Nederduitsch taalkundig woordenboek. E-H. I-L

[Hemel]

HEMEL, z.n., m., des hemels, of van den hemel; meerv. hemelen. Een oud woord, dat, eertijds, een dak, in het bijzonder, een gewelfd dak, beduidde. In die beteekenis kennen wij, nog, eenen hemel van kostlijke stof, welken men boven het hoofd van vorstelijke personen stelt. Onder zulken hemel draagt men, nog, den gezegenden ouwel bij de Roomschen. Eene koets, eene ledekant hebben, elke, haren hemel. Kiliaan heeft ook hemel, voor gehemelte, het verwulfsel des monds. Meest, echter, beteekent het het, voor het gezigt, ronde en blaauwe gewelf, dat boven de oppervlakte der aarde verheven is, en dezelve als bedekt; zonder meerv. Onder den blaauwen hemel slapen. De lucht, de wolken: de regen valt van den hemel op aarde. Een betrokkene hemel. Hemelstreek, een land, een oord, met een meerv., in den verhevenen stijl gebruikelijk: maar wat zij eens voor elkander geweest waren, waren ze nog, en hadden, onder vreemde en verschillende hemelen, nimmer een oogenblik opgehouden het in den volsten zin te zijn. Feith. Het geheele, onafmeetlijke wereldruim: de sterren prijken met haren glans aan den hemel. De zigtbare ligchamen in die ruimte: den

[p. 268]

loop des hemels waarnemen. De plaats, waar het Opperwezen, in eenen godgeleerden zin, zijne heerlijkheid aan de Zaligen vertoont: in den hemel, daar geen donkerheit wort gevonden. Vollenh. Het Opperwezen zelf: o goede Hemel! sta mijn bijbelpoezij, in deze barning, met uw' geest en ijver bij! Hoogvliet. Een gezegende gelukstaat: hij geniet eenen hemel op aarde. De hemellingen: 't is nectar, 't is ambroos, waar van de Hemel leeft. Westerb. Van hier het onz. werkw. hemelen, naar den hemel vliegen: ei let hoe blij elk serafijntje hemelt, en waelt en woelt en wemelt. Smits. Ten hemel varen, sterven:

Zo nog haar flaauwste beeldtenis

Hem daar voor de oogen wemelt -

Ach! waarom dan niet weergekeerd,

En in haar' arm gehemeld? Feith.

Hemelen heet ook, in Geld., zoo veel als reinigen, schoon maken; in Gron. hemmelen, bij Kil. hemelen, componere, concinnare, ornare. Van hier hemelsch. Zamenstel.: hemelboog, hemeldauw, hemelheer, (hemelheir) hemelhof, hemelhoog, hemelkloot, hemellicht, hemelling, hemelloop, hemelrijk, hemelsblaauw, hemelsgezind, hemelvaart, hemelvreugd, hemelwaart, enz. Vond. bezigt hemelsdom; wat heeft de Godtheit hier een hemelsdom geplant. Zoo ook hemelcier:

't Verjaart op heden, dat die hemelcier Marije
De zaalge Moedermaagd trad in haar heerschappije.

Hemel, Ulph. himin, Isidor., Ker., Otfrid., Willer. himil, himile, deen. en zw. himmel, hoogd Himmel. Ten Kate brengt het tot het oude hemen, overdekken, bevatten; hemel is derhalve zoo veel als den aardkloot omvattende, overdekkende. Uit het hol en verwulftig overdekken komt ons verhemelte, en uit de schoonheid en reinheid van den starrenhemel ons ophemelen.