Op de grens

[p. 90]

Beb Vuyk

Ook de kennismaking met Beb Vuyk liep direct of indirect over Du Perron. Walraven waardeerde haar werk zeer, vooral het sterk auto-biografische ‘Het laatste Huis van de Wereld’ (1939), maar de persoonlijke omgang - van twee gelijke temperamenten - gaf weleens aanleiding tot wrijvingen, zij het altijd met een ondergrond van blijvende waardering.

Over Beb moet je je maar niet teveel bekommeren. Ze heeft haar eigen zorgen en moeiten, maar niet zoo weinig, en ook tegenover mij volstaat ze vaak met een briefkaart, waaraan je niet veel hebt. Er is geen sprake van, dat ze mijn brieven aan haar bevredigend beantwoordt of ze zelfs maar erkent ontvangen te hebben. Maar toen ik in de soesah kwam, was ze op de bres en hoe! Ze schold me flink uit, maar ze handelde tevens. Ze maakt trouwens gewoonlijk heftig ruzie met me, ook als ze bij ons is, en je kunt met haar niet leven als je vergeet, wie zij is en wat ze kan. Ook is ze me min of meer ‘nagelaten’ door Eddy du Perron, die verschrikkelijk over haar kon wurmen en veel van haar verwachtte en mij op het hart drukte haar werk goed te recenseeren, alsof hij voelde, dat hijzelf dat binnenkort niet meer zou kunnen doen. En Beb zelf zorgt er altijd voor, dat ik haar werk het eerst krijg en recenseer, omdat ze after all mij in dat opzicht alleen vertrouwt en zeker van me is. Ze is een vrouw, moet je denken.

Herz, mein Herz, du vielgeduldiges
Grolle nicht ob dem Verrat,
Trag' es, trag' es, und entschuldig es
Was die holde Törin tat.

En dit is van Heinrich Heine, dien wij nog wel mogen citeeren, omdat hij onverdacht anti-Nazi was, lang voor Hitler's geboorte. We hebben Beb Vuyk twee nachten te logeeren gehad. Het was iets, wat ik in vroeger jaren niet zou hebben aangedurfd, een vrouw te logeeren vragen. Maar de reis naar West-Java heeft zekere veranderingen teweeggebracht in Itih's denkwereld, en Beb Vuyk is een vriendin van jou, dus kon ik het er op wagen. Vooral om het laatste kon ik gerust zijn. Ook had Itih ‘Het Laatste Huis’ gelezen en een paar brieven van Beb. Ik heb haar 's morgens van de boot gehaald in Soerabaja, heb haar

[p. 91]

even meegenomen naar de krant, daarna in de stad een ijsje gegeten (een paar fleschjes bier voor Walraven natuurlijk!) en toen naar Blimbing. Het is een ongeveer driedaagsch debat geworden. De heele tafel vol boeken en knipsels en brieven, en dan maar kletsen. Niet altijd waren wij het samen eens. Beb Vuyk vindt mij ironisch en bitter, anders dan mijn geschriften zouden doen vermoeden, maar dat neemt niet weg, dat wij als beste vrienden zijn gescheiden en ik weer al een hartelijke brief van haar uit Soekaboemi heb ontvangen. Ze is bij de Van Leurs geweest, waar zij veel hoopt te komen, zegt ze. Ik geloof wel, dat ze blij is eens aan Boeroe te zijn ontsnapt, al geloof ik ook, dat financiële redenen aan dit achtmaandsch verblijf, ver van man en kinderen, niet vreemd zijn. Overigens heb ik daar niet verder naar gevraagd. Ik vind haar hartelijk en sympathiek, een echte kameraad. Voor vreemden is zij in het begin verlegen, maar voor mij was zij dat natuurlijk niet, al zag ze me dien morgen voor het eerst. Groot minderwaardigheidscomplex vermoedelijk, hetgeen ook blijkt uit verschillende andere dingen, zooals haar zich al teveel willen vereenzelvigen met het Oosten (hetgeen natuurlijk niet lukken zal), haar wensch (vroeger) een jongen te zijn inplaats van een meisje (‘Ik ben leelijk en niemand kijkt naar me’, hetgeen ook onjuist is. Ik kan me best voorstellen, dat een bepaald soort man innig van haar houden kan).

‘En met zoo'n vrouw had jij nu moeten trouwen,’ zei Itih, toen ze vertrokken was. Alweer een minderwaardigheidscomplex! Itih had zich die dagen fijn beheerscht, maar een vertrouwelijkheid zooals tusschen jou en haar, of zooals tusschen D.D. en haar, of zooals tusschen mevr. Koch of mevr. Van Leur en haar, is er niet uit gegroeid. Beb Vuyk nam mij geheel in beslag, is (althans in onzen kring, waar wij geen complimenten maken) precies zooals ze op Boeroe is. Druk praten met soms uitschietende stem; dan weer plotseling verdiept in lectuur; soms open en dan weer plotseling gereserveerd, maar toch hartelijk en eenvoudig, daaraan bestaat geen twijfel. Ik mag haar zeer.

Uitgepraat waren we natuurlijk niet. Tot aan het vertrek van den trein op het stationnetje hebben we gekletst en gekletst. En het debat gaat nu schriftelijk lustig voort.

(Aan Veenstra, 1941)

Ik zal nooit vergeten, hoe kwaad Beb was, toen ze vreesde te laat voor den trein te komen. Het was heel vroeg in den morgen,

[p. 92]

misschien vijf uur of nog vroeger, en er was een ‘demmo’ (opelette) besteld om ons te brengen naar het station. Die kwam niet vroeg genoeg natuurlijk (dit is het land van ‘tida djadi’) en we begonnen te loopen, den Toempangweg af, in de hoop, dat we op den grooten weg een demmo zouden vinden. Maar voordat we daar waren, haalde die bestelde demmo ons in. Er was al heel wat aan haar rozenlippen ontvloden. Ze zou met een fiets gaan. (Maar ze zou nooit het station gevonden hebben.) De demmo reed niet hard genoeg, en ik rookte genoeglijk mijn morgenpijpje. ‘Zijn we d'r haast?’ snauwde ze. ‘Dadelijk, zus, dadelijk,’ zei ik dan. Alle teekenen wezen er op, dat we ‘safe’ waren, maar zij zag die teekenen niet. Ik wel. Den vorigen avond had ze me bij het afscheid nemen plotseling een getikt opstel gegeven van Soejitno. Dit was een verzameling van indrukken over een bezoek van hem aan Dr. Tjipto. Ik gaf het haar dien morgen in de vroegte terug en door alle herrie heen vroeg ze me toch nog, wat ik ervan dacht. Nu is Dr. Tjipto een van die ‘die-hards’, waar ik wel eens wrevelig bij word. Ik meen, dat hij het zichzelf niet zoo moeilijk had behoeven te maken, dat hij vroeger had kunnen terugkeeren uit de ballingschap en zich nuttiger zou hebben kunnen maken dan hij gedaan heeft.

Wie heeft er wat aan hem gehad, al die jaren? Geen mensch en geen volksbeweging, nietwaar? In het opstel stond o.a. ook een beschrijving van zijn leefwijze te Makassar. Het kwam hierop neer, dat Dr. Tjipto de gewoonte had in een slaapbroek, op een langen rottan stoel en op de voorgalerij te gaan liggen slapen. Dan kwamen er lieden voorbij, die zeiden: ‘Weet je, wie dat is? Dat is die fameuze Dr. Tjipto!’

Alle ruimte latend voor Dr. Tjipto's asthma enz., spijt het me, dat hij dan zoo is. Ik herinner me een beschrijving van Z., vele jaren geleden, toen Dr. Tjipto in Djokja voor den rechter stond. ‘Tjip in een vet jasje,’ schreef Z. Het was en is dus nog altijd zoo, dacht ik. Weliswaar hebben we Rousseau te Montmorency met een slaapmuts op, een kamerjapon, en zijn bloote beenen in groote muilen, zijn kat naast hem. Maar mij spijt het dan, dat ik Dr. Tjipto aldus voor oogen krijg gesteld en ik zei dat. Beb werd alweer woest. Ze stond al op het bordes van den treincoupé en ik stond op het perron. Ze had dus gemakkelijk boven op me kunnen vallen en me verscheuren of verslinden, zoo hoog torende ze boven me. Het scheen, dat Soejitno's opstel tot de gewijde schriften behoorde van de Indonesische volksbeweging (waarvan Beb geen lor begrijpt) en dat ik dus grove

[p. 93]

heiligschennis had gepleegd. Van boos worden gesproken.

Ik geloof niet, dat Beb Vuyk de rechte persoon is om een afdoend eindoordeel uit te spreken. Eerst zou ze daarvoor zelf afstand moeten doen van vele stokpaardjes. En verder zou ze zelf op het punt van boos worden veel meer zelfbeheersching moeten toonen. Beb Vuyk is iemand met wie je alleen kunt omgaan, als je nooit vergeet, wie ze is, wat ze geschreven heeft, dat ze een trouw en eerlijk hart heeft, het oprecht meent met de vriendschap enz. enz. Als je dat alles steeds voor oogen houdt, is het mogelijk den vrede te bewaren met haar, alles van haar te verdragen. Ik hoop, dat ik dat kan, en ik wil dat ook met heel mijn hart. Overigens bestaat de helft ongeveer van onzen omgang met elkaar uit ruzieklanken, soms tamelijk heftig, maar eigenlijk mag ik het wel zoo. Ik kan me wel eens ergeren en in opstand komen als ze maar klakkeloos besluit, dat ik een tyran ben hier in huis, en een soort beul voor vrouw en kind, ‘Calvinistisch’ nog wel, zooals ze me onlangs nog schreef. Ook dat ze blijkbaar maar grif geloof hecht aan de inblazingen van anderen. Dat spijt me van haar.

Het hoofdstuk van Beb belooft veel, naar ik meen. Hoe veel beter is zij op schrift dan in de werkelijkheid. Zoo wijs en scherpzinnig, zulke juiste definities op schrift, en vaak zoo ‘vrouwelijk onlogisch’ in den omgang. Zoo weinig doorzicht, juist in menschen, die toch alles doen om door haar begrepen te worden. Zoo knap in het ontdekken van karakterfouten in anderen, in haar figuren, terwijl zijzelf soms in werkelijkheid, zij het in zachtere vorm, aan diezelfde fouten laboreert.

De uitbeelding van haar tableau de la troupe, zoo kort, scherp en duidelijk, is kostelijk, en nu en dan zegt zij ook precies zulke dingen, maar toch neemt ze klakkeloos aan, dat ik ‘een tyran’ ben, nog wel een Calvinistische! Welk een merkwaardig soort vrouw is zij. Ik mag haar graag, nochtans.

(Aan Nieuwenhuys, 1941)