Tor

[p. 32]

6

Zorgen heeft zij om den jongen en het meisje van Witten, meneer Jean en juffra Suzanne. Daar mankeert aan dat hun moeder kleingeestig is. Het ergste is braaf zijn, zegt Witten, en een kwezel is nog veel erger. Zij is een Tas. Er zijn tienderlei Tassen, allemaal te lomp om al ware 't maar voor koster te leeren, maar boeren kan er niemand tegen. Daarbij om ter rijkst en gierigst en het schoonste is dat ze geen reden hebben om iemand de les te lezen want in elk huis der heilige Tassen woont, als het geen onwettig kind is, een zwart schaap, of een ander schandaal. De Tassen weten dat ze niet deugen, zegt Witten en daarom bidden ze zooveel. Toen hij met zijn Adèle Tas trouwde was hij al rijk, maar zij nog rijker. Hij is blijven stijgen, zij de zuinige, stroeve boerin gebleven. Haar kinderen zijn niet slechter dan de uw of de mijn, maar in haar oogen zijn ze bedorven. Een stomme, verbaasde ontzetting staat in die oogen. Zoolang Suzanne, Jean of Witten uit het huis zijn, sloft zij tragisch door de kamers, heimelijk biddend aan den paternoster in haren moederkenszak tegen het kwaad dat ze aan 't doen zijn of dat hun gaat overkomen. Bij Witten kan ze haren nood niet klagen. Gij nondegodenzoovoortsche kwezel, moet

[p. 33]

ik u dit en loop naar dat. Ze zucht dus bij Mieke. Die neemt haar leed in dubbel over, niet uit bekrompenheid, absoluut niet, maar liefde moet mee lijden. Als Jean een nacht uitblijft, doet Mieke geen oog dicht, kan 's morgens niet eten en herademt eerst als hij terug is. Dan heeft hij doorgaans de doodzonde gedaan zijn trein te missen en deftig te logeeren bij familie of kennis.

Hetzelfde met Suzanne. In haar vriendennekens ziet de moeder een troep hoeren. Als Mieke die blijde jeugd verdedigt, loopt de kwezel over en weer als een rat die geen hol vindt. Ja, ik weet het, de moderne jeugd is zoo, maar het kan toch niet goed zijn. Dan zucht Mieke maar mee, eenvoudig en goedhartig. Ze gelooft dat de kinderen op den slechten weg zijn en dat hun moeder overdrijft. Ze gelooft dat Witten niet goed is voor zijn vrouw en de vrouw niet goed voor hem. Ze is mee en tegen.

Hoe meer Jean en Suzanne op het tart trappen, des te liever ziet ze Tor, die niet eens op het kleed trapt, des te secuurder waarschuwt ze tegen de twee slechte voorbeelden. Het is een vrouw waar kruim in zit. Haar beschrijvingen van wat er met haar zou gebeuren indien hij later op den slechten weg kwam, snijden den fijngevoeligen Tor door merg en been. Hij heeft eens, in een volksspel, een gans den kop zien afzagen met een houten zaag. Dat gevoel heeft hij als Mieke op zijn gemoed werkt. Moeder, zwijg alstublieft. Dikwijls bidden zij in de slaapkamer hardop een rozenhoedje voor meneer Jean, dan een rozenhoedje voor uffra Suzanne en nu nog een rozenhoedje opdat mijn goeie, brave, allerliefste joeng zoo braaf zou blijven als hij vandaag Goddank nog is. Of opdat onze lieve Heer mijnen

[p. 34]

oogappel zou beschermen en bewaren. Dan krijgt hun gebed een mystieke, tragische opgetogenheid.

Nog onvergetelijker zijn de zondagnamiddagen. Dan is het erf zonder werkvolk, het huis zonder bewoners, in de groote witte keuken regeert een stille, uit al het koper en nikkel stralende innigheid. Mieke behoedt er Tor voor het bederf van Jean en Suzanne, de uithuizigheid: ze leert hem thuis blijven. Ze koopt hem daarom wat een schilder en teekenaar kan noodig hebben, prima kwaliteit. Lezen heeft zij zelf altijd veel gedaan, dat doen zij samen in hetzelfde boek. Als het blad omgedraaid wordt, legt zij soms liefderijk haar wang aan zijn slaap. Soms roept een zondagleurder in de stilte krabben en garnalen, dan eten zij er een half pond al lezend. Zulke uren vergeet men nooit meer. Oud en totaal veranderd denkt men er nog aan terug. Men meent de klok nog te hooren, den koperen moor te zien met zijn bluts, de stofjes die dansen in het zonlicht. Hebt dank omdat ik dit heb gekend. O wereld waarop ik zoo moe ben geworden, dit heb ik ten minste gehad.

Op een snikheeten dag gaat Jean met een zoon van burgemeester Celis zwemmen in 't Solt, een grooten vijver, niet diep en vol zwemmers. Om ter eerst aan den overkant, Jos, zegt hij, springt in het water en blijft onder. Jos ziet hem aan den overkant niet opdagen, veronderstelt dat hij zich onderweg met anderen amuseert, amuseert zich ook en vergeet hem.

De smart van Mieke kerft in Tor vroegrijpen levensernst, gewetensvolle kalmte. Overdag bewaakt Mieke de moeder die suf zit te mompelen, en Witten die soms dronken zwijmelt en murmelt van alles in brand te steken. Er is

[p. 35]

niets aan Mieke te merken tot die twee te bed zijn. Dan wordt ze zoo moe dat ze niet meer naar boven kan zonder te steunen op Tor, Tor die struischer wordt dan een van zijn broers en alle Muyzen zijn groot van stuk. Dan sluit ze langs binnen, valt al snakkend op het bed en heeft moed noch kracht om zich uit te kleeden. Soms, en dan wordt Tor nog angstiger, steekt ze de handen uit als een blinde en spreekt wartaal. Ware het Mieke van Witten Dhert niet, ge zoudt zweren: een groote tragédienne.

Als dat niet betert rijpt in Tor het plan de belofte af te leggen broeder te worden bij de trappisten indien moeder dit verdriet mag te boven komen. Mieke herhaalt dikwijls het gezeur van moeder Dhert dat God het ongeluk misschien heeft toegelaten om Jean te behoeden voor het verderf waarheen hij op weg was, maar dat men nooit gerust kan zijn omdat hij zonder sacramenten is gestorven. Daarom neemt Tor zich voor zijn kloosterleven op te dragen voor de zielerust van zijns meesters eenigen zoon. Als hij zijn passer- en schilderdoos mag meenemen zal hij het er wel gewoon worden. Hij deelt Mieke het plan mee. Is hij nog zoo een kind in het dragen van leed. Van dien dag af beheerscht ze zich bij hem zooals bij haar meesters. Joengske, we zullen vanavond stil bidden en ieder apart. Dan duwt ze zich een prop laken in den mond en snikt onder het deksel.

Rond dien tijd verminderen Tor's brieven aan thuis en hun bezoeken. Mieke heeft zorgen genoeg, zij houdt er niet meer de hand aan dat hij regelmatig schrijft en Tor vergeet het. Ook zijn thuis laat hem los. Hij wordt door de Muyzen ontheven van zijn verplichtingen omdat niemand meer dan

[p. 36]

één thuis kan in eere houden. Deze arme familie trekt zich nederig terug voor die hem gemaakt hebben wat hij is. Zij kan dat: zij heeft in zijn bekeering nooit geloofd, zij heeft altijd gemeend dat hij zich met zijn talent in de hooge wereld beter heeft kunnen voordoen dan hij is.

Tor Muys was negentien jaar toen hij toevallig thuis kwam en zijn twee jongste broers kenden hem niet meer. Ik moet er bij zeggen dat hij gekleed was als koetsier: ze meenden dat 't ne gardeville was of nen officier. De Muys, tikte vol ontzag aan zijn muts bij het naderen van zijn eigen zoon.