Nederduitsch taalkundig woordenboek. E-H. I-L

[Kruipen]

KRUIPEN, onz. w., ongelijkvl. Ik kroop, heb en ben gekropen. Eigenlijk, zich, door middel van de voeten, langzaam op den grond voord bewegen; wanneer het vooral van gekorvene dieren en wormen gebruikt wordt: 't kruijpende gedierte, dat op der aerde kruijpt. Bybelv. Insgelijks van zulke viervoetige dieren, die op hunne korte beenen langzaam voordgaan: dit sal u onder het kruijpende gedierte onrein zijn; het weselken, de schiltpadde, de swijnegel, enz. Bybelv. Van menschen, wanneer zij op handen en voeten, of knien, voordgaan: het kind kruipt, eer het loopt. Ik konde door het gat niet heen, of ik moest kruipen. Hij heeft op handen en voeten gekropen, en, hij is op handen en voeten door het gat gekropen. Zie Inl bl. 145. Voords gebruikt men het woord in eenen engeren zin, met het bijbegrip van eene vernederende bukking; wanneer het gezegd wordt van schepselen, die anders niet kruipen. Zoo kruipt de hond, die gedreigd wordt. De vos kroop in zijn hol. Oneig., zegt men het van gewassen, die hunne ranken laag langs den grond schieten: de aardbezien kruipen over het pad. Een' wingert. die langs d'aerde kruipt en slingert. Poot. Van eene vlam: om

[p. 629]

de kruipende vlam tot blaakren op te stooken. Hooft. Van den wind, wanneer zij ongemerkt verandert: de wind kruipt naar het westen. Van de langzame vordering eener zaak: dat werk gaat kruipend. Oneig. wordt het ook van menschen gebruikt, wanneer zij, b.v., iets steelswijze doen: te bedde kruipen. Wanneer zij zich slaafsch vernederen: hij gedroeg zich jegens den vorst met eene kruipende laagheid. Hij kroop voor mij, toen hij in nood was. Wanneer zij tragelijk voordgaan: ik kom den weg schier gekropen. In zijne schulp kruipen, zijn woord niet durven houden. Iemand in het gat kruipen, hem laag vleijen. Deelw. kruipend: het kruipende gedierte. Voords kruipelings: kruipelings indringen. De Brune. Kruiper, kruiping. Zamenstell.: kruiphen, kleine hen - klein vrouwmensch, kruiphol.

Kruipen, hoogd. kriechen, Notk. chriechen, chrefan, zw. kräka, krijpa, ijsl. kreika, kriupa, neders. krupen, angels. creopan, eng. to creep, fr. croupir, gr. ἑρπειν, waaruit het lat. serpere en repere. Ons nederd. rijp en rups zijn uit dezelfde bron. Het woord schijnt en eene nabootsing van het geritsel eens kruipenden diers te zijn, en tevens op het vasthouden met de kromme nagelen, in het voordgaan, te zien; zoodat de wortel krom mede in aanmerking kan komen. A. Myl. vraagt: heerscht er niet zekere overeenkomst tusschen het gr. χρηπτειν, manibus extremis niti, het fr. griper, en ons kruipen?