Op de grens

[p. 94]

Greshoff

Jan Greshoff was de eerste helft van het jaar 1941 in Indonesië. Op een reis naar Oost-Java leerde hij Walraven persoonlijk kennen en moedigde hem verder aan voor ‘De Fakkel’ te schrijven. De grote stimulerende kracht, die zonder overdracht van warmte en sympathie niet mogelijk is, en die voortdurend van Greshoff uitging, heeft ook Walraven ondervonden, maar toch stond hij tegenover Greshoff kritischer dan tegenover Du Perron. In aansluiting op deze brieffragmenten zie men Walraven's kritiek op Greshoff's bundel ‘Rariteiten’.

J.l. Zondag kwam hier plotseling Greshoff nog aan. Mijn vrouw en ik waren bij Saripah, verkoopster van vleesch van het rund, en zochten juist naar een malsch stukje. De localiteit van Saripah is ongeveer zoo groot als een telefooncel, en daarin hangt het vleesch langs de wanden. Zij snijdt en hakt het vleesch aan flarden met een klewang, maar als ik kom, reikt zij mij dat wapen en zegt (in het Javaansch): ‘Greif’ nur hinein, mein Herr!’ Door het raampje van de cel zag mijn vrouw een auto voorbijsnellen en zei: ‘Dat is de auto van mijnheer Greshoff en hij zit er zelf in.’ Ik herken nooit een auto, alleen menschen (als zij mij van belang schijnen!), maar mijn vrouw behoeft maar één keer een auto te zien en het ding is in haar geheugen gegrift. Wij arriveerden per dogcart, met het vleesch, en zagen Greshoff op de voorgalerij bij een kopje thee, dat een van de jongens hem had gebracht. Hij wuifde ons van verre al toe.

Het was maar een kort bezoek, maar ik was er blij mee. Hij bracht me wat lectuur terug, copieën van oude artikelen, die ik vroeger schreef over mijn reis naar West-Java, want hij was op Prigen en weer op het punt naar Bali te gaan, de gelukkige. Hij at met smaak rabarbertaart bij zijn thee en spoorde mij ondertusschen aan te schrijven, te schrijven, voor De Fakkel. Nu, dat komt wel. Hij had gehoord van mijn lange brief aan U, maar over die honorariumkwestie sprak hij niet. Hij kan soms goed zwijgen over dingen, ook over menschen!

Wij hebben veel gepraat, maar, zooals dat altijd gaat bij een eerste persoonlijke ontmoeting, zat er niet veel systeem in het gesprek, dat over praktisch ontelbare onderwerpen liep. Over

[p. 95]

personen liep het alleen voor zoover die personen dood waren. Greshoff laat zich niet bij een eersten keer uit zijn tent lokken, en alleen als hij goeds kon zeggen, en wist, dat hij bij mij instemming zou vinden, liet hij zich over een levende uit. Over K. die een ouderwetsche Marxist was, behoorende tot een uitgestorven menschensoort.

Over X als een prachtmensch, hetgeen klopte met de sobere uitspraken van Eddy du Perron, uitspraken die, misschien door hun soberheid en uit zijn critischen mond komende, op mij nog dieper indruk maakten dan welke uitspraak van Greshoff ook. Al was ik vaak bang, dat Eddy - en niet ten onrechte naar mij ook later uit Holland bleek - veel te toegankelijk was voor allerlei menschen, zijn oordeel over menschen, uitgesproken in vertrouwelijke oogenblikken en zonder terughouding, voelde ik als onfeilbaar juist.

Evenmin als Ter Braak weet Greshoff een uitweg. Soms, in een onbewaakt oogenblik, zegt hij, dat we moeten strijden, geweld met geweld beantwoorden, maar overal elders, altijd, is zijn houding afgewend. ‘Want wat er ook gebeurt, ik doe niet mee.’ Is zijn vertrek een vlucht? Hij houdt niet van Z.A., maar misschien nog minder van N.I. Toch kan hij uren en dagen vullen met het praten met volslagen onbeduidende personen, aan wie ik geen vijf minuten zou willen verspillen, tenzij gedwongen of ‘om den broode’, hetgeen overigens direct aan mij wordt gemerkt. Wie hem niet kent, houdt hem voor een ‘zakenman’, die uit is voor een of ander ‘business-project’.

De vergelijking met Eddy gaat niet op. Eddy heeft zich uitgeschreven, open en argeloos. Wie hem kennen wil, neme zijn geschriften. Greshoff, de persoon Greshoff, zal men niet leeren kennen uit zijn geschriften.

(Aan Nieuwenhuys, 1941)