Brieven aan familie en vrienden 1919-1941

13.

Brief van 9 december 1925 aan J. Walraven. Hier moet ik op familie-omstandigheden ingaan. Dat het niet boterde tussen Walraven en zijn ouders, is nu wel bekend genoeg. Maar hij hoopte toch op een kleine erfenis, om een huis te kunnen kopen voor Itih, goals hij zegt. En zolang hij dat huis niet nodig had, zou Jaap zijn aandeel van de erfenis ‘in de zaak’ mogen houden.

Zakelijk gezien heeft Walraven de toestand in Dirksland niet zo verkeerd beoordeeld als het wel lijkt. Als alles normaal zou zijn verlopen, na de dood van mijn grootvader in 1926, zou zijn aandeel in de erfenis drie- tot vierduizend gulden groot zijn gebleven. Vergeleken met de lage prijzen op het Java van de jaren dertig, was dit niet zo heel weinig en misschien wel genoeg om ergens een huisje te kunnen kopen.

Daarvoor was echter nodig dat mijn oom Jaap met dat geld zoveel verdiende (buiten wat hij nodig had voor zijn eigen gezin, en voor

[p. 146]

het levensonderhoud van mijn grootmoeder) dat hij op het moment dat de erfenis moest worden verdeeld, zijn zuster in Utrecht en zijn broer in Indië zonder bezwaar hun aandeel zou kunnen uitbetalen. Zulk een groot zakenman was oom Jaap echter niet. Het grootwinkelbedrijf kwam op, de crisis van 1930 overviel hem en financieel werd het zo dat het ene gat met het andere gestopt werd. De jaren dertig moeten een ellendige tijd voor mijn Dirkslandse oom zijn geweest. Hij was winkelier, en wat heeft een winkelier meer nodig dan een goede reputatie, dan de faam van credietwaardigheid?

Zijn moeder hielp hem zoveel zij kon, het kapitaaltje dat er was werd langzaamaan opgegeten en tegen 1940 was er vrijwel niets over.

Dit alles gebeurde zwijgend. Met geen woord repte Jaap hierover tegen zijn broer op Java. Hij zat in nood.

Ik vertel dit omdat in volgende brieven, ook in die aan mijn moeder, sprake zal zijn van speculaties omtrent de niet-bestaande erfenis, en omdat de ontnuchtering al gauw volgde toen ik het verhaal van mijn moeder hoorde (ook zij werd pas ingelicht toen het te laat was) en daarop mijn Indische oom op de hoogte bracht.

Walraven nam het filosofisch op en hij viel zijn broer niet af. Het was één teleurstelling meer.

Intussen, in deze jaren gaat Walraven met grote naïeveteit voort Zijn broer Jaap te steunen tegen het al of niet ‘geraffineerde egoïsme’ van hun ouders. De term lijkt mij te kras en mistekent de situatie.

En dan zien wij, aan het slot van deze brief, de journalistiek opduiken, het ambacht waarin hij tenslotte zijn bestemming zal vinden. Het ‘oeang kepala’ doet hier zijn intrede in het gezin.

Sf. Ponen, 9 December 1925

Beste Jaap en Suus,

Je laatste brief ontving ik een paar weken geleden en het deed mij genoegen daarin eenige mededeelingen te vinden, die eenigszins opheldering verschaffen omtrent den toestand, waarin jij je al zoo lang bevindt en die ik maar nooit goed heb kunnen begrijpen. Ik heb er over nagedacht en gezien het geraffineerde egoïsme, waarmee je naar het blijkt altijd behandeld bent door vader en moeder (hetgeen mij niet verwondert, want ik heb zelf evengoed daarmee kennis

[p. 147]

gemaakt) ben ik tot de slotsom gekomen, dat ik je van mijn zijde zooveel mogelijk zal behooren te vrijwaren tegen verdere aderlatingen in de toekomst. Ik kan dat alleen doen door je een volmacht te geven, waarmee je ingeval van vaders overlijden, voor zoover mij betreft, kunt doen wat je wilt en dus aan niemand rekenschap verschuldigd bent dan aan mij eventueel. Als vader komt te sterven, dan zou het kunnen gebeuren, dat of Moeder of Schamhardt boedelscheiding wenschte of wat dan ook en dan zou jij de duiten moeten produceeren uit de zaak, die niet uit elkaar mag gaan, volgens mij, omdat jij daarvan moet bestaan. Daarom ben ik er met den notaris over gaan praten en die raadde mij aan bijgaande notarieele acte op te maken. Ik stuur je hierbij de acte, die je eenvoudig moet bewaren zonder tegen iemand daarover te spreken, want dat geeft maar haken en oogen. Maar komt er eventueel later verschil van meening, dan kom je met de acte op de proppen en dan treed je op zoowel voor mij als voor jezelf, waardoor je sterker zult komen te staan. Aan mij behoef je dus niets meer te vragen; ik ga bij voorbaat accoord met alles wat je doet. Mijn wensch is het, dat alles bij het oude blijft en dat je rustig voortgaat met je zaken, zoodat je financieel wat beter op streek komt. Misschien is de acte helemaal niet noodig, maar safe is safe. Ik heb al veel rare dingen zien gebeuren in dergelijke gevallen. Verder staan er in de acte een heeleboel gevallen opgesomd, die natuurlijk nooit zullen voorkomen, maar dat behoort er blijkbaar zoo bij. De waarde van de acte ligt voor jou maar in een paar zinnetjes.

Ik lees in de krant, dat het in Holland al flink wintert. IJsbanen worden aangelegd en de voetbalwedstrijden zijn afgelast wegens de sneeuw. Dus lijkt het wel Canada! Wij zitten hier te gapen naar adem van de warmte en het wil maar niet regenen, waardoor het met den rietaanplant voor het volgende jaar treurig uitziet. Ik hoop, dat jullie niet teveel van de kou zullen lijden en dat je gespaard mag blijven voor de gebruikelijke winterkwalen.

Sinterklaas hebben wij in optima forma gevierd in de soos op Djombang. De onderwijzers hadden geld ingezameld zooals dat ieder jaar gebeurt en de boekhouder van een

[p. 148]

suikerfabriek in de buurt speelde voor Sinterklaas met mijter en tabbaard. Zwarte Piet was eveneens vertegenwoordigd, compleet met zak en gard! Sinterklaas hield vanaf het tooneel een heele redenatie over braafheid en gehoorzaamheid en de oude liedjes werden gezongen door jong en oud ter eere van den kindervriend. Mijn vrouw en ik waren er met Dina, Anna en Willem, alle drie in hun beste spullen. Zij gelooven alle drie onvoorwaardelijk in de echtheid van de vertooning. Na afloop was er een tombola, zoodat ieder opgetogen met een cadeau naar huis ging, benevens nog een zak met lekkers. Het zweet droop ons van onze gezichten, zoo druk hadden wij, ouderen, het met al die kinderen, want wij vieren hier het Sinterklaasfeest in een temperatuur als bij jullie in de hondsdagen. En dat beneemt het voor ons, geimporteerde Europeanen, veel van zijn bekoring. Maar, enfin, de kinderen waren allemaal gelukkig en blij, dus dat is de hoofdzaak.

Wij maken het goed en zijn allen gezond maar arm. Kleine Maarten groeit als kool en ook de andere vier zijn in de beste orde. Dina leert uitstekend tot mijn groot genoegen. Ze heeft een 8 voor lezen en een 7 voor rekenen, maar een 5 voor gedrag. Ze zit natuurlijk den heelen dag te kletsen, zooals al die meiden doen. Het is een verschrikkelijke rammeltest.

Het trof mij zeer te vernemen, dat Greet Koenraad gestorven is als zenuwlijdster. Wat een einde op die leeftijd! En heeft de oude mesjeu dat nog moeten beleven of is hij al dood? Als hij nog leeft, moet je mij toch eens schrijven, waar hij woont. Ik geloof in Warmond, maar ik ben er niet zeker van. Is Binkhorst nog in leven? Hoe gaat het met oom Hannes? En heeft Pietje van Kassel nu het heele familiefortuin geërfd? Ze zal niet te kort komen al bezit ze niet de eigenschappen om er van te profiteeren!

Enfin, ik wil graag van tijd tot tijd wat hooren over al die menschen, die ik toch gekend heb vroeger. Hier is niet veel nieuws, dat je zou kunnen interesseeren. De kwestie is, dat er veel te veel uitleggingen noodig zijn om je te vertellen van het leven in Indië en in mijn positie. Ik heb daar geen tijd voor. Ik ben tegenwoordig medewerker aan een dag-

[p. 149]

blad. Door een toeval kwam ik daartoe en toen de redacteur een stukje van mij had ontvangen, bood hij mij f 7,50 per kolom voor meer. Daar ik een gesjochte jongen ben ondanks alles heb ik het aangenomen en nu schrijf ik wekelijks nog een of twee artikelen, hetgeen dan per maand nog f 50, - of f 60, - in het laadje brengt. Het is niet moeilijk voor mij, want ik heb genoeg stof en algemeene kennis van allerlei dingen, maar de moeite is juist om de rust en den tijd te vinden om het uit te denken. Ik heb het ook gedaan, omdat je nooit kunt weten, wat je nog eens overkomt. In de suiker is de positie soms erg onvast en dan heb je tenminste iets om op te steunen. Schrijven kan ik evengoed als het gros van de journalisten; het is alleen maar een kwestie van tijd om te denken en je lectuur uit te buiten. En zoo leven we hier.

Ik eindig nu maar. Schrijf me even of je de acte in goede orde hebt ontvangen en verder het beste met allen, jezelf en vrouw en kinderen.

Als altijd je toegenegen,

Wim.