Nederduitsch taalkundig woordenboek. P-R. S

[Sleutel]

SLEUTEL, z.n., m., des sleutels, of van den sleutel; meerv. sleutels. Verkleinw. sleuteltje. Eigenlijk, een werktuig, om een slot te openen: de sleutel zit verdraaid in het slot. Maer geen van allen vond den sleutel van dit slot. Vond. Overdragtelijk, het middel om een geheim op te lossen: dit is de regte sleutel van dat schrikkelijk geheim. Zij waanden raadt, om den sleutel te weten. Hooft. Het Abé van eene geheime schrijfwijze: dat is de sleutel, om die brieven te ontcijferen. De opgegevene bedoeling van een raadsel: achter aan die raadsels kunt gij derzelver sleutels vinden. De aanwijzing van den toon van een muzijkstuk: de bemolsleutel staat daarvoor; de beduursleutel; de discantsleutel; enz. De stiften, aan welke de snaren van verschillende speeltuigen vast zijn, en door welker omdraaijing zij gespannen of ontspannen worden: slotelen van de snaren, Kil. Het werktuig, waarmede men eene schroef open of toedraait: de sleutel van eene smids schroef. Het doorboorde stiftje van eene kraan, op sommige plaatsen, het huizelinkje: gij moet den sleutel van de kraan stijver toedraaijen. Het werktuig, waarmede men een uurwerk opwindt: ik heb het sleuteltje van mijn horlogie verloren. In sommige godgeleerde stelsels spreekt men van twee sleute'en des hemelrijks. Eindelijk is de sleutel van een land eene vesting, waardoor de toegang tot zulk een land gesloten wordt: Koeverden is de sleutel van Drenthe. Iemand den sleutel van zijne geldkist geven, is, hem het beheer over zijne goederen toevertrouwen. Den sleutel op de kist leggen, is, den boedel van eenen verstorvenen aan deszelfs schuldeischers afstaan; bij Kil. den

[p. 469]

slotel op 't graf legghen; en eveneens in: legghende den sleutel van denselven sterfhuise op 't graf, bij v. Hass. De sleutels van eene stad aanbieden, is, de oppermagt over haar opdragen. Den gouden sleutel dragen, is, met het teeken van een Vorstelijk kamerheerschap versierd zijn, en dus die waardigheid bekleeden. Zamenstell.: sleutelbeen, sleutelbloem, sleutelbos, sleuteldrager, sleutelgat, sleutelketen, sleutelreeks, sleutelriem, sleutelring, enz. Atsleutel, bassleutel, beduursleutel, bemolsleutel, discantsleutel, hemelsleutel, kruissleutel, muzijksleutel, pijpsleutel, tapsleutel, vioolsleutel, zangsleutel, enz.

Seutel, neders. slötel, hoogd. schlussel, Ottfrid. sluizel, Notk. sluzzel, kan van sluiten, of, als men met Kil. slotel spelt, van slot worden afgeleid.