|
| |
24.
Brief 14 oktober aan F. Schamhardt.
Op Boeboetan. Daar was het kantoor van De Indische Courant, waar Walraven voorschot ging halen als zijn neef in Soerabaia was. - De wereldreis. Ik had aan de Mij. Nederland gevraagd in Soerabaia te mogen overstappen op een schip naar Amerika. Het werd niet toegestaan.
Blimbing, 14 October 1938
Beste Frans,
Den dag, nadat ik mijn vorigen brief had gepost (naar Utrecht) ontving ik jouw langen brief uit Port Said, waarin
| |
| |
heel wat ontboezemingen staan. Ik geloof, dat jij een jongen bent, die overal zou slagen, waar je je op toelegde. Zelfs in de schrijverij, want je schrijft goed. Heb je Joseph Conrad wel eens gelezen? Hij is al dood. Hij was een Pool, maar schreef in het Engelsch. Tot zijn 45ste jaar was hij zeeman, ook kapitein van vrachtbooten, en daarna is hij pas gaan schrijven. ‘Lord Jim’, wat eigenlijk moet zijn ‘Toean Jim’, geeft een beschrijving van een hadjischip, dat met hadji's en al naar den kelder gaat. Het schip is onzeewaardig en ze wagen toch de reis maar. Geen amusementslectuur, maar het laat een diepen indruk na. Ik beschouw Conrad als een grootmeester van de Engelsche literatuur, ook al zeggen Engelschen, dat zijn Engelsch niet Engelsch is. Dit laatste is voor ons heel moeilijk te zien. Hij woonde ook op Makasser en kent Celebes en de Molukken. ‘Typhoon’, ‘The End of the Tether’, ‘Youth’, ‘A Set of Six’, ‘The Nigger of the Narcissus’, en over Celebes en omliggende eilanden handelen speciaal ‘Almayer's Folly’ en ‘An Outcast of the Islands’. Ik bezit maar een paar van zijn boeken, o.a. Lord Jim. De andere heb ik in geen twintig jaar of zoo gezien, d.w.z. niet kunnen bereiken. Dat is ook een van de nadeelen van het verlaten van Europa, n.l. dat je niets meer te pakken kunt krijgen op het gebied van literatuur en kunst. Het is alleen het toeval, dat soms iets op je weg voert. Het is in vele opzichten ballingschap. Zoek eens naar de laatste 2 titels in Holland.
Ik heb heel goed opgemerkt, dat jij met tegenzin naar boord teruggaat, elken keer. Ik veronderstel, dat dit ook een beetje is, omdat je graag bij mij op Soerabaia en Malang wilt blijven. Het was wel aardig en gezellig wat? Maar je moet bedenken, dat je zulke feestdagen niet onafgebroken zou kunnen aanrichten! Ik moet ook werken, anders houden ze hun hand op hun portemonnaie op Boeboetan, hoe vlot ze overigens ook tegen mij zijn. Toch zullen we, als je weer hier bent, opnieuw veel op stap gaan en praten. Het is geen ‘sneer’, als ik zeg, dat ‘de conversatie’ alleen van mijn kant moet komen. Ik weet wel, dat je niet kunt. Ook dat is mij duidelijk. Ik was ook zoo op jouw leeftijd. Je kunt wel begrijpen, dat ik in mijn leven veel gezwegen moet hebben.
| |
| |
Alleen zij, die kunnen zwijgen, weten iets te vertellen of te schrijven. Niet de wauwelaars. Opoe genoot van alleen-zijn, maar ze had de gewoonte om in zichzelf te loopen praten. Hardop denken. Doe ik ook. En praten doe je maar tegen sommige menschen. Tegen ‘Schwesterseele’, zal ik maar zeggen.
Over je toekomst denk ik ook. Het is geen gemakkelijk beroep hoor. En wat me altijd opvalt is, dat al die varende menschen klagen. En blijkbaar met reden. Nu staat er in ‘Nautica’, dat is het orgaan van de Vereeniging van Gezagvoerders en Stuurlieden in Ned. Indië, een verhaal over de Java-China-Japan-lijn. De directie is zoo vol lof over de prestaties van het personeel en uit in haar jaarverslag haar welgemeenden dank. Tegelijkertijd komt er f 45.000, - beschikbaar van de overwinst ten bate van het personeel. Maar... al dat geld gaat naar het walpersoneel en het varende personeel krijgt niets! Het staat zwart op wit in Nautica en onze krant heeft het uitvoerig vermeld. Onze krant is de eenige krant in Indië, die zulke dingen vermeldt, want wij houden nog altijd de traditie op ‘werknemersdagblad’ te zijn. Maar dat doet er niet toe, de feiten zijn daar. Bij de k.p.m. is men verleden jaar zeer na toegeweest aan staking van het Europeesch personeel, nautisch en technisch. Je kunt geen mensch spreken, of ze klagen.
De Indische pers (behalve de Indische Courant) verzwijgt de feiten en scheldt op de besturen der vereenigingen en zegt, dat het ‘bezoldigde moeitemakers’ zijn. Maar wat bewijst dat? Ik kan nooit iemand ontmoeten, of de klachten komen los! Nog pas heb ik hier een jonge man ontmoet, die ziek is geweest en blijkbaar is afgekeurd bij de k.p.m. Die heeft nu een akelig baantje op een makelaarskantoor te Soerabaia, zooals hij mij vertelde. Maar over de k.p.m. zit hij vol klachten, en we hebben nog een afspraak met elkaar om er nog eens grondig over te praten. Hij zit gewoon stikvol grieven! En hij is nog jong en een echte totok.
Ook jij bent nog jong en je kunt nog altijd veranderen. De wereldreis zou ik trachten te maken. Weet je, wat je er ook mee kunt bereiken? Bevrediging van onbestemde verlangens. Geen beter middel om te genezen van een onbestemd
| |
| |
verlangen naar Amerika, dan datzelfde Amerika met eigen oogen te gaan zien! Ik heb het ook gezien, en ik heb geen verlangen er ooit terug te keeren. Goed Engelsch heb ik er natuurlijk wel geleerd, maar ik ben er dan ook 5 jaar geweest, meer speciaal in Canada, maar ook in de v.s. De havenplaatsen zijn het aantrekkelijkst, misschien, maar ook het verdorvenst. Bovendien zijn de indrukken van den zeeman meestal foutief, oppervlakkig. Zelfs de zeeman in Holland kent Holland niet, maar leeft langs de stranden en de rivieroevers, waar een heele amusementsindustrie is opgericht speciaal ten zijnen behoeve. Dus ziet hij het ware van het land niet.
Amerika zelf is monotoon. Als je opgaat in een vliegtuig, zie je geen verschil tusschen de eene en de andere stad. Straten langs rechte lijnen getrokken, eendere huizen, eendere menschen, eendere gebruiksartikelen, eendere denkbeelden, steak and onions, chicken pie, apple pie, ice cream soda, methodist- en baptist-church (in elke straat een kerk), en op den hoek van de straat het Leger des Heils met de meest naïeve bakerpraatjes over ‘how God saves the sinners’. Hoe zwarter je zonden, hoe wonderbaarlijker de redding. Uniform is Amerika, uniform in alles, tot in het dienen van God toe. Het is een saai land, een land van schijnbeschaving. De bibliotheken van Carnegie zijn overal, maar Zondags zijn ze gesloten, natuurlijk. Zondags verveelt iedereen zich dood. En hier en daar is er een hiaat in de boekenverzameling. Dat doen de oude juffrouwen, die in het bestuur zitten. ‘Splendeur et Misères des Courtisanes’ van Balzac wordt uit de verzameling geweerd, omdat in den titel het onzedelijke woord ‘courtisanes’ voorkomt. Zie je, dat is de beschaving van Amerika. Lees Upton Sinclair, maar vooral Sinclair Lewis, zelf een echte Amerikaan. ‘Babbitt’, Main street', ‘Arrowsmith’ en feitelijk al zijn andere boeken. Hij beschrijft je Amerika, gezien met het oog van een buitenlander, hoewel hij zelf een Amerikaan is! Hij kan buiten zijn onderwerp gaan staan en het dan pijnlijk nauwkeurig en onbarmhartig beschrijven.
Voor ons is er maar één plaats om te leven: de Westkust van Europa, van Kopenhagen tot de Pyreneeën, en dan
| |
| |
natuurlijk nog alleen de groote steden. Overal elders verhonger je geestelijk, maar je kunt er wel gaan kijken, als je maar zorgt, dat je er altijd weer van weg kunt gaan. Als je ergens in de modder blijft steken, zooals ik, dan ben je een ongelukkig man. Bedenk dat wel. Verlies nooit het contact met Europa!
Als je verder wilt gaan in talen, dan moet je het nu in deze jaren doen. Er is kans, dat het later moeilijker gaat. Op reis zijnde, zal Engelsch je misschien het gemakkelijkst vallen. Je kunt overal op de wereld Engelsch hooren en spreken en boeken koopen. Als je er tijd voor hebt en de noodige rust voor studie aan boord kunt vinden, waarom zou je het dan niet doen? Men vraagt naar ‘papieren’ in deze wereld, en al was je overigens ook nog zoo bekwaam, hoe zul je hen overtuigen van je bekwaamheden? De lummels en de Droogstoppels! Het zijn er maar enkelen, die ook zonder papieren in je ontdekken, wat er in je zit, maar ze zijn zoo zeldzaam!
- Schrijven draait voor een Hollander altijd uit op journalistiek, (hetgeen meestal de ondergang van den schrijver beteekent!) of op bijbaantjes. Alle Hollandsche schrijvers verdienen hun brood met iets anders en schrijven na gedanen arbeid. Ons taalgebied is zoo klein! En ons volk is zoo'n raar, stijf volk! Journalistiek beteekent ondergeschikte zijn van de directies. Geen journalist is meer zelfstandig en elke krant is een handelszaak, met al den aankleve van dien. Vriendelijk en beleefd zijn jegens alle begunstigers, en dat zijn de adverteerders!
Maar daarom kun je toch wel schrijven. Ik zal eens probeeren enkele fragmenten uit je brieven te lichten en je zult zien, dat het een goed verhaal wordt, dat ze zullen willen lezen. Je moet voorzichtig zijn, maar ik zie wel kans het geplaatst te krijgen ook, zonder dat er veel aan wordt veranderd of weggelaten.
Waarom ik zoo'n voorstander ben van De Vries en Te Winkel? Omdat ik dat altijd geschreven heb, en, zijnde nu eenmaal een Flakkeeënaar, omdat ik niet de minste moeite heb met geslachten, en twee e's en twee o's! De sch aan het eind van een bijv. nwd. vind ik ook wel gek, maar niet de geslachten. Die kan ik toch niet gek vinden, want ik zou ze
| |
| |
kennen, ook al had ik nooit een school gezien. Wij kenden ze trouwens beter dan de meester!
Hans de Vries mit al z'n vrinden
Kon zijn ouwen hoed niet vinden...
Dacht je, dat er één analphabeet in Dirksland was, die iets anders zou zeggen dan ‘zijn ouwen hoed’? Want ‘hoed’ is mannelijk, weet je, en je kunt evengoed verwachten, dat een kat zal loeien als een koe of een koe zal mauwen als een kat, dan dat een driejarig kind in Dirksland zal zeggen zijn ouwe hoed. Want ‘hoed’ is mannelijk, en erg mannelijk ook, en de duivel mag weten waarom. Maar het is bijna als met valsche tonen in de muziek. Het is onbestaanbaar, dat hoed iets anders zou zijn, dan mannelijk.
Overigens heb ik alleen maar gezegd, dat je beter De V. en T.W. kunt schrijven, omdat in het praktische leven de andere spelling nog niet is ingeburgerd. Nog niet algemeen aanvaard. Dat zal nog een 10 of 20 jaar duren. Ik ben er natuurlijk van overtuigd, dat de nieuwe spelling in de toekomst algemeen wordt, omdat het meerendeel van de Nederlandsch-sprekenden de geslachten nu eenmaal niet meer kan aanvoelen, zooals wij dat toevallig nog kunnen. Het is dus een soort van provincialisme van me, om er zoo ‘voor’ te zijn. Ik blijf het schrijven, natuurlijk, en dat kan ik me gemakkelijk permitteeren, maar ik kan ook best begrijpen, dat de meeste anderen, niet-dialectsprekers, en ook Indische kinderen, geen steek begrijpen van die geslachten. Hoewel, als ze vreemde talen gaan leeren...!
Ik blijf het overigens ook nog schrijven, omdat ik moet. Alleen het kinderkrantje wordt gezet in de vereenvoudigde of nieuwe spelling, maar de rest van de krant, en van alle kranten, is d.V. en T.W. Je copie zou geweigerd worden, als het anders was. De schoolmeesters wonnen den Fransch-Duitschen oorlog, maar deze spellingsoorlog hebben ze nog lang niet gewonnen. Nog lang niet.
In Holland, bij je vader en moeder, zul je wel niet veel aanmoediging vinden bij je plannen en speculaties. Tenminste, als het zoo is, als in mijn tijd, dan niet. ‘Oppassen is de
| |
| |
boodschap.’ ‘Oppassen en je best doen’. Alle hooge heeren zijn nette lieden. En een mensch moet een baasje zoeken en als hij een baasje gevonden heeft, dan moet hij bij dat baasje blijven en braaf zijn. Als je boekhouder bent, kom je tot de ontdekking, dat je feitelijk nooit anders hebt gedaan dan uitgerekend, wat anderen hebben ‘verdiend’ en wat jezelf hebt verdiend, daar behoef je niet eens boek voor te houden. Men moet leven, maar persoonlijk wensch ik dat volk de veepest toe. En och, wat kunnen Hollandsche menschen, die altijd rustig en kalm hebben geleefd en afgewacht, wat het lot over hen zou beslissen, daarin zeggen. De schrik slaat hen al om het hart, als ze maar hooren van zulke plannen. Als het aan hen lag, zou Amerika nooit ontdekt zijn en zaten de Hollanders niet op Java.
Maar 12 jaar in eenzelfden rang, (en op welk salaris?) dat is ook een schrikbeeld. In dien tijd kun je oorlog en crisis krijgen, en kun je van alles beleven, tot ontijdig ontslag toe. Het is wel noodig je wat beter op de hoogte te stellen van het beroep in 't algemeen. Ik zal eens schrijven aan C.M. Bakker, voorzitter van de vereeniging van Gez. en Stuurl., (kantoor op Rijswijk, Batavia). Eens hooren, wat die ervan zegt. Is zelf stuurman geweest in vroeger jaren en zit er middenin. Als je weer hiertelande bent, zou je zelf evenzeer daar heen kunnen gaan, of in elk geval eens kennis nemen van hun geschriften. Hun orgaan is een vrije tribune voor allerlei scheepsemployé's.
Voor 't overige kom je toch straks voor de tweede maal hier. Je toekomst behoef je nog niet voor vast te vereenzelvigen met de zee; beschouw dezen tijd als een proeftijd, want dat doet de directie ook. Je moet ook nog in de militie, als je niet vrijkomt. Persoonlijk zou ik je niet aangeraden hebben deze loopbaan te kiezen, noch je met Indië te allieeren, maar het is best mogelijk, dat ik bevooroordeeld ben. Echter kunnen we nog niet zeggen, dat een goed oordeel mogelijk is. En ook zijn het ervaringen, die je opdoet, die je nooit vergeten zult en die van ontwijfelbaar belang zullen zijn voor je vorming als mensch, wat je dan misschien nog eens mag worden in de wereld. Wij zouden onze omzwervingen niet willen missen, als ze maar niet ons heele verdere
| |
| |
leven beïnvloeden en ons binden aan deze verre kusten, waar wij niet thuishooren. Vooral niet, wanneer wij intellectueel van aanleg zijn, gevoelsmenschen, romantici misschien wel. Dit is een best land voor lui, die alleen maar belang stellen in de prijs van de kapok. Of voor menschen, die niet anders weten of kennen. (Maar vergeet nooit de 20.000 Indische menschen in Den Haag, die het daar zoo naar hun zin hebben!) In elk geval is er meer kans om hier te zakken dan om te stijgen, en vooral de nakomelingschap zakt. Er zijn er onder mijn eigen nakomelingschap, over wie ik alleen maar hoofdschuddend kan denken.
Je verhalen over de botheid der hadji's zijn goed. Wij zijn daaraan gewoon maar het is zoo. Als je midden in Soerabaia, op het drukste punt van de benedenstad, bij de Roode Brug staat, dan zie je er een aan den kant van de modderrivier, die zijn gat naar je toedraait, zijn broek afstroopt en kalm zijn darm leegt, in the face of all the world! En we hebben een burgemeester, en een gemeenteraad, en verordeningen, en een gezondheidsdienst, en veel scholen, en een Inlander is niet eens een Inlander meer, maar ‘een Indonesiër’. Overigens heb ik pas een boek gelezen over Mexico, ‘Serenade’ door James M. Cain (aanbevolen!) en daar is het net zoo. Wat deze man vertelt over de Mexicanen, die feitelijk Indianen zijn, past precies op Java en op heel Azië. In wezen een achterlijk, vuil zoodje, en barbaarsch ook. Als ze minder lui waren, zouden ze gevaarlijk zijn, maar dat valt nu nogal mee. Hoewel, als je er lang mee leeft, dan ga je ook daarover anders denken.
Het beste met de steenpuisten! Bloedzuiverende middelen gebruiken. Ik hoop dat je ze kwijt bent, als je weer komt.
- Kun jij in Indië aan wal gaan, zonder te ‘drossen’? Ben je niet aangemonsterd tot en met Nederland? Hoe zit dat. En is er aan boord gelegenheid om te studeeren? 't Lijkt me een vrij ruwe boel daarvoor. Studeeren, daar ben ik vlak voor! Met een of andere acte hou je b.v. hier je hoofd boven water. Maar denk er wel aan, dat je dat ook alleen maar kunt binnen het koninkrijk der Nederlanden. In Amerika geven ze er niets om b.v. Maar als je de kracht hebt en de gelegenheid ervoor, dan moet je nog niet ophouden met
| |
| |
studeeren, wat je dan ook kiest. 't Zal je later een enorme steun zijn.
Doe ze de groeten thuis. Het gaat hier als altijd, alleen is er een incident geweest met Willem, die nu bij Non is te logeeren. Die staat tegen mij op en dat is in wezen niets dan rassenhaat. Verdrongen complexen. Minderwaardigheidsgevoelens, die overslaan tot een soort amok. Het is hard voor hun. Dat ik met jou onmiddellijk één ben, en dat wij nauwelijks tijd genoeg kunnen vinden om uitgepraat te komen, dat hindert hun in wezen en daar maken ze zich giftig over. Begrijp je zulke ellende? Rassenhaat!
Het beste en tot ziens. Je oom
W. Walraven.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd