Brieven aan familie en vrienden 1919-1941

27.

Brief 29 november 1938 aan F. Schamhardt. Uit de brieven die ik aan Walraven schreef, maakte hij een kleine bloemlezing, en die werd in De Indische Courant gepubliceerd.

Blimbing, 29 November 1938

Beste Frans,

Ik heb al je brieven ontvangen, maar ik heb je nog niet geschreven, wat misschien niet hartelijk van mij is, als oom zijnde, maar wat alleen voortkomt uit mijn onzekerheid. De vorige reis is er een brief weggeraakt, en dat zal wel komen door de onverschilligheid, waarmee brieven op die walkantoren worden behandeld. (Ik ken dat, en er is maar nu en dan eens iemand, die werkelijk ‘zorgt’. De meesten vervullen een kouden, lastigen plicht, of, wat nog erger is, dragen die aan een ondergeschikte over.) Ik heb dus eigenlijk de heele reis niet gedurfd, omdat ik geen kans zag ‘uit te mikken’ op welken datum de brief hier of daar moest zijn. Bovendien had ik je ook niet zoo veel te vertellen. In dit bestaan van mij komen niet zooveel nieuwe indrukken voor

[p. 281]

als in dat leven van jou! Ook al mag ik nog niet eens klagen (en jij, geloof ik, ook niet), maar dat komt misschien meer door onze eigen ontvankelijkheid voor de dingen om ons heen.

Jammer van de scharren, maar ik vreesde er al voor! Alleen al het verhaal van den tocht van je vader in de Jodenbuurt, dat je moeder mij schreef, en dat ik op zichzelf zeer waardeerde, bezorgde me angstige voorgevoelens. Ik stelde me voor, hoe deze scharren van midden-zomer tot November rond hadden gehangen in winkeltjes vol vochtige pekellucht, terwijl het in Holland ook niet droog zal zijn geweest in de buiten-dampkring! Inderdaad hadden deze scharren moeten worden gedroogd onder een Indische zon. Scharren kwamen in het midden van den zomer, vet en blank, liefst uit de Zuiderzee, maar misschien is dat nu ook al veranderd. Opa kocht dan gewoonlijk een paar bossen eerste klas in een vischwinkel in Rotterdam. In Dirksland werden natuurlijk ook voldoende scharren verkocht, maar kleiner en goedkooper, omdat het volk het eerste rangs-artikel niet kon betalen. Maar Opa voorzag zich van scharren in Rotterdam. (Soms was hij royaal en in andere (soms heel voorname) dingen weer uiterst krenterig.) Zulke Haagsche leverworst als Opa b.v. meebracht uit Rotterdam heb ik later nooit meer geproefd. Daarop berustte nu dat verlangen naar scharren van mij, maar ik had wel kunnen berekenen, dat het je niet zou lukken. Zelfs in een blik gaat dat niet, als het niet luchtdicht is. Never mind, jullie hebben je best gedaan, jij en je vader, en het spijt me alleen, dat het je niet eens gegeven is mij scharren te zien eten!

Over het plaatsen in de krant van een of meer feuilletonsextracten uit je werkelijk mooie en uitstekend geschreven brieven wilde ik je ook nog eerst persoonlijk spreken. Hoe onschuldig in onze oogen de verhalen ook mogen zijn, zoo bestaat de mogelijkheid, dat ze herkend worden en dat de auteur ervan bekend wordt. Zoo zou ik b.v. de goedmoedige spot met enkele hoogere machten aan boord, en ook de zachtmoedige kritiek op het sjouwen bij nacht en ontijd, niet willen weglaten, maar wat zal er gebeuren als ‘de heeren’ te bekrompen blijken om dat op prijs te stellen? En als

[p. 282]

ze je op een of andere wijze ontdekken? Dan ben je bij de maatschappij voorgoed gesignaleerd. Het koloniale grootkapitaal heeft die dingen nooit kunnen verdragen, en je wordt beschouwd als ‘gevaarlijk’. Ik heb het zelf altijd ondervonden. In de suikerindustrie werd ik persoonlijk genoeg gewaardeerd, maar er waren dingen, waar men mij buitenhield, wegens mijn relaties met de krant, die bekend waren, en ook wegens de woorden, die aan mijn lippen ontvloeiden. Er is altijd het een en ander in het bedrijf van de heeren, dat geen onderzoek kan lijden, en dat weten zij wel. Vandaar dat zij, sedert Multatuli, van niemand zoo bang zijn als van schrijvende menschen!

In elk geval heb ik willen wachten tot eenigen tijd later. De bizonderheden van de vorige reis moeten nu eenigszins vergeten zijn. Er is een andere état-major aan boord. Misschien is het dus niet te gewaagd het nu te probeeren, alhoewel, wat je ook doet, en hoe onschuldig je ook schrijft, je zult, als het bekend raakt (en daar is eenige kans op!) gesignaleerd zijn als een onberekenbaar mannetje, waarvan je nooit vooruit kunt zeggen, wat hij zal doen. Natuurlijk, als je dat erop wagen wilt. Misschien ook valt het heelemaal niet op. De ‘heeren’ lezen het Soerabaiasch Handelsblad, niet De Indische Courant, maar zij adverteeren toch in de laatste met hun vaardiensten en zoo, dus komt het blad wel op kantoor, al was het alleen als bewijsnummer voor hun advertenties. Ik weet wel, dat je geen kritiek levert, en er zullen er wel zijn, die individueel de verhaaltjes zeer op prijs stellen, voornamelijk onder de hoogeren, onder de werkelijke ‘heeren’. Maar het zijn de lagere Jan Lubbessen, die jou regeeren en die je elk succesje misgunnen. Als het aan Breyer persoonlijk had gelegen, had je je week verlof gekregen, maar het zijn de lagere goden, die het beletten. Il vaut mieux avoir faire au bon Dieu qu'à ses Saints.

Hierover praten we dus nog, als je hier bent. Want we zullen toch wel iets aan elkaar hebben, hoop ik?

Van je moeder heb ik een lange brief gekregen, die ze geschreven had op Zondag, 6 November. Je kunt hem wel lezen, als je komt. Ik heb haar al geantwoord natuurlijk. Haar handschrift verandert niet, het is nog precies als toen

[p. 283]

ze op school ging, zelfs de lettervormen uit ‘Van 't Hoff's Schrijfcursus’, die wij gebruikten, in 19 nummers, om je te dienen; een loopende hand kreeg je er niet van, maar je werd schoonschrijver. Als je op kantoor kwam, moest je zelf nieuwe vormen verzinnen voor je hoofdletters, omdat die van school veel te omslachtig waren met al die krullen, ook al waren ze sierlijk. Uit een enkele uitdrukking merk je haar gevoel voor humor (Jodenscharren, zegt ze b.v.) en ook haar scherpe opmerkingsgave. (‘Ze had een geweten’, zei ze. Dat is Opoe! Die praat zoo, precies als haar vader, mijn grootvader. Door zoo'n phrase zijn deze menschen ten voeten uit geteekend, en het doet me goed, dat je moeder precies de juiste phrase weet uit te kiezen om mij te doen begrijpen, hoe theatraal de atmosfeer was. Het ging over 't al of niet aanvaarden van de effecten bij Opa's komenden dood. De verdere gang van zaken in den loop der jaren wordt nu volledig geteekend door je moeders herinnering aan deze phrase: ‘Ik heb een geweten!’ Het is, wat je noemt, àf.)

Laat mij zoo mogelijk iets weten omtrent de aankomst van de Poelau Laut op Tandjong Perak. Als je 's morgens aankomt, en je kunt voor twaalven een telefoon bereiken, bel dan op de heer Bloot (directie), een goed vriend van mij, die dan een briefje zal stoppen in het dagelijksche pakketje, dat met de bestelauto hier om 5 uur n.m. elken dag aankomt. En anders schrijf je maar of kom zelf. Maar breng een pyjama mee! Ik hoop, dat we in elk geval tijd zullen hebben voor ‘de conversatie’, of het nu hier is of op Soerabaia.

Wim zul je misschien niet zien, dezen keer. Die gaat op den 1sten of 2den naar Probolinggo, naar het Clemens Tehuis (Roomsch), waar ze een opleiding voor drukkers hebben, en waar hij wordt opgenomen door tusschenkomst van een Katholiek vriend van me, die er alweer een pastoor voor heeft gespannen. Laat ons er het beste van hopen. De Roomschigheid nemen we maar op den koop toe. Dat is bij Indo-Europeanen niet van zooveel belang, zie je aan Non. Zij vinden het eene evengoed als het andere, althans de meesten onder hen.

[p. 284]

Nu, mijn lieve jongen, wij zien elkander in elk geval en ik stel me er weer veel van voor, al lijkt het, dat we weer zullen moeten woekeren met den tijd. Gelukkig ben ik niet gebonden en kan ik me altijd losmaken van de aardsche beslommeringen, zoodat we er weer wel wat op zullen vinden. Indië is momenteel wat natter dan den vorigen keer, maar dat wil niet zeggen, dat het ook koeler is, vooral niet wat Soerabaia betreft. Hier te Malang is het nu wel mooi, als het tenminste niet regent. En dat doet het bijna elken avond.

Tot zien dus en bij voorbaat hartelijk welkom. Je oom

W. Walraven.

Groeten van tante Iti natuurlijk!!