

SPREKEN, bedr. en onz. w., ongelijkvl. Ik sprak, heb gesproken. Eigenlijk, geluid geven, klinken, waarvoor het oulings in het hoogd. gebezigd werd. In het gebruik, zijne gewaarwordingen, denkbeelden, enz. door geregelde klanken, en daaruit gevormde woorden, te kennen geven: het kind leert spreken. Er werd zachtjes gesproken. Men vindt gansche volken, die nog naauwelijks kunnen spreken. Van dieren gesproken, een of meer woorden nabaauwen, klappen: men kan den spreeuw gemakkelijk leeren spreken. Hoe vele sprekende vogelen men ook vindt, de menschgelijkende dieren spreken niet. Zijne gewaarwordingen, denkbeelden, enz. op evenveel welke wijze te kennen geven: wenckt met sijne oogen, spreeckt met sijne voeten. Bijbelv. Spreekt met zijn penseelen. A. de Haan. Ook worden levenlooze dingen gezegd te spreken, wanneer zij iets te kennen geven: ghij beluistert wat mijn stom-

[p. 594]

me wangen spreeken. Six v. Chand. Het hart, dat uit serine spreekt. Gellert. Eene afbeelding spreekt, wanneer zij wel gelijkt. Van hier sprekend: dat kind gelijkt zijnen vader sprekend. Met iemand spreken, is, eene zamenspraak met hem houden: ik heb een woordje met u te spreken. Dat ick met u gesproken hebbe. Bijbelv. Tot iemand spreken, is, hem eenige woorden toevoegen: voorder sprak de Heere tot Mose, zeggende. Bijbelv. Iets spreken is evenveel, als iets zeggen, iets uiten: het woord door u gesproken. L.D.S.P. Siet de dagen komen, spreeckt de Heere. Bijbelv. Somwijlen ook evenveel, als iets aanbevelen, aanprijzen: omdat gij eenen afval gesproken hebt tegen den Heere. Bijbelv. Voor iemand, of voor iets, spreken, is ten voordeele daarvan spreken: de koningin sprak voor hem bij haren gemaal. Maer spreekt voor 't heiligh recht. Vond. Voor iemand goed spreken, is, voor hem, of zijn gedrag borg worden; iemand te na spreken, is zijnen goeden naam krenken. Iemand naar den mond spreken, is, hem vleijen; even als spreken met den broode, bij Kil. Schoon spreken, op zijn schoonst spreken, is, zich zelven, of zijne zaak, van den besten kant voorstellen. Ter zake spreken, dingtaal spreken, mannetaal spreken, beduidt, met klem van woorden spreken. Het spreekt van zelf, beduidt, het loopt gereedelijk in het oog, en behoeft geen nader bewijs. Wiens brood men eet, wiens woord men spreekt, beduidt, men handhaaft het belang van hem, door wien men gevoed, of bezoldigd, wordt. In iemands naam spreken, is zoo spreken, als iemand zelf doen zou, zoo hij tegenwoordig ware. Iemand zalig spreken, of hem vrij spreken, is hem zalig, of vrij, verklaren. Regt spreken, is, eene regtzaak uitwijzen, of naar behooren spreken. Kwaad spreken, is, in tegenoverstelling van lasteren, wezenlijke verkeerdheden en misdrijven van anderen uittrompetten. Kwalijk spreken, is, zulks niet naar behooren doen. In het openbaar spreken, is, zulks tot eene vergadering doen. Iemand spreken, is, met hem in mondelingsche onderhandeling geraken: ik wenschte hem wel eens een oogenblik te spreken. Te spreken zijn, aan anderen gelegenheid tot eenige zamenspraak geven: hij is voor niemand te spreken. Ik ben te spreken, als een kind, beduidt, in de gemeen-

[p. 595]

zame verkeering, ik geef gaarne gelegenheid tot eenige zamenspraak. Voorts zegt men: ik zal hem spreken, voor: ik zal hem bestraffen, of tuchtigen. Plat spreken, is, gemeene volkstaal bezigen. Latijn, fransch, engelsch, enz. spreken, zijne gedachten in het latijn, fransch, engelsch, enz. uitdrukken. Het hollandsch, hoogduitsch, enz. wel spreken, zich daarin naar behooren uitdrukken. Wapenkundig, jagtkundig, enz. spreken, zich van bewoordingen bedienen, die aan de wapenkunde, de jagt, enz. eigen zijn. Van hier besprek, gesprek, spraak, enz. Spreekachtig, spreekster, spreker, spreking, spreuk, sprookje, enz. Zamenstell.: spreekgestoelte, spreekkamer, spreekmanier, spreekplaats, spreekstoel, spreektralie, spreektrant, spreektrompet, spreekwijze, spreekwoord, enz. Aanspreken, afspreken, bespreken, doorspreken, inspreken, kwaadsprekend, medespreken, naspreken, ontspreken, opspreken, tegenspreken, toespreken, tusschenspreken, uitspreken, verspreken, voorspreken, wederspreken, welsprekend, enz.

Spreken, hoogd. sprechen, Isid., Kero. sprehhan, angels. sprecan, zweed. sprâka, vries. sprekje, is zijne beteekenis aan zijnen klank verschuldigd, en in zoo ver aan breken verwant, dat beide klanknabootsend zijn.