Brieven aan familie en vrienden 1919-1941

8.

Brief van 27 juni. Onder het pseudoniem Adolf ter Haghe schreef de leraar Dr. J.A. Koch te Soerabaia - een neef van D.M.G. Koch die met hem niet meer on speaking terms was - van tijd tot tijd artikelen over literaire onderwerpen in De Indische Courant. Hij had voordien bij ons enige sympathie gewekt vanwege een om politieke redenen opgelegd verbod van een overigens slechte roman. De sympathie had hij weer verspeeld door o.a. een misselijke aanval op Du Perron na diens dood. En dat nog wel in onge krant, waarvan wij de hoofdredacteur er maar niet toe konden bewegen van zijn diensten af te gien.

Bij Nieuwenhuys in Batavia, met wie ik al enige tijd in correspondentie was, ging ik toen enkele dagen logeren.

Blimbing, 27 Juni 1941

Beste Veenstra,

Gisteren ontving ik van de Factorij per postwissel de honderd gulden, waarvoor onzen hartelijken dank. Ik weet niet

[p. 675]

wanneer ik je dit geld zal kunnen teruggeven, maar teruggegeven wordt het, zoodra ik weer wat ga verdienen. Ik kreeg vanochtend een briefje van den griffier van den R.v.J., meldende, dat de processtukken 7 dagen ter inzage liggen, hetgeen vermoedelijk zal beteekenen, dat de uitspraak van het Hof is afgekomen. Als ik op geen andere manier klaarheid krijg, b.v. vanavond uit de krant, zal ik morgen eens gaan naar de griffie, waarna ik dan zoo spoedig mogelijk ‘de rest’ hoop af te werken.

Overigens is er weinig zicht op werk, naar het schijnt. Ik ga nog eens met Jansen praten, als die van zijn vacantie terug is en ik zelf klaar ben met deze corvee. De Fakkel is voor dit jaar verzadigd.

Ik dank je nog wel voor je lange brief van den 22sten. Over t. Haghe zijn we het eens. Ik hoop, dat jij of De Kadt dezen man eens a faire zullen nemen, De Kadt ook vooral met het oog op zijn houding tegenover Du Perron, een punt, waar ik me slechts met moeite over kan uitlaten, want het maakt me veel te kwaad. Ik kan niet in een discussie treden over Du Perron met zulke menschen. Ik ben daarvoor vooralsnog niet de aangewezen persoon, vrees ik, maar misschien heeft De Kadt daartoe kalmte genoeg.

Graag wil ik hooren, wat je met Nieuwenhuys hebt bepraat, en of jullie het ook hebben gehad over het probleem der jeugd. Ik kreeg van N. een postwissel van f 40,- tegelijk met de jouwe van f 100,-, dus dat was een goede dag. Het geld brengt ons een heel eind. We hadden feitelijk geen cent meer. Mijn vrouw is reeds dagen verkouden, met hoofdpijn (komt hier veel voor tegenwoordig) en is dan zoo down, dat er geen land mee te bezeilen is, zelfs al is de bodem van de geldkist niet zichtbaar. Het is treurig, maar armoe brengt ook verkilling der verhoudingen, niet het minst bij Oostersche menschen, die zich geen voorstelling kunnen maken van de feitelijke moeite, die je hebt.

Van Koch hoorde ik in een paar weken niets, maar nu K. & O. is verschenen, zal ik weer wel een brief krijgen. Ik concludeer uit zijn zwijgen, dat hij mij niets bemoedigends heeft mee te deelen in zake het A.I.D. daar hij het anders wel zou hebben gedaan. Het stemt me ook al niet veel hoopvoller.

[p. 676]

Ik ga niet verder in op onze controverse over Marx, tenminste niet op dit oogenblik. De kwestie is, dat m.i. de menschen hebben gefaald, niet Marx en zijn theorie over de organische ontwikkeling der maatschappij. Wij ‘gelooven’, en meenen het ook historisch bevestigd te zien, dat de maatschappij zich ontwikkelt in de richting van het socialisme, ook zonder medewerking van de menschen, hetgeen ook Marx ‘geloofde’. In elk geval zal het nooit beter worden in de wereld, zoolang niet het particuliere winstsysteem is uitgeroeid en er niet een economische dictatuur is ingesteld, die eerst rekening houdt met het bestaan van de menschen en niet met het bestaan van kapitaal en groothandel en bankwezen. Het nationaal-socialisme is vooral een poging tot vernietiging van ons, aanhangers van Marx, en daarom moeten wij nog te meer op Marx steunen, hoe slecht het er ook in de wereld uitziet. Stalin heeft het tezeer verkorven om veel vrienden te hebben. Zijn vijanden in alle landen zullen zijn ondergang wenschen en zich, wie weet, daarom aan de zijde van Duitschland scharen. Velen zullen het Churchill en Roosevelt moeilijk maken bij hun samenwerking met Rusland, vrees ik, en daarin ligt weer de afschuwelijke slimheid van dezen inval in Rusland, die op het oog een wanhoopsdaad van Hitler leek, maar het misschien geenszins is, want in de oogen van velen zal Hitler een goed werk doen ermee, misschien ook wel in de oogen van vele Russen. Ik ben er zeer ongerust over hoor, juist omdat Stalin geen vrienden heeft, ook eigenlijk niet onder Marxisten. Het is wel een treurige tijd om jong te zijn, dat geef ik toe.

Nu, waarde vriend, het beste en als je deze brief nog tijdig ontvangt, voor je vertrek naar Batavia, doe dan s.v.p. mijn hartelijke groeten aan de familie Nieuwenhuys. Ik wenschte wel, dat ik mee van de partij kon zijn. Mijn vrouw dankt je nog eens speciaal, zegt ze.

W. Walraven.