Brieven aan familie en vrienden 1919-1941

5.

Brief van 14 juni 1921 aan J. Walraven. Toen Jaap de kruidenierswinkel aan de Straatdijk van Dirksland overnam, gingen mijn grootouders aan de Ring wonen. Dege ringvormige kade ‘omringt’ de Ned. Hervormde Kerk, althans voor een groot deel. Mijn grootmoeder heeft daar gewoond zolang ik haar kende, tot in 1944. Blijkbaar was dat ‘het clericale deel van het durp’, zoals hij schrijft. De tras was de waterput waaruit de Flakkeeënaars water schepten met een emmer aan een touw, want waterleiding kwam pas in de iaren dertig.

Keboemen, 14 Juni 1921

Beste Jaap en Suus,

In lang heb ik niets van jullie gehoord en ook ikzelf heb in langen tijd niet meer geschreven, behalve dan een kort briefje eenige maanden geleden. Als je dat briefje ontvangen hebt, dan zul je gezien hebben, dat het met onze maatschap-

[p. 82]

pij niet zoo schitterend stond en op het oogenblik is het zelfs hoogst zorgwekkend, zooals de zaken staan. Van de 9 fabrieken werkt er thans geen enkele meer en in het geheel zijn er al 75 menschen ontslagen, Europeanen n.l., waaronder in de hoogste rangen, terwijl natuurlijk het Inlandsche personeel nog veel meer gedund is naar verhouding. De vertegenwoordiger, Damme, is naar Holland geweest en maakte na zijn terugkomst bekend, dat hijzelf er met 1 Juli uitgaat, terwijl hij verder van de directie in opdracht had een ‘reorganisatie’ te bewerkstelligen. Wat dat was, hebben we gemerkt, n.l. sluiting van alles, wat nog draaide, en massa-ontslag. Het is wel een débâcle en al wisten velen, die er in zaten, dat de leiding van Insulinde en het beheer van de zaken niet deugde (zooals ik je trouwens vroeger wel heb geschreven), dat het zoo'n vaart zou loopen als nu had toch wel niemand kunnen denken. Weliswaar is het overal misère, in welke branche je ook komt, rubber, koffie, thee, zelfs suiker, en de omstandigheden op onze aarde zijn voor een groot deel schuld aan het algemeene fiasco, doch bij een goed beheer en praktische leiding had er van Insulinde toch heel wat meer kunnen terecht komen, dan thans het geval is. De voorspellingen van Ten Seldam, die hem zijn betrekking hebben gekost, zijn wel uitgekomen. Ik veronderstel, dat je in de Rotterdammer ook wel financieele verslagen over Indië leest en dan zul je zeker wel van Insulinde hebben gehoord.

Ikzelf was er bijna ook uit, maar mijn goede geest, die me sedert mijn komst in den Oost nog niet heeft verlaten, is blijkbaar weer aan mijn zijde geweest en er is beslist, dat ik aanblijf. Dat hangt natuurlijk samen met de bestaande plannen om de fabriek Keboemen (en misschien ook Kediri en Rangkas Betoeng) weer op gang te brengen, als de N. Ind. Handelsbank tenminste geld wil verschaffen voor aankoop van grondstoffen voor die fabrieken. Keboemen als de best rendeerende fabriek, komt in ieder geval het eerst in aanmerking en Insulinde zou dat zelfs wel met eigen kapitaal kunnen doen. Dus heb ik goede hoop, dat ik hier niet vandaan behoef te gaan, iets waartegen ik erg opzie. Mijn salaris is tegenwoordig van dien aard, dat ik niet licht

[p. 83]

ergens anders hetzelfde zou krijgen, vooral niet als de tijden zoo slecht zijn als tegenwoordig en al blijven er met Nieuwjaar geen tantièmes ter verdeeling over, dan is toch het salaris ruimschoots voldoende om van te leven en nog wat meer. Ik hoop dus maar, dat er nog wat van terecht komt, en als er straks een algemeene vergadering van aandeelhouders in Holland is, dan hoop ik, dat die heeren niet tot liquidatie besluiten, maar in plaats daarvan een praktisch zakenman aan het hoofd van den chaos zullen zetten om te redden wat er te redden valt. Dat moet toch nog mogelijk zijn, als tenminste de tegenwoordige verliezen worden geaccepteerd, zonder meer.

Intusschen was ik niet zonder hulp, toen het gevaar dreigde. Baas Ten Seldam schreef me vanuit Soerabaia, dat ik in ieder geval op zijn hulp kon rekenen en die heeft veel relaties en staat zelf aan het hoofd van een groot complex van suikerfabrieken. Zoodat het voor mij nog wel zou losloopen. Maar ik heb hem teruggeschreven, dat ik Insulinde niet verlaat, zoolang er nog een beetje hoop is en hij geeft me gelijk. Als het met Insulinde weer een beetje gaat, dan zit ik toch altijd het dichtst bij het vuur en op een andere plaats moet ik dat maar afwachten. Niet overal wordt men even goed geapprecieerd.

De kindertjes maken het opperbest. Dina is al zoo groot, dat ze met vader gaat wandelen met een mooie jurk aan en Anna (die is nu 7 maanden) is buitengewoon flink en groot en lijkt sprekend op mij, zeggen de deskundigen. Anna is ook een heel ander type dan Dientje. Ze is veel kalmer en meer Europeesch, ook blanker, terwijl Dina een echte Indische is, donker en driftig en geen kat om zonder handschoenen aan te pakken als ze op stang is. Maar Anna is de goedheid zelf, dat is er nu al aan te zien, en ze zal later van Dina op haar kop krijgen, dat is nu ook al te zien. Net als vroeger bij ons waar jij altijd van mij op je kop kreeg, toen we klein waren. Je was ook beter dan ik, maar ze spanden allemaal samen om me verwaand te maken, al waren de bedoelingen dan ook soms goed, b.v. Opoe en Opa en moeder, zooals ze toen was, hetgeen anders is dan nu.

Van Oom Hannes kreeg ik met mijn verjaardag een brief

[p. 84]

bevattende eenige mededeelingen over de algemeene toestand en ook sommige meer speciale berichten, o.a. van Daantje van Driel en van Neef Hannes, die zijn been gebroken heeft. In een vorig briefje meende ik te lezen, dat vader en moeder aan de Ring wonen, of heb ik me daarin vergist. Hij schreef niet al te duidelijk; ze hadden dat huisje gekocht. Wat is dat voor een villa en hoe komen de menschen er bij, om daar te gaan wonen, in dat clericale deel van het durp bij de stinkende kerkgracht en de lieve schooljeugd en allerlei onbekende grootheden, waarmee we ons vroeger nooit bemoeiden. Maar ‘on revient toujours à ses premiers amours’, en misschien dat vader en moeder, die daar in hun jonge jaren veel verkeerd hebben, nog wat voelen voor dat stadsdeel. Ik ben blij, dat ik er niet behoef te wonen. Als ik voor den ingang van mijn hutje zit, dan zie ik ten minste rijstvelden en bergen en deftige Javanen, die in dat kader passen, maar als ik zou moeten staren op het smoel van Sander Tamboer of van Pieter Jacobus dan raakte ik aan den drank verslaafd.

Hoe gaat het nu met jullie en met het kleine nichtje. Ze is toch zeker weer een heele boel grooter geworden en nu het Juni is, zal ze wel veel buiten spelen, b.v. op de bleek in de waschtobbe, zooals wij deden. Als je er aan denkt, dat dat kind nu haar jeugd doorleeft in hetzelfde huis, waarin wij allemaal zijn groot geworden en dat er misschien nog een boel dingen zijn, waar ze nu naar kijkt, die wij ook al zagen, toen we kinderen waren, b.v. op zolder en in de winkel de blauwe tegeltjes onderaan de muur en den tras, zoo'n verschrikkelijk gat in de oogen van een kind, dan komt er toch een raar gevoel van binnen en zou ik wel even daar willen zijn om eens te kijken. Ik ben toch altijd blij, dat jij daar in het ouwe huis woont. Het is iets als een sterkte, maar dat voel je pas, als je weet wat het is over de wereld te moeten zwalken zonder tehuis.

Ik wou je nog vragen of je, als het in den tijd is, mij niet een kistje goede kookerwten zou kunnen sturen. Dat is nu iets wat ik graag zou willen hebben. Ik herinner me, dat moeder of vader vroeger erwten kochten, na vooraf gevraagd te hebben of ze gaar wilden worden en als de ver-

[p. 85]

kooper zei: ja, dan was het in orde en dan was het ook in orde. Nu, zulke menschen, die borg staan voor hun woord, zijn er hier in Indië maar weinig, ook niet in de kookerwtenhandel. Die worden hier natuurlijk geïmporteerd uit Holland en uit Amerika maar ze koken niet gaar, zelfs niet met dubbelkoolzure soda. En Iti probeert het heel dikwijls, maar het is steeds weer hetzelfde. Ze rammelen in de pan, zoo hard zijn ze. Maar op Flakkee moet toch het echte geslacht van de kookerwten nog wel bestaan, zou ik denken, en als je in de gelegenheid bent, dan wil ik toch graag daar een partijtje van hebben. Met de post kun je b.v. wel een pakket sturen. Ik zal je dan ook wat terugsturen, wat je in Holland zoo gemakkelijk niet krijgen kunt, al hebben we hier niet zooveel begeerlijks als bij jullie. Er is hier wel mooie zijde en batikwerk. Als ik eens iets zie, dan zal ik aan jullie denken.

Ik sluit hiermee mijn brief, want er is geen bijzonder nieuws, behalve dan de ellende van Insulinde. Thuis zijn we allemaal gezond en we leven rustig en kalm, zonder moeilijkheden, hetgeen wat wil zeggen voor iemand als ik. 't Is haast te mooi. Als het nu maar wat beter wil gaan met de prijzen van de olie, dan zijn we heelemaal gelukkig. De beste groeten van ons allemaal en inzonderheid van je broer,

Wim.