Op de grens

[p. 83]

Holland aan de kim

Er is maar één streek in de wereld om in te leven, werkelijk leven. Dat is West-Eurorpa.

(Aan zijn zuster, 1938)

Ik zou er nooit meer willen wonen en naar Dirksland verlang ik dan ook nooit terug, al zijn er ook op Flakkee plaatsen, die ik nog eens beter zou gaan bekijken, zooals Menheersche en Goeree en De Plaat. En Ouddorp natuurlijk. In Ouddorp zou ik een beetje gaan logeeren, geloof ik, in het logement. Maar ook Zeeland, vooral Walcheren, en zelfs Schouwen, dat je uit de verte zoo dikwijls hebt gezien, daar ben je toch maar nooit geweest. Dat vonden ze niet noodig. Ik lees zooveel over Holland, en ik zie zooveel foto's in de bladen en de tijdschriften, dat ik eigenlijk nog vrijwel meeleef met alles. Maar het intieme ervan wordt nooit geschreven in de kranten. Het kan me weinig schelen waarover Colijn spreekt, maar ik zou graag weten hoe hij spreekt en hoe het toegaat in de Kamer en welken indruk vele personen op iemand maken. Amsterdam b.v. bevat zooveel, dat ik heb gemist en dat ik nooit meer zal zien, tot mijn groote spijt. Het is eigenlijk te erg.

Ik heb pas een heel betoog geschreven over de bebouwing van het midden-Damterrein, allemaal samengeflanst uit Hollandsche bladen en architectentijdschriften natuurlijk. Ik denk, waar heb ik het over? Je moet maar durven! Maar zoo leef ik er al een tijd in mee, dat ik misschien nog beter weet, wat er daar aan de hand is dan menige Amsterdammer. En als ik in Holland was gebleven, zou de Dam mij misschien wel koud laten, maar nergens word je zoo vaderlandschgezind als buiten je vaderland. Als ik menschen spreek, die kersversch uit Holland komen, dan blijkt meestal dat ik veel meer van Holland weet dan zij. Zij kijken me meestal aan, alsof ze me verdenken van een of andere rare ziekte. Alsof ze zeggen willen: ‘Dat is toch niet normaal met die man. Daar moet een steekje aan los zijn!’ Zoo ben ik het ook altijd, die zit te schrijven over Hollandsche boeken, die pas zijn uitgekomen, zonder dat ik weet of ik nu wel goed aanvoel, wat er op letterkundig terrein gaande is daar in de verte. Over tijdschriften, die de Hollandsche natuur behandelen en zoo, al die dingen behandel ik, en ik ben

[p. 84]

degene van de redactie, die het langst van Holland weg is. Maar dat doe ik zoo goed, zeggen ze dan. Moet je nagaan; om te huilen. Ik lijk Karl May wel, die zoo mooi over de Indianen schreef, maar nooit zelf een Indiaan gezien had! Wat dan ook maar gelukkig was voor hem, want ik heb wel Indianen gezien, echte, maar na dien tijd kon ik geen Indianenromans meer zien.

(Aan zijn zuster, 1939)

En, ik moet nu eindigen. Ik kan nog wel wat doorgaan, want ik heb stof genoeg voor een heele jaargang van ‘Vooruit’ (bestaat die nog?), maar er moet een eind aan komen. Dit jaar zullen er weer verkiezingen zijn in Holland. Ik hoop dat jelui je plicht niet zult verzaken en dat je flink zult stemmen op de linksche candidaten, hoe linkscher hoe liever (behalve de communisten of die zich zoo noemen). Dat je pal zult staan voor de openbare school en voor de anti-kerkelijke beginselen in ieder geval, anti-Colijn en anti-Nolens, ik mag wel zeggen om Jezuswil, want ik ben er zeker van, dat de man van Nazareth het met me eens zou zijn als hij nog op aarde was. En geef ons ook een andere minister van koloniën, want de verstokte bureaucraat, die nu al zoo lang de baas is, zal nooit iets doen voor het arme Javaansche volk (een koelie verdient op Ponèn vijf en dertig heele centen per dag en als ik er wat van zeg, loop ik gevaar ontslagen te worden! De fabriek maakt 7½ ton winst over 1924!). Maar dit is een onderwerp dat een aparte brief vereist. Stem dus, al is het maar op Dresselhuis of op Marchant of hun geestverwanten, en vooral niet op die pseudo-Christenen, die de liefde missen en daarom zijn als een luidende schel en klinkend metaal.

Ik eindig met een politieke tirade, maar je moet het me niet kwalijk nemen. Ik ben vol van die dingen, nog net als vroeger en ik kan niet anders dan daarin belangstellen.

(Aan zijn broer, 1925)

Net als met die kruiden. Het is niet anders dan een idee van mij misschien, maar uit die kruiden ruik ik Holland. De wei, en de berm van den weg en van den dijk. Het ontroert me zelfs dikwijls als ik thijm in een pan met eten doe en mijn neus daarboven houd. Ik weet niet of je dat kan begrijpen, maar het is een feit. Landen kun je ook ruiken, net als menschen!

[p. 85]

Mocht je nog eens sturen, bij gelegenheid, dan kun je me verrassen met:

Kervel
Boonenkruid
Zaad van sterkers of bitterkers (sterrekas). Hiervan veel!
Salie (een takje).

Er zijn ook hier te lande wel kruiden te koop, maar ze zijn dikwijls al zoo oud, omdat de meeste menschen ze niet eens kennen. Thijm met suiker gekookt is b.v. een uitstekende hoestdrank, en ik maak het dan ook hier wel. Maar thijm is o.a. in Flakkee onbekend, evenals wilde zuring en zooveel andere kruiden. Wilde selderie is er genoeg aan de slootkanten en die is veel geuriger dan de ‘tamme’, maar in de grove, al te machtige keuken van Flakkee lust men niet eens zulke dingen. Voor mij zijn die geuren ongeveer hetzelfde als de aanblik van de gele IJsselsteen in oude gebouwen op Batavia. Roerende herinneringen!

Zij vergeet ook altijd dat ik om of terwille van haar, in Indië ben. Was zij er niet geweest, in mijn leven, dan was ik allang in Holland. Ik kan in Holland ook wel genoeg verdienen om voor mezelf te zorgen en ik kan mezelf wel verplaatsen van hier naar Holland. Maar het gezin kan ik niet verplaatsen, en misschien zou ik ook voor het gezin niet genoeg verdienen. Dus moet ik hier blijven, tot mijn groote spijt, wat mezelf betreft. Bovendien word ik te oud om nog ooit op vrijheid te kunnen hopen. Als mijn jongste kinderen los van mij zullen zijn, zal ik voor alles te oud zijn.

(Aan zijn zuster, 1939)