Nederduitsch taalkundig woordenboek. E-H. I-L

[Laten]

LATEN, onz. en bedr. w., ongelijkvl. Ik liet, heb gelaten. Dit woord wordt meest onz. gebruikt, met hebben, somtijds ook als een bedr. werkwoord. Het kan, schoon van een wijduitgestrekt gebruik, echter tot drie voorname beteekenissen gebragt worden.

Vooreerst is het niet verhinderen; waar het onz. gebruikt wordt: laat hem gaan. Eenen vogel laten vliegen. Ik heb het vuur maar laten uitgaan. Zich iets laten voorstaan, zich iets verbeelden, eene verbeelding van zijne eigene bekwaamheid hebben; en, wanneer die verbeelding vermetel en trotsch wordt, zegt men: zich tets laten dunken. Van hier laatdunkend, laatdunkendheid, vermetel, verwaand. In eenige gevallen, staat het voor den lijdenden vorm: ik heb het mij zoo laten verhalen, het is mij verhaald. Somtijds staat het geheel overtollig, in den dagelijkschen stijl: laat het maar eens regenen, dan zult gij het zien, voor, zoodra het regent. Als een bedrijvend w., wanneer het volgende werkwoord dikwerf weggelaten wordt: eene zaak in haren vorigen stand laten. Zijn water laten. Hij liet eenen zucht. Eenen wind laten. Bloed uit de ader laten; waarvoor laten alleen ook gezegd wordt: iemand laten. In dien zin plaatst men er bijwoorden bij: de deur open laten. Den akker onbebouwd laten.

Ten tweede, toelaten, veroorloven; onz.: laat dit verlies uwen moed niet krenken. Laat u toch gezeggen. Laat de zaak niet verder komen. Laat mij het u nog eenmaal zeggen. Als bedr., wanneer het volgende werkwoord wordt verzwegen: laat mij met vrede. Laat mij met rust. Bijzonder in bezit laten: laat mij dit voor dat geld. Ik kan het paard daarvoor niet laten. Eenen stuiver onder de waarde laten. Met allerlei bijvoegsels: het boek op de tafel laten. Ik kan het in den zak niet laten. De dieven hebben hem niets overig gelaten. Fig., voor nalaten: hij liet het niet, schoon ik hem waarschouwde. Hierheen behoort de onbepaalde wijs, als een zelfstandig

[p. 689]

naamw. gebruikt: iemands doen en laten berispen. Voords zijn leven laten. Dat laat zich hooren.

Ten derde, gelegenheid verschaffen, dat iets geschiede: zijne kinderen laten leeren. Ik heb het hem laten weten. God laat zijne zon opgaan over boozen en goeden. Goederen laten komen. Een boek laten uitgaan. Hij liet zijn kind doopen. Ic en salt di laten weten. Byb. 1477. In den deftigen en naauwkeurigen stijl gebruikt men het wel eens ongepast: de koning liet hem het hoofd afslaan. Geschiedde het op deszelfs bevel? men zegge dan: de koning deed hem het hoofd afslaan.

Wanneer, gelijk uit de aangehaalde voorbeelden blijkt, een ander werkw. achter laten gevoegd wordt, wordt te altoos weggelaten: ik liet het hem lezen. Indien men, ter vorming van den volmaaktverl. en meer dan volmaaktverl. tijd, het hulpwoord hebben ontleenen moet, plaatst men laten niet in het deelw., maar in de onbepaalde wijs, zoo er, namelijk, een tweede werkw. bij staat: ik heb hem laten gaan. Meenigmaal bespeurt men, dat openbare sprekers en schrijvers dit woord verkeerdelijk gebruiken. Te weten, men bedient zich, in geval van opwekking of aansporing, van de onbepaalde wijs Van dit werkwoord: laat ons bidden. Zoo ook in geval van toelating of bevel: laat hem het betalen. Laat hem komen. Hier ontdekt men, dikwijls, een verkeerd gebruik, vooral bij opwekking of aansporing, zeggende en schrijvende: laten wij bidden. De regel is deze. Daar, in welke gevallen ook, het werkwoord laten, hier, in de bevelende wijs staat, moet men het onveranderd dus gebruiken: laat ons bidden, enz. De naamwoorden plaatse men altijd in den vierden naamval: laat den koning oorlogen, zoo lang het hem luste. Laat mij gaan. Laat hem loopen. Laat ons wandelen. Laat hen zitten. Laat haar het huis oppassen. Camph. bezigt het woord laten, voor verlaten: En 't leeuwenjongh... laet sijn spelonck. Zoo ook Byb. 1477: en wilt ons niet laten. In denzelfden Byb. komt het ook voor, in den zin van laten gaan: laet mi, dat ic varen mach tot mijnen here. Soe sal hyse laten, d.i. laten gaan. Van hier lating, aderlating. Zamenstelll.: laatband, laatbekken, laatijzer, laatkop, laatwindsel.

Dit oude werkwoord is reeds, bij Ker., lazzan, lazin, hoogd. lassen, ital. lasciare, fr. laisser, wallach. lasce.

[p. 690]

In het hong. is lassadom, lapl. laazhüdam nalaten. Goth. letan, bij Ulphil., neders. laten, angels. laetan, eng. to let, zw. låta, deen, lade. In het oudopperd. laan, fries. lehn, alb. lin, ierl. ligim. Wegens den hoogen ouderdom des woords, is deszelfs eerste beteekenis onzeker.