Op de grens

[p. 225]

‘10 Mei 1941’

Wie mij, na 26 jaar, hier in Indië ziet leven, ziet een typische ‘klein-burger’ in uiterlijk en in zijn uiterlijke levensmanier. Weliswaar zal men bij nader onderzoek onder de huid iets anders vinden, doch dat andere moest meestal angstvallig worden onderdrukt en verborgen gehouden. Ik leef daarom terzijde, want ik vind geen onderdak in Indië voor de consequente uitingen van mijn nog altijd proletarischen geest. Ik ben in geestelijk opzicht zeer eenzaam, word vaak slecht begrepen, niet zelden lichtelijk gewantrouwd. En de reden van dit alles is gelegen in de omstandigheid, dat ik altijd blijf twijfelen aan de rechtvaardigheid der verhoudingen in dit land, dat ik de ‘koloniale verhouding’ niet kan onderschrijven zooals zoovelen doen, als een volkomen natuurlijke, gerechtvaardigde en welgevoeglijke verhouding.

Ik verloor den gang der evolutie in het vaderland grootendeels uit het oog. Ik zag sociaal-democraten ridderorden aanvaarden en van ‘arbeiders’ zag ik hen worden tot burgerheeren. Ik zag vooral ook jonge menschen uit Nederland in Indië komen, maar het waren geen jonge menschen zooals ik zelf was geweest indertijd. De besten onder hen waren nog zij, die belangstelden in literatuur en dichters, ook zij die uit de bourgeoisie waren voortgekomen, echte beschaving bezaten en soms zelfs geest (want in Indië kwam ik ondanks mijzelf met dezulken in aanraking, die ik in Nederland vermoedelijk nimmer zou hebben ontmoet, omdat elk daar veel meer dan hier in een eigen kring leeft en daaraan ook genoeg heeft). Maar als ik hen sprak over de betere en rechtvaardiger toekomst, die wij socialisten in onze jeugd hadden gedroomd, en in de komst waarvan wij vast hadden geloofd, vooral ook op grond van wat de ouderen ons leerden, dan stuitte ik op een hard, schel geluid, dat mij deed denken aan Busken Huet's definitie van Marnix' humor: ‘de humor van een haai’. Ik rilde ervan. Deze jonge menschen kwamen uit een Nederland, waarin zelfs de intellectueelen en de academici werkloos zijn geworden. Zij hadden hier in Indië een kans een voet in den stijgbeugel te krijgen en velen onder hen waren terwille daarvan tot veel bereid. Zij kwamen tot ruggegraatlooze kruiperigheid, tot totale verdringing van wat zij als recht en menschelijkheid toch moesten hebben geleerd van ouders en onderwijzers. Zij bogen voor werkgevers, klanten en voor de in

[p. 226]

wezen verachte burgerlijke samenleving, uit angst toch vooral niet de kans te verliezen, waar tientallen anderen immers op aasden. Van het wilde kooksel in den Europeeschen brouwketel zag ik dus slechts wat tamelijk groezelig schuim, dat aan de kust van Java aanspoelde. Hieruit moest ik mijn conclusies trekken, en ik deed het.

De ethische Europeaan is in de jongere categorieën vrijwel verdwenen; de socialistische Europeaan met zijn vroegeren proletarischen broederzin wordt volkomen gemist. Er zijn welwillende en weldenkende Europeanen in den zin van voorheen. Men vindt hen nog op middelbaren leeftijd bij het Binnenlandsch Bestuur, bij de rechtspraak en bij vele andere takken van dienst, die er vooral zijn voor de bevolking en die dus geregeld contact met haar hebben. Maar onder jongeren en niet het minst onder hen, die in particulieren dienst zijn, vond het nationaal-socialisme zijn aanhangers in Indië.

En naar mijn mening kan geen ernstiger en fataler slag Indië treffen dan een overwinning van het nationaal-socialisme. Men durft niet meer in deze tijd, maar laat ons niet vergeten, dat de echte Indischman het nationaal-socialisme innig heeft bemind. En hij is niet veranderd. De meest respectabele menschen sympathiseeren ermee, hoewel zij zullen zwijgen, zooals ze ook vroeger altijd gezwegen hebben, maar ze zullen geen vinger uitsteken om het regiem te keer te gaan.

Dit is wat ik zeggen wil op den tienden Mei. Men denke na en zij op zijn hoede voor den buitenlandschen, maar ook voor den thans nog onzichtbaren en zijn eigen krachten nog nauwelijks beseffenden binnenlandschen vijand.