Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1797

[Juli]

(2 julij 1797)

Op den 2 julij 's morgens om 11 uren heeft den clercq van de gewesen neeringe van de schippers, genaemt Joannes François, wonende in de schipperscapelle, met zijne vrouw zijnen vollen jubilé geviert van vijftig jaeren te zijn getrouwt in St.-Amanduscapelle onder het afsingen van eene solemnele misse gevolgt door den Te Deum Laudamus. Behalvens de familie waeren alle de klercken van de gewesen ambagten en neeringen deser stadt in desen jubilé tegenwoordig en begaeven zig van daer naer schilderscapelle waer een treffelijk noen- en avondmael opgeregt was, waermede dees pligtigheijd eijndigde, zonder dat er wegens de altijdt ongeluckige tijdtsomstandigheden in het gebuerte gepareert ofte geviert wiert⁽⁹⁷⁾.

Heden zijnde den feestdag van O.L.V. Visitatie die voorheen zoo pligtig onder het vieren van eene octave in de gesupprimeerde abdije van Spermalie plagt geviert te worden, is zulks heden teenemael onderbleven alsof die octave noijt zoude geviert geweest hebben geweest, ook is de processie die heden vanuijt het Begijnhof plagt omgedraegen te worden, ook teenemael onderbleven en dezelve alleen rond de kercke omgedraegen geworden.

(97) Hier is bij de beroepsgroep van de vroegere klerken van de gewezen ambachten en neringen duidelijk sprake van geëtaleerde nostalgie naar de vroegere situatie: de gevierde woont in de Schipperskapel aan de Potterierei, de plechtige mis wordt opgedragen in de Sint-Amanduskap el in de Sint-Amandsstraat, de kapel van de kruideniers, het hele gezelschap komt voor het feest samen in de Schilderskapel in de Zilverstraat (M. RYCKAERT, Historische stedenatlas van België: Brugge, Brussel, 1991, p. 218). Het is opmerkelijk dat de gevierden de voorkeur geven aan een viering binnen hun vroegere beroepsgroep boven de gewone viering in de buurt. De verwijzing naar de ‘ongeluckige tijdtsomstandigheden’ is in elk geval bevreemdend aangezien twee dagen later (zie f. 35) bij een ander gouden huwelijksjubileum, wel door de hele buurt werd gefeest. Met enig voorbehoud menen wij de jubilarissen te kunnen identificeren met Johannes François en Maria Donche, op 28 mei 1748 getrouwd in de Sint-Gilliskerk. Johannes François overleed op 5 februari 1808 te Brugge, op 88-jarige leeftijd. Hij was toen al weduwnaar (SAB., Doop-, trouwen begraafboeken, nr. 25 en Hedendaags Archief, Burgerlijke Stand, overlijdensregister 1808, akte nr. 1307).

(3 julij 1797)

Op den 3 julij zijn uijt dese stadt Brugge naer degone van Kortrijk vervoert 14 persoonen, betegen met moorderijen en stroperijen, om aldaer voor den vrederegter gehoort te worden. Met hun is ook vervoert, onder een goet geleijde dragonders, den complotuer van alle de begaene moorden, genaemt Samambier⁽⁹⁸⁾, vanuijt de cellebroeders, geseten in een chaise, alle swaer geboeijt zijnde, men zegt dat er reets 60 à 70 persoonen van dese complicen vastgenomen en in egte van vangenis, zoo in dese stadt als elders beweegt zijn geworden. CCCXXXXV gaset 3 julij, etc.

(98) Betr. de bende van Salembier, zie MV. 1796, p. 145 (f.105) en n. 80.

(4 julij 1797)

Op den 4 julij was 's morgens het schavot in 't midden van den Burg geplaest en om 9 uren tot 2 uren wiert tusschen eene verdobbelde wagt voet- en peerdevolk, omdat men voor troubels vreesde, daerop gebragt Eugenius Puchbroek, coopman in wijn, oudt 44 jaeren, geboortig van Brugge, van welken fol. gehandelt is⁽⁹⁹⁾, en die van sententie geappelleert hadde, door den scherpregter aen de staek gebonden zijnde, bewees het

(99) Zie MV 1795 en 1796, p. 147, f. 107.

[p. 52]

placaet boven zijn hooft gehangen zijn begaene misdaet, 4 jaerige condemnatie in de ijzers, toonstellinge, etc. nader te handelen, etc.

(5 julij 1797)

- fol. 35 - Op den 5 julij 's morgens ten negen uren heeft met alle pligtigheijd zijnen vollen jubilé geviert van vijftig jaeren met zijne vrouwe te zijn getrouwt, Laforce, meester-schoemaeker, wonende in de straete agter de gewesen kercke van de discalsen, in de parochiale kercke van St.-Gillis, onder het afsingen van eene pligtige misse gevolgt door den Te Deum Laudamus. De jubilanten, benevens de vrienden, waeren geseten in seven carossen en voorop reed een rijtuijg waerin verscheijde soorten van speellieden met alle soorten van musicale instrumenten geplaest waeren, die langs den weg schoon speelden. De straete en omliggende straetjens waer de jubilanten waeren woonende, waeren geduerende den dag met consent van de municipaliteijt schoon verciert en de huijsen met alle soorten van vercieringen behangen, des avondts dezelve ook met pektonnen, vruegdevieren en illuminatien verlicht wordende⁽¹⁰⁰⁾.

(100) Vgl. het huwelijksjubileum van Johannes François en diens vrouw, enkele dagen eerder, dat uitsluitend binnen de eigen beroepsgroep gevierd werd. Met enig voorbehoud identificeren wij de hier vermelde Laforce met de meester schoenmaker Pieter Laforce die 1748 in de Ezelstraat woonde (G. DUMON (ed.), Volkstelling Brugge 1748 (Stadsarchief Brugge), Brugge, 1993, nr. 4548). Zie ook noot 97.

(6 julij 1797)

Op den 6 julij zijnde den feestdag van de H. maegt en martelaeresse Godelieva, die naer veele vervolgingen geleden te hebben in 't jaer 1070 ontrent Gistel, heijliglijk in den heere overleden is en welkers feestdag jaerelijcks met allen luijster in 't gesupprimeerde nonneclooster van St.-Godelieve, t'eijnde de Bouverijstraet gelegen, geviert wiert. Nu dit clooster niet meer exteerende, ziet men van heden af dezelve goddelijcke diensten plegen in de parochiale kercke van St.-Salvators, met expositie in den choor van de kostbaere reliquekas en reliquien van dezelve Heijlige. Geduerende agt daegen zullen de solemnele missen, sermoenen en loven gedaen worden op dezelven voet gelijk men in 't gemelt gesupprimeert clooster gewoon was te plegen en daernae de reliquien tot godtvrugtigheijd van 't volk tot den 30 deser maend in de Schoemaekerscapelle geexponeert worden.

Hedennaermiddag heeft men opnieuws begonst met de verkoopinge in contant gelt van alle de resteerende muebelen en overblijfselen der kercken van alle de gesupprimeerde cloosters en abdijen, welke alle zoodaenig gestelt worden dat er niet anders als de enkele gebouwen overblijven en alle welcke met er tijdt ook teenemael zullen afgebroken worden, waerdoor ons alle hope ontnomen word van nog in onsen tijdt eenige cloosters te zullen zien herstelt worden. De verkoopinge is begonst in 't gewesen clooster van de conceptionissen ofte H. Geesthuijs, staende in de straete agter de Madaleene, dat men reets heel besig met tot den grond af te breken. Volgens de gefixeerde annonce gedaen door de centraele administratie zal dese verkoopinge voortdueren tot den 13 October toekomende, wanneer in 't een gesupprimeert clooster voor en het ander naer alle de muebelair en kercke effecten die er gevonden worden zullen verkogt worden. CCCXXXXVI gaset 6 julij, etc.

(9 julij 1797)

Op den 9 julij is bij voorgaende advertentie op alle de prediktstoelen deser stadt van de kercken die er nog resteeren en heden in alle dezelve

[p. 53]

bij orders van d'heeren van het vaceerende bischdom, eenen algemeenen biddag ingestelt geworden om van den hemel af te smeeken de behoudenis van het hoornvee van welkers plaege ende verwoestinge, hoe langer hoe meerder, zoo in dese stadt als te lande, toeneemt, verscheijde staelen van vijftig en meer hoornbeesten reets tenemael uijtgestorven zijnde en zoo ongeluckig schijnt te worden als dezelve in 't jaer 1770 geweest heeft, de beletting van den verderen voortgang van den hemel af te smeeken, zijn heden in alle de kercken processien rond de kercken omgedraegen en het Alderheijligste in alle diensten geexponeert, gelijk ook zoo in de loven als andere goddelijcke diensten de gebeden voor den voortgang van die woedende plaeg afgesongen worden⁽¹⁰¹⁾.

(101) Van Walleghem vergist zich hier. De veepest waar hij naar refereert, gebeurde in 1771 en niet in 1770. Zie: Y. VANDEN BERGHE, De sociale en politieke reacties van de Brugse volksmassa op het einde van het ancien régime (1770-1794), in: Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, III, 1972, p. 141-167 en in: IDEM, Brugge in de Revolutietijd, 1770-1794, Brugge, 1978, p. 113-137.

(10 julij 1797)

Op den 10 julij is in den morgen van Parijs afgekomen de sententie van een geappalleert crimineel proces en seffens is het schavot op den Burg geplaest geworden. Van 12 tot 6 uren 's middags wierden op hetzelve gebragt en door den scherpregter aen de staeken gebonden, de persoonen genaemt Eugene Jadem, blauwer van stijle, oudt 38 jaeren; Charles Dubois, voerman van stijle, oudt 35 jaeren en Adriaen Danneels, oudt 30 jaeren, werkman, geboortig alle drij van Brugge. Volgens het placaet dat ider boven zijn hooft gehegt was, waeren dees drij persoonen voor het begaen van eene diefte met braeke in d'herberge Roosendale, buijten de Dampoorte, elk verwesen tot 16 jaeren in d'ijzers welke nevens hun laegen en t'eijnden de executie aengeslegen wierden. CCCXXXXVII gaset van 10 julij, etc.

(11 julij 1797)

- fol. 36 - Op den 11 julij om drij 's middags wiert het groot vaendel op den hallentooren opgesteken en onophoudelijk tot laet in den nagt op 't carilion gespeelt. Wanneer de op de academie der schilder- ende bouwkunde in de tegenwoordigheijd van de leden der centraele administratie van ons departement en van de municipaliteijt deser gemeente menigvuldige konstlievende burgers en meesters der academie ten bijwesen van den bevelhebber en de opperofficieren onser besettinge en van onder den toeloop van eene ontelbaere menigte volks, onder het geklank van veele musicaele instrumenten en de toejeugingen der omstaenders, hebben heden de burgers president, assesseurs en gedeputeerde van de academie der schilder-, beeldhouw-, bouw- en teekenkonsten binnen dese stadt, met de gewonelijcke pligtigheijd de prijsen uijtgedeelt aen de jongelieden die door hunne aengroeijende begaeftheden en onvermoeijlijcken iver de eerste eerplaetsen en prijsen in de gemelde konsten hebben weten te behaelen. De academie en vergaederplaets was op het konstigste verciert, onder de stuks welke daer te pronken hingen, hebben besonderlijk de landtschapkens door den president den burger Winckelman geschildert, meest de verwondering der konstenaers op zig getrokken, men heeft er ook met vruegde en aendagt de oogen geslaegen op eenige ander kleijne stukskens, portraiten en andere die voor de eerste mael in het publick gesien wierden. Onder welke portraiten alle aendagt geslaegen is op

[p. 54]

hetgone van d'heer Beijts, onsen representant der raedt van 500 te Parijs en tevooren primus van Loven, zoo naturelijk afgeschest alsof men nog het geluk hadde van zijne presentie die men wenscht geluckiger te mogen zijn, etc. De jongelingen die de eereprijsen gewonnen hebben en met goude en zilvere madalien omhangen wierden zijn in de classe nae 't model ofte leven, den eersten Joseph Odevaere, den tweeden Josephius Demuelemeester, beijde van Brugge. In de classe nae het plaester den eersten Franciscus Van Nieuwenhuijse, den tweeden Franciscus Buijlaere, beijde van Brugge. In de eerste classe der figure Nicolaes Corsijn, van Brugge. In de tweede classe der figure Albertus Dewilde, van Brugge. In de derde classe der figure Joseph Minne, van Brugge. In de classe der architecturie of bouwkonst den eersten van de plans Angelus Lingelet, den tweeden Antonius Loijs, beijde van Brugge. In de elevatie⁽¹⁰²⁾ den eersten den zelven Angelus Lingelet, den tweeden Petrus De Rijckere van Brugge. In de tweede classe den eerten Joannes Maesman van Brugge, den tweeden Carolus Lesij van Lichtervelde. In de derde classe den eersten Carolus Calogne van Brugge⁽¹⁰³⁾. Naer het uijtdeelen der gemelde prijsen zijn de prijswinnaers door den president der academie en den president der municipale bestiering met des zelfs leden, benevens de assesseurs en de voornaemste konstminnende burgers met eenen pligtigen treijn van rijtuijgen voorgereden door eene bende militaire ruijterije (want de ordinaire cavelcade in uniforme der jongelingen verboden was) op het schoonste uijtgedost, onder het geschel van musicaele instrumenten met alle respect naer hunne woonplaetsen gebragt. - fol. 37 - In alle de gebuerten waer de prijswinnaers waeren wonende, waeren de huijsen en Straeten op heden met wimpels en vlaggen behangen en menige huijsen schoon verciert en des avons gelijckkelijk zoo cierelijk verlicht dat men nog sedert d'aenkomst der Fransche geene zoo luijsterlijcke algemeene vieringe gesien heeft, zoodat de toejeugingen der borgers van allen rang zoowel hunne hoogachting voor de konsten als hunne vruegt en hunne liefde voor de konstenaers meer als voor desen geplogen bewesen hebben.

(102) Elevatie: opstand (in tegenstelling tot plattegrond, hier ‘plans’).

(103) De prijsuitreikingen van de Academie waren hoogtepunten in het Brugse culturele leven. Deze jaarlijks terugkerende gebeurtenis is uitvoerig beschreven door D. DENDOOVEN, De Brugse academie in de achttiende eeuw, lic. verh., Brussel, 1994, p. 314-336. Blijkbaar was het de eerste maal sinds de komst van de Fransen dat de prijsuitreiking opnieuw met de gewone luister werd georganiseerd. Een aantal prijstekeningen voor dat jaar zijn bewaard in het PRENTENKABINET VAN DE STEDELIJKE MUSEA BRUGGE, Portefeuilles prijstekeningen Academie. Het gaat om de tekeningen van J. Odevaere (zie omslagillustratie), J. de Meulemeester, Nicolaas Corrijn, Albert Dewilde, Franciscus van Nieuwenhuyse en Frans Bulaert. Betr. de betekenis van deze prijstekeningen, zie D. DENDOOVEN, o.c., p. 205-218 en de lijst op p. 429-436. N.a.v. deze prijsuitreiking werd ook wat gelegenheidsdrukwerk gepubliceerd, zie SAB., reeksnr. 409, Academie, nrs. 89 en 91bis.

(13 julij 1797)

Op den 13 julij zijn bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centraele administratie afgelesen eenige artikels uijt verscheijde wetten, waerin aen de ontfangers van de districten geboden wordt de pagten, huijshueren, agterstellen der renten en alle andere openstaende schulden welkdaenig die zijn ten spoedigsten te doen inkomen, etc. Ook wordt daerin geseijt dat de active en passive schulden der afgeschafte geestelijcke corporatien en huijsen als nationaele schulden gehouden worden, etc. Daernaer las men eene wet behelsende dat de dieverijen zullen gestraft worden met de doodt indien zij gepaert zijn met eenige van de volgende omstandigheden: 1^o zoo de pligtige door gewelt van wapenen in het huijs gekomen zijn; 2^o zoo zij binnen het huijs gebruijk gemakt hebben van hunne wapens tegen degene die er in waeren; 3^o zoo de geweldigheden geoeffent tegen degone die zig in het huijs bevonden eenige merkteekens agtergelaeten nebben, zoodaenig als wonden, verbrantheden of knuesingen. De doodtstraffe zal plaets hebben tegen

[p. 55]

alle de pligtige alwaer 't dat se niet allegaeder met waepens bevonden geweest waeren⁽¹⁰⁴⁾. CCCXXXXVIII gaset van 15 julij, etc.

(104) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 44, nr. 53.

(16 julij 1797)

Op den 16 julij zijnde den pligtigen feestdag van O.L.V. van 't Schapulier die jaerelijks zoo solemnelijk in de kercke van de gewesen paters Carmeliten, geseijt O.L.V.-broeders, plagt geviert te worden (en welkers beluijk en kercke nu men reets besig is met af te breken) door het verrichten van d'alderschoonste en aldergodtvrugtigste goddelijcke diensten en het omdraegen van eene pligtige processie, rond een groot gedeelte der stadt langs de wegen, de huijsen en Straeten verciert en gewonelijk verscheijde autaeren opgeregt zijnde. Nu onderblijft alles, alsof dit noijt hadde gepleegt geweest en alleenelijk zijn in de parochiaele kercke van St.-Gillis de goddelijcke diensten, dog met weijnig luijster ten desen opsicht gepleegt geworden.

(17julij 1797)

Op den 17 julij is bij hallegebode van 't stadthuijs een besluijt van de municipaliteijt afgekondigt behelsende dat de oude polijtike ordonantien aengaende koolmeeters en kooldraegers en generaelijk alle meters, draegers, wegers, pegelaers en geswooren verificators van wat benaeming het zij, provisioneel behouden blijven voor zooveel als naer rechte. De overtreders zullen aen de straffen uijtgesproken door de geseijde ordonantien onderworpen zijn en gestraft worden⁽¹⁰⁵⁾. CCCXXXXIX gaset van 17 julij, etc.

(105) Het betreffende besluit dd. 18 messidor jaar V is bewaard in de vorm van een gedrukte ordonnantie: SAB., Oud Archief, reeksnr. 122: Plakkaten, 2e reeks, reg. 44, nr. 69. Dit besluit werd genomen n.a.v. een petitie van de koolmeters en kooldragers, met het oog op het vrijwaren van de koophandel. De koolmeters hadden tot taak de hoeveelheid aangevoerde en verkochte kolen te meten; de kooldragers om ze te lossen en te vervoeren; beide ambten hoorden samen: vanaf de 16de eeuw is sprake van ‘de koolmeters en -dragers’. Cfr. A. VANDEWALLE, De arbeidersofficiën van Brugge ca. 1440 - ca. 1670, onuitgegeven doctoraatsverhandeling, K.U. Leuven, 1983, p. 214 vlg. Er bestonden verschillende soorten meters, dragers en wegers: deze bezaten in het Ancien Régime te Brugge het statuut van ‘arbeidersofficie’ en waren gegroepeerd in ‘gezelschappen’ per beroep. Deze laatste groeperingen vielen onder het zgn. coalitieverbod (wet Le Chapelier, 1791). De functies op zich bleven echter bestaan, naar blijkt uit de aangehaalde ordonnantie. Ze bleven ook verenigingen vormen: zie R. VAN EENOO, Een bijdrage tot de geschiedenis der arbeidersbeweging te Brugge (1864-1914), Leuven-Parijs, 1959, p. 41-44; en heel wat onbestudeerd archief dienaangaande op het Stadsarchief van Brugge, Hedendaags Archief, afdeling Handel en Nijverheid. De pegelaars waren beambten die de inhoud van de brouwketels maten en het gehalte van het gebrouwen bier vaststelden: met deze gegevens kon de stad dan de te betalen accijns bepalen. Zie A. VANDEWALLE, De Brugse biervoerders en de aksijnskontrole (eind 15de - 17de eeuw), in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis, 122 (1985), p. 77-78. Welke ‘verificateurs’ bedoeld zijn is niet bekend: in de hierboven aangehaalde ordonnantie zijn ze omschreven als zijnde ‘van alle slag’.

(20 julij 1797)

Op den 20 julij is bij orders van de centraele administratie bij hallegebode van 't stadthuijs de volgende wet afgekondigt. De nationaele conventie gehoort hebbende 't rapport van haer committé van wetgevinge, uijtleggende den 2 artikel 1ste sectie 4den tijtel van de wet van den 20 september lest, verklaert dat de meerderjaerigheijd door desen artikel op 21 jaer gestelt voor alle borgerlijcke rechten volkomen is en dat de meerderjaerige van 21 jaeren moeten ten opsichte van hunne besondere saeken aensien worden even gelijk de meerderjaerige van 25 jaeren aensien waeren door geheel Vranrijk voor 't uijtkomen van de wet. Verklaert nog verder dat dien zelven artikel niet verandert aen de wetten die den ouderdom tot besitten eenige politijke bedieningen - fol. 38 - ofte rechten verzoekt en dat die wetten provisionelijk volgens hunnen inhout in alle deelen moeten onderhouden worden⁽¹⁰⁶⁾. Eene andere proclamatie heden bij hallegebode en trommelinge rondt de stadt bij orders van de municipaliteijt afgekondigt behelst dat het voortaen aen eenider, 't zij groot ofte kleijn verboden is, zoo in de waters deser stadt als stadtsvesten verboden is in het nakte lichaem te swemmen, zoo nogtans dat zulks gekleet zijnde of betaemelijk gedekt zijnde zal mogen gedaen worden. Degone hieraen contrarie zullen doen, zullen aengehouden en met eene boete van 40 livres gestraft worden, degene hieraen niet zullen volkomen, zullen in egte van vangenis worden beweegt totdat de boete zal voldaen zijn, zullende de ouders voor hunne kinders hieraen contrarie doende, gestraft worden. Voorts is er verboden op de boete van 6 livres in alle welkdaenige plaetsen het zal mogen wesen, met eenige

(106) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 44, nr. 60.

[p. 56]

hoegenaemde poederinstrumenten te schieten, 't zij luchtfijseijen, kruijperkens ofte met andere kanon of schietgeweer, hoedaenig het wesen mag⁽¹⁰⁷⁾. Dese ordonantie was hoogst noodig geworden, terwijl men langs alle kanten der stadt zelfs om de minste beuselingen de gewoonte opgenomen had dat niet alleen veele luchtfijseijen, maer zelfs canons en ander schietgetuijg afgelost wierden. CCCL gaset van den 21 julij, etc.

(107) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 44, nr. 74. De boete voor het ‘swemmen’ bedroeg 6 livres en voor het ‘afschieten’ 40 livres, dus omgekeerd.

(23 en 24 julij1797)

Op den 23 en 24 julij heeft men door eene compagnie jongelingen deser stadt zeer aengenaeme exercitien zien verrichten, welke sedert d'aenkomst der Fransche niet verricht waeren en onder eenen overvloedigen toeloop des volks ter uijtvoer gebragt wierden. Om twee uren 's middags vertrok dese compagnie in eenen geformeerden treijn langs verscheijde Straeten deser stadt naer de Gendsche vaert, ontrent den Palingpot, vooropgaende eene reek met schoone musicale intrumenten, alle de swemmers waeren gekleet in 't wit, verciert met linten, eene reek maegdekens en Neptunusgod der zee en andere verbeeldingen vercierden den optogt, waer gekomen zijnde, den paling die over het water gehangen was, door de swemmers getrokken wiert, onder de toejuegingen van eene bijnae ontelbaere menigte volks, die ook de vercieringen die op het water in vaerende schuijten gemakt waeren en weg en weer dreeven, bewonderden. Des anderdaegs in gelijcken treijn naer d'herberge Den Palingpot vertrokken zijnde, in den prijsvogel afgehaelt geworden, maer terwijl men hiermede besig was, veranderde alle de vruegt in een truerig schouwspel, dat schrikkelijcke gevolgen konde teweeg brengen, eenen twist ontstaen zijnde tusschen de militaire en borgers, reets dezelve zooverre dat men van weerkanten aen het vegten viel, zoo van d'een als d'andere zijde, verscheijde grootelijcks gewont wordende. Hiervan aen den commandant deser stadt rapport gemakt zijnde, vertrok een detachement peerde- en voetvolk daer naertoe, de vegters wierden gescheijden en meer dan 30, zoo van d'eene als d'andere zijde, wierden naer dese stadt gebragt en in egte van vangenis beweegt, waermede alle de vreugt geeijndigt was. CCCLI gaset 24 julij, etc.

(26 julij 1797)

Op den 26 julij naerdat den Burg en het stadthuijs nu geduerig zoo vol volk gestaen hadde, dat de militaire hadde moeten gebruijkt worden om de menigte te verdeelen, waeruijt men slegte gevolgen vreesde, dog desen morgen meest alle de gevangene voor den vrederegter gehoort zijnde, zijn meest alle de gevangene op vrije voeten gestelt geworden, waerdoor geluckig de gevreesde troubelen geeijndigt.

Heden feest van de H. moeder Anna gelijk gisteren feest van den H. Jacobus en is uijt dezelve parochiale kercken geene processien dan alleen rond de kercken omgedregen, niettegenstaende men zeker weet dat de pastors deser kercken ten desen eijnde requesten gepresenteert hebben.

(27 julij 1797)

- fol. 39 - Op den 27 julij ontrent den 11 uren 's morgens wiert op den thoren het groot drijcaleurig vaendel opgesteken en boven hetzelve was er eenen meijtak geplant, men saeg seffens de vruegt op alle aensichten

[p. 57]

en meest alle persoonen geloofden dat den vrede ging afgekondigt worden, waernaer men vernam zulks te zijn voor het vieren van eene Fransche feest, voor tijtel hebbende het omverstooten van de triumviraele tijranije en van de vrijheijd, die heden en morgen zal geviert worden, waerom heden van 11 tot 12 uren en van 3 tot 4 uren op 't carilion gespeelt wiert en zonder het verrichten van andere openbaere vruegdeteekens, de groote vlag voor het stadthuijs gehangen wiert⁽¹⁰⁸⁾. CCCLII gaset van 27 julij, etc.

(108) Het feest van de vrijheid (9 en 10 thermidor) refereert naar de gebeurtenissen van 27 en 28 juli 1794 in Parijs. Toen werd een einde gemaakt aan de terreur. Robespierre en een honderdtal aanhangers werden geguillotineerd. (J. GODECHOT, La Révolution française, p. 165-166 en B. BERNARD, Het revolutionaire feest: van spontane bijeenkomst tot officiële betoging, in: België onder het Frans Bewind, Brussel, 1993, p. 488).

(28 julij 1797)

Op den 28 julij zijnde decadi den 10 thermidor (gloeijmaendt), wiert de feeste hiervooren gemelt met de minste pragt of luijster en zelfs zonder het luijden der klokken ter uijtvoer gebragt om alle noodeloose onkosten te vermijden, terwijl men rekent dat het menig luijden der klokken aen de parochiale kercken sedert d'aenkomst der Fransche in dese stadt meer als vierduijsent guldens gekost heeft. Alleen wiert van 7 tot 8 uren 's morgens van 11 tot 12 uren 's middags en van 3 tot 5 uren 's naermiddags op 't carilion gespeelt zonder dat er iets anders verricht wiert. Dese feest over jaer nogtans met zooveel beslag en pragt op de Vrijdagmart ter uijtvoer gebragt zijnde, door het omwerpen en branden van den troon, zooals in 't vervolg deser beschrijvinge op den 27 en 28 julij 1796 kan gesien worden. Alle hetwelke nog geduerig de hope schijnt te vermeerderen dat den generaelen vrede die zoo de Fransche [als] wij hoogst noodig hebben, eerstdaegs zal afgekondigt worden.

Heden is van 't stadthuijs bij hallegebode bij orders van de centrale administratie het volgende besluijt afgekondigt. De centraele school van dit departement zal wesen in de gewesen abdije van den Duijnen. Den jurij van onderrichting die de leermeesters moet examineeren, bestaet uijt de burgers Vanden Hende, doctoor; Devaux, president van het tribunael crimineel; De Koning, regtsgeleerden; Vanderdonck, schilder; Vanlede, beeltsnijder; Beijts, doctor; Paulus De Cock, professor in de academie; Bareel, huijdevetter; Winkelman, Van der Steene, notaris; Van Praet, drukker en P. Goddijn, schilder. Om de persoonen te examineeren, die zig zullen aenbieden, om als professor te dienen, zal er den 15 thermidor (2 augusti) een concours geopent worden, 't welk zal dueren tot den 10 fructidor (27 augustus 1797). In ider conton zal eene of meer primaire schoolen zijn, de meesters ofte meestressen die begeeren daerin te fungeeren, zullen geexamineert worden door de jurijs bestaende als volgt: tot Brugge Jorijs, kanonik; De Colnel en Van Boterdael, meester van eene kostschoole, voor de cantons van Brugge, Damme, West-Capelle, Houthave, Oostcamp, Pitthem, Thielt en Ruijselede⁽¹⁰⁹⁾. Tot Oostende Andries Van Iseghem, gewesen burgmeester; J.B. Hoijs, gewesen voorschepen en Rosseels, doctoor voor de contons van Oostende, Ghistel, Thourhout, Nieuport, Provisie⁽¹¹⁰⁾, Vuerne, Dixmude en Loo. Tot Iper Mergeling, gewesen tresorier; Arnout, kanonik en Benedictus Reijphens, rentier voor de cantons van Iper, Hooglede, Haringe, Elverdinge, Langemark, Zonnebeke, Poperinge, Dikkebus, Nieuwkercke, Waesten en Wervik. Tot Kortrijk De Brou, kanonik; E. Taffin en Joseph Robijn, regtsgeleerden voor de cantons van Kortrijk,

(109) Op 7 pluviôse V (26 januari 1797) was in de voormalige Zuidelijke Nederlanden de wet van 3 brumaire IV (25 oktober 1795) van kracht geworden, waardoor in elk kanton een ‘école primaire’ (basisschool) en in de hoofdplaats van elk departement een ‘Ecole Centrale’ (school voor voortgezet onderwijs) moest worden opgericht. Het bestuur van het Leiedepartement maakte geen haast met de uitvoering van deze wet. De twaalfkoppige Onderwijscommissie die Van Walleghem hier vermeldt, bestond al sinds 23 messidor (11 juli). Deze commissie moest de leraars selecteren, maar werd al na twee maanden opgedoekt. In plaats kwam een comité dat slechts uit drie personen bestond: Devaux, Beyts en De Coninck. Rechtbankvoorzitter J. Devaux (zie noot 63) bleef slechts in het comité tot in het jaar VII (1798-99), arts Pierre Beyts (1761-1811) de broer van Frans Beyts (zie noot 59), bleef lid van het comité tot vendémiaire jaar X (oktober 1801), toen hij leraar aan de Gentse Ecole Centrale werd. Op 8 frimaire jaar XI (29 november 1802) werd De Coninck prefect van het Departement van de Aisne. De organisatie van een volledig net van basisonderwijs is op een fiasco uitgelopen. (F. SLABINCK, De Ecole Centrale van het Leiedepartement te Brugge. Bijdrage tot een historisch-comparatieve studie, lic. verh. Leuven 1968, zie vooral p. 27-34 en 35; E. TRIPS, Het Middelbaar Onderwijs te Brugge in de Franse Tijd (1794-1814), in: Biekorf, LXXXIX (1989), p. 118-136; M. DEVROEDE, Het Onderwijs, in: De Erfenis van de Franse Recolutie, Brussel, 1989, p. 120-139.)

(110) Hier is uiteraard Pervijze bedoeld.

[p. 58]

Belleghem, Avelghem, Haerlebeke, Ingelmunster, Moorseele, Rousselaere, Rumbeke, Iseghem, Wakken, Ardoije, Meulebeke en Meenen⁽¹¹¹⁾. - fol. 40 - Door een ander besluijt moeten alle gewesene bailliuws en ander publicke dienaers wiens dienst geeijndigt is, alle tijtels en papieren betrekkelijk tot dien dienst, binnen de twee decaden overleveren in het secretariat der municipaliteijt van het canton in hetwelke dezelve gelegen zijn⁽¹¹²⁾.

(111) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 44, nr. 73.

(112) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 44, nr. 64.

(31 julij 1797)

Op den 31 julij was 's morgens de geheele clergé en de pastors der parochiale kercken saemen van vergaedert op de circulaire brieven, welke hun door de centraele administratie toegesonden waeren en welke behelsden de herstellinge van het generael kerkhof buijten de Catalinepoorte, welke nog geheel in wesen staet en door wijlent Joseph den II opgeregt wiert en weder in de Nederlandsche revolutie als op niet gebragt wiert. Uijt dese bijeenroepinge voorsiet men dat wederom alle de lijken buijten de stadt zullen moeten begraeven worden, zoo zulks niet kan om sekere redenen verschoven worden, mits er ook gelast is van de onkosten voor de begraevenissen te bepaelen, tot het vinden van de swaere lasten waermede dit kerkhof beswaert is die jaerelijks moeten gekweten worden⁽¹¹³⁾. CCCLIII gaset van den 31 julij, etc.

(113) Het ‘generaal kerkhof’, thans de centrale begraafplaats van Brugge op Assebroek-Steenbrugge, was in onbruik van 1789 tot 1805: zie MV. 1795, n. 219. De hier vermelde vergadering van de Brugse geestelijken n.a.v. de vermelde circulaire heeft blijkbaar weinig resultaat gehad.