Nederduitsch taalkundig woordenboek. E-H. I-L

[Lijf]

LIJF, z.n., o., des lijfs, of van het lijf; meerv. lijven. Verkleinw. lijfje. Het menschelijke ligchaam: blijf mij van mijn lijf af. Indien hij met sijnen lijve ingekomen sal zijn. Bybelv. Iemand te lijf willen - te lijf komen. Iemand op het lijf zeilen. Aan den lijve gestraft worden. Zijn lijf en leven hangt er aan. Hij heeft geen hart in het lijf, in welke spreekwijs het slechts een bijvoegsel is. In engeren zin, voor eenige deelen des ligchaams, als het deel tusschen armen en beenen: een scheef lijf hebben. Houd u regt op uw lijf. Een lang lijf hebben. Hij heeft geen hemb om het lijf. Die zaak heeft niets om het lijf, heeft niets te beduiden. Figurelijk, dat kleed, welk men om die deelen des ligchaams doet; met het verkleinw. lijfje: aan dien borstrok is het lijf scheef gesneden. Men gebruikt dit vooral van vrouwenkleederen. Het onderste deel des lijfs: iemand om het lijf vatten. Maag en darmen: hij heeft zijn lijf vol. Baarmoeder: van moeders lijf af. De endeldarm: het lijf gaat het kind uit. De persoon zelf: geld op zijn lijf zetten. Van hier de zamengest. lijfarts, lijfknecht, lijfschut, lijfstoet, lijfwacht enz., waar het woord lijf op voorname personen ziet. In het dagelijksche leven, drukt men er ook door uit iets, dat ons zeer eigen is, en een bijzonder genoegen geeft: dat is mijn lijfstukje. Het leven, zonder meerv.: hij die op 't eerste vlot het lijf heeft durven wagen. De Deck. Uit den lijve gerukt worden. Bogaert. Rombout van Hoogstraten, thans noch bij den lijve. Bogaert. Te lijf zijn, in leven

[p. 745]

zijn: zoo lang gij zijt te lijf. Hooft. Schoon het woord, in deze laatste voorbeelden, onmiddellijk, van leven schijnt aftestammen, bij Kero, Otfrid., Notk. lip, die het lijf lichenam noemen, Ulphil. libains, angels., ijsl., zw., en neders. lif, eng. life. Eindelijk, wordt oneig. lijf ook van andere dingen gezegd. Zoo zingt M.L. Tydw. van een schip:

‘'t Ranke lijf dreigt om te slaan

‘Met verlies van goed en zielen.

Ook wordt lijf, lijfje, in de gemeenzame verkeering, voor keurslijf gebezigd. Van hier lijflijk, ligchamelijk, lijflijkheid, lijvig, gezet, dik, lijvigheid. Zamenstell.: lijfband, lijfeigen, bijv. w., een lijfeigene, z. naamw., lijfeigendom, lijfgewaad - lijfgeweld bij Camph., lijfheil bij Hooft - lijfkleur, lijfmoeder, lijfoefening, lijfrent, lijfrok, priesterrok, lijfsberging, lijfsgestalte, lijfsgevaar, lijfschatten, bij Hooft, lijfstraf, lijfstraffelijk, lijftogt, vruchtgebruik van goederen, lijftogten: de vrouw is van haren man gelijftogt. - Lijftogtenaar, lijftogtenaarsche, lijftogtenares, lijfverw, lijfvrij, lijfvrijheid, lijfwapen, lijfzaak, lijfzakelijk, lijveloos, dood.

Lijf beduidt, eigenlijk, eenen zamenhangenden klomp van onbepaalde hoegrootheid en gedaante. Het behoort tot het geslacht van kleven, klei, het lat. lapis, gleba. In opperd. zegt men nog ein leib brot. Bij Kil. vindt men liefkoeck, lijfkoeck.