Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1797

[Maart]

(2 maerte 1797)

Op den 2 maerte is bij hallegebode bij orders van de centraele administratie van 't stadthuijs afgekondigt een besluijt behelsende zeer strenge maetregelen voor de degone tot nog toe in gebreke gebleven zijn van het recht van patente te betaelen en waerbij alle de municipaliteijten worden belast van ten spoedigsten mogelijk over te brengen eene

[p. 22]

naemlijst van alle handeldrijvende persoonen van degone die het patente recht hebben betaelt en van degone tot nog toe in gebreke gebleven zijn, opdat ten laste van de laeste zeffens zoude konde geageert worden. Een ander besluijt van dezelve administratie behelst zeer strenge maetregelen tot het wegnemen van de rupsen en netten der zelve op de takken, boomen en tronken (die nu alom wegens het smoordompig weder dat men ontmoet heeft maer al te veel regneeren) tot welke suijvering alle eijgenaers der boomen van dit departement seffens belast worden, degone die zullen in gebreke blijven, van zulks promptelijk naer te komen, zal men ten hunnen laste werklieden senden die hetzelve ten hunnen koste zullen doen en volgens tauxatie zullen moeten van d'eijgenaers betaelt worden⁽³⁸⁾.

Heden is ook met de trompette langs alle de kanten der stadt en in alle cantons afgekondigt dat desen avond den 12 ventose de naemlijst eijndigt van alle borgers die willen inteekenen voor de aenstaende primaire vergaederingen, naer welke niemant tot die stemming meer zal geadmiteert worden, dog niettegenstaende verscheijde voorgaende advertentien ten desen eijnde gepubliceert, ziet men dat den iver der borgers om op den register te teekenen maer zeer kleen is en dat ider zig weijnig [aenge?????] laet wie dat er gekosen wordt. CCCIX gaset 2 maerte, etc.

(38) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 42, nr. 84 en/of 85.

(3 maerte 1797)

Op den 3 maerte is bij hallegebode van 't stadthuijs een besluijt afgekondigt waerbij de municipaliteijt haere burgers verwittigt dat den tijdt geprefigeert bij haer besluijt van den 14 nivose (3 januari 1797) tot de sluijting van het register dienende tot de burgerlijcke inschrijvingen verlangt is tot den 21 deser maendt ventose (11 maart 1797), gevolgentlijk aensoekt zij haere medeburgers dewelke tot alsnu niet ingeschreven zijn, die zoo nootsaekelijcke inschrijving tot de oeffening van hunne rechten te komen nemen⁽³⁹⁾.

(39) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 42, nr. 101.

(4 maerte 1797)

- fol. 13 - Op den 4 maerte wiert van 's morgens op alle de kraemen aengeseijt dat degone van geene patente waeren voorsien, moesten opkraemen, dog het meestendeel bleef in hunne kraemen sitten en ten 10 uren kwaemen op de Mart eenige municipale officieren met schaedebeletters en de naemen van alle degone die van geene patente voorsien zijn, wierden opgenomen met aenseg dat zoo zij tegens den aenstaenden martdag hun van geene patente bedienden, zij met hunne kraemen zouden moeten opkraemen. Hetzelve is ook in de naest de Mart gelegene winckels gedaen geworden, dog men voorsiet genoegsaem dat dese opneming weijnig zal baeten om ider de patente te doen betaelen, ten waere dat er te naeste weke gelijk men zegt eene generaele opneming rond de stadt gedaen wiert.

Geduerende desen nagt de ketens van de Gaeremart gestolen en balien doorgesaegt en andere dieften begaen.

(5 maerte 1797)

Op den 5 maerte zijnde den eersten sondag van den vasten, die men grand carnavaldag naemt, zag men heden eenige persoonen oplichten

[p. 23]

die zig met gemasqueerde kleederen, onder ander eenen gekleet in een pirou, langs de straeten hebben durven vertoonen, naerdat dese onder den toeloop van veel volk voor den juge de paix gehoort waeren, zijn dezelve in egte van vangenis beweegt geworden. Voor de ongeluckige suppressie der cloosters was het gewonelijk aen verscheijde der zelve op alle de sondaegen van den vasten kerremis, waer veele kraemen stonden en gewonelijk was het op den eersten sondag van den vasten aen de gewesen abdije van St.-Trudo, waer men voor het spreekwoort naemde en in menigte naertoeging om het somerlief te kiesen, alle welke nu teenemael is onderbleven, in tegendeel nogtans ziet men de openbaere ballen, conserten en comedien in groote menigte op de sondaegen in den H. tijdt van den vasten meer als de godtvrugtigheijd floreeren, immers op de sondaegen gelijk op de weekdaegen is er geen verschil meer. Heden morgen nog eenen kerkkedief van de drij die de vangenis ontvlugt zijn, ingebragt zijnde, is tegens den noen op den Burg het schavot voor 't stadthuijs geplaest en den zelven van 12 tot 6 uren daer opgebragt en door den scherpregter aen een staek gebonden met een placaet boven zijn hooft waeruijt bleek dat hij genaemt is Henrij La Montagne, oudt 30 jaeren, koopman van stijle en geboortig van Havre de Grace⁽⁴⁰⁾ en dat hij om het begaen van verscheijde kercke- en andere dieften voor den tijdt van 14 jaeren tot de ijzers is gecondemneert, welke hem t'eijnde de executie aengeslaegen wierden.

(40) In 1517 stichtte Frans I in het Marais de Grâce, de stad Françoise-de-Grâce, later genoemd Le Havre-de-Grâce en thans Le Havre. Le Havre, Franse stad in het dep. Seine-Maritime, aan de trechtermond van de Seine. Le Havre is de tweede haven van Frankrijk en de voornaamste haven voor de transatlantische verkeer. (De Grote Oosthoek Encyclopedie en Woordenboek, deel 9, Oosthoek's Uitgeversmaatschappij BV/Utrecht).

(6 maerte 1797)

Op den 6 maerte is de zitting van het tribunael crimineel andermael geopent geworden en heeft begin genomen met het opmaeken van het proces van eenige dieven die de vangenissen en de handen der rechters ontsnapt zijn. Tot nog toe hoort men niets spreeken van de vijf ter doodt veroordeelde moordenaers die nog geduerig in de swaerste boeijen in de vangenis sitten en aldaer dag en nagt door de gendarms zeer nauw bewaert en bewaekt worden. CCCX gaset van 6 maerte, etc.

(7 maerte 1797)

Op den 7 maerte wiert in den morgen het groot vaendel op den tooren opgesteken, van 12 tot 1 uren en 6 tot 7 uren wierden alle de klokken der stadt geluijt, waerop telkens geduerende de volgende ure op 't carilion gespeelt wiert wegens d'aengekomen officieele tijding dat Zijne Heijligheijd den paus van Rome, Pius den VI, de vrede met de Fransche republicke gesloten heeft, want andersints de Fransche gelijk men hadde verwagt reets tot Rome met hunne legers zouden geweest hebben. De voorwaerden van welke gesloten vrede vooraf geseijt worden hierin te bestaen: Zijne Heijligheijd staet aen de Fransche republick de legaeten af van Ferrare, Bolonine en La Romagna, zij verlaet alle haere eijsschen op het gewesen graefschap van Avignon, zij ontkent alle breven, bullen, etc. betrekkelijk op de Fransche saeken en welke zij had konnen afkondigen in haere hoedaenigheijd als opperhoofd der religie, eijndelinge zij verbint zig om dertig millionen kroonen te betaelen⁽⁴¹⁾.

(41) Op 19 februari stemde paus Pius VI er mee in een vredesverdrag met Frankrijk te sluiten. Bonaparte, die namens Frankrijk onderhandelde, eiste niet dat de paus zijn breven over de toestand van de geestelijkheid in Frankrijk introk. (J. GODECHOT, La Révolution française, p. 210).

(8 en maerte 1797)

Op den 8 en 9 maerte van 6 tot 7 uren 's morgens, van 12 tot 1 ure 's middags en van 6 tot 7 uren 's avons zijn ter oorsaeke van de vrede,

[p. 24]

hiervooren gemelt, andermael alle de klokken der stadt geluijt geworden, naer welk geluijt wederom telkens geduerende de volgende ure op 't carilion gespeelt wiert. Men zegt dat dit geluijt en gedommel, hetwelke wij om des zelfs menigvuldigheijd als gewoon worden, nog zal erhaelt worden. Geduerende dees twee daegen heeft men bij hooge orders van Parijs de relieguese nonnen, geseijt castangboomnonnen, die niet anders als de sieken oppassen en andere menschlievende werken voor hunnen onderhout doen, andermael zien in hun beluijk en clooster trekken, waer zij als vooren zullen vermogen te blijven, maer mogelijks van kleeding zullen moeten veranderen. Dese waeren met alle de andere in alle haeste uijt hun clooster gesonden, nogtans tegens het decreet dat ten desen opsichte gegeven was en hetwelke men ook met de cellebroeders, die reets van kleederen verandert zijn, heeft willen doen en waeruijt blijkt dat het niet alleen de Fransche zijn die alles uijtwerken, maer veele van onse eijgene inwoonders die in veel zaeken zoo een haestig spoet gebrukt hebben⁽⁴²⁾. CCCXI gaset van 9 maerte, etc.

(42) De zwartzusters (‘castangboomnonnen’) profiteerden van een uitzondering op de wet van 15 fructidor jaar IV (art. 20) voor vrouwelijke religieuzen die actief waren in onderwijs of ziekenzorg. In Brugge zouden ook de augustijnen en de alexianen (‘cellebroeders’) een beroep doen op dit wetsartikel. (K. PRIEM, o.c., p. 66-68 en 130).

(11 maerte 1797)

- fol. 14 - Op den 11 maerte wiert 's morgens van 10 uren tot 's middags ten 4 uren op den Burg op een schavot door den scherpregter tentoongestelt eenen boer, genaemt Francois Baelde, geboortig van Houttave, oudt 28 jaeren en t'eijnden de executie voor den tijdt van 8 jaeren tot de ijzers verwesen zijnde, volgens den inhout van 't placaet dat boven zijn hooft aen de staek geannecceert was en omdat hij als domesticq op eene hofstede wonende eenen gouden keten uijt eene ongesloten kasse hadde bestaen te stelen, van welke domestiquediefte hij wettelijk is overtuijgt geworden.

Doordien het heden door het waeijen van eenen fellen noordenwindt zeer kout was, is desen dief geduerende de ses uren dat zijne executie moeste dueren, differente mael eenigen tijdt van 't schavot afgeleijt om zig te verwarmen, want men vreesde dat hij zoo langen tijdt de koude niet zoude konnen onderstaen hebben.

(13 maerte 1797)

Op den 13 maerte is bij hallegebode bij orders van de centraele administratie van 't stadthuijs afgekondigt eene zeer wijtloopige proclamatie nopende de aenstaende primaire vergaederingen in welke naer eene wijtloopige aenmoedinge opdat alle borgers op den register zouden inteekenen, wederom den tijdt van d'inteekenigen die reets verschenen was is verlangt geworden tot den 30 ventose (windtmaendt) (20 maart 1797), wanneer absolutelijk des avons de civique registers zullen gesloten worden⁽⁴³⁾. Om alle borgers nog meer aen te moedigen om d'inschriptie te helpen vervollen is er dese weke nog publijkelijk verkogt en uijtgegeven eene aenmoedinge voor alle borgers en waerin ook de gevaeren aengewesen worden voor degone die tot dies zullen in gebreke blijven, beginnende dit bericht met dese woorden: ‘eenen Franschman, inwoonder van Brugge, aen de inwoonders van het departement der Leije’⁽⁴⁴⁾, welke in 't geheel versaemeling sub N. kan gesien worden en waerin veele waerheden voor elks belangen aen 't daglicht gebragt en opgehaelt worden. CCCXII gaset van 13 maerte, etc.

(43) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 42, nr. 123.

(44) In de stedelijke collecties is geen exemplaar van deze publicatie aangetroffen.

[p. 25]

(16 maerte 1797)

Op den 16 maerte vernam men 's morgens dat er geduerende den gepasseerden nagt tusschen een en twee eenen brand ontdekt wiert in het huijs van d'neer Brouwer, koopman, wonende agter d'Halle, die wellicht den heelen ondergang van het huijs zoude konnen veroorsakt hebben. Bij negligentie was er warmen asschen door eenen domesticq gegoten in eene stand in eene boeije staende agter hetzelve huijs, welke brand gevat hebbende, is alles dat in de boeije was staende, zoo het hout als ander ingredienten en twee koffers vol oude papieren in brand gekomen, door den stank en rook wiert men zulks in hetzelve huijs gewaer en seffens klopte men het heele gebuerte op en de soldaeten en schaedebeletters, waer zooveel mogelijk in de weer, omdat er nu nog voor brand of andere oorsaeken om alle troubels te voorkomen niet en mag geklipt worden op geene toorens. D'eerste voorsorg was de groote poorte van boeije die van binnen vastgesloten lag met geweit in te stooten, welke gedaen zijnde, konde men door den overvloedigen rook en vlamme in de boeije nauwelijks eenigen ingang krijgen, daernaer dat men met alle force veel water in dezelve geworpen hadde, waerdoor het gelukte dat de vlammen eenigsints gestut wierden en den grooten solder boven dezelve die reets besig met branden was nog geret wiert, zoodat, hadde zulks eer men het gewaer wiert, nog een korten tijdt aengeloopen, wellicht niet alleen de geheele boeije maer ook het geheele huijs en andere omliggende zoude hebben konnen den roof der vlammen worden, temeer omdat men geen klokken mag klippen en de speijten en ander getuijg om den brand te blusschen nu in slegten staet zijn en omdat den windt desen nagt zeer hevig uijt het noorden waeijde. Zijnde niettemin de schaede die in dese boeije veroorsakt is zeer merkelijk, omdat er veele effecten verbrant en bedorven zijn.

Nu men verneemt ook uijt Oostende dat aldaer een schip met eene rijcke laedinge gestrant is waer men vreest niet alleen het schip en laedinge en manschap te zullen verlooren gaen, omdat het schip waer het licht niet wel kan geborgen worden. CCCXIII gaset van 16 maerte.

(17 maerte 1797)

- fol. 15 - Op den 17 maerte is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centrale administratie de volgende bekentmaekinge aengekondigt. De centraele administratie van het departement der Leije. Aen de bewoonders van het departement. Burgers, de vereening is eijndelijk bevestigt! Het publick gerugt heeft U reets verwittigt dat gij volkomentlijk Uwe staetsrechten gaet genieten. Geluckig volk! Zonder moeijten, zonder revolutionaire prangingen, zonder eenige andere ongelucken als van eenigen tijdt voor Uwe duer gesien te hebben het tonneel des oorloogs, hebt gij eijndelijk de zoo lang gewenschte vrijheijd bekomen. Gij makt deel van eene der grootste mogentheden van Europa, gij hebt eene constitutie, een verbeeldend gouvernement en in weijnige daegen gaet gij zelve Uwe representanten, Uwe regeerders en Uwe rechters kiesen. Ongetwijffelt zult gij de weerdigste, de deugsaemste en de bekwaemste verkiesen. Uwe welvaeren is aen den voorspoed van de republick gehegt. Met den Rhijn voor haere grensscheijding te nemen, versekert ze U eene deursaeme vrede. Maer men moet haere instellingen

[p. 26]

beminnen, om ze te doen zegenen; verre zij van ons het gedagt dat gij mannen zoud konnen benoemen die dezelve in den grond des herten haeten. Burgers, de benaemingen moeten het werk van alle zijn, gaet dan op den civieken register teekenen om het recht te bekomen van te kiesen en om Uw gedeelte in de souvereijniteijt te versekeren. Wij herhaelen het U, dat gij om te kiesen in de vergaederingen van het 5 jaer en zelfs van het sesde moet ingeschreven zijn voor den 1 germinal (21 maart 1797) aenstaende en dat den civieken register onwederroepelijk zal gesloten worden op den 30 ventose (20 maart 1797) 's middags in de hoofdplatsen der kantons. Het tegenwoordig besluijt zal in de twee taelen gedrukt, aengeplakt en afgekondigt worden overal waer het zal noodig zijn. Heijl en broederlijkheijd. De administrateurs uijtmaekende de centraele administratie van het departement der Leije. Tegenwoordig de borgers Honoré Vallé, president; Marchand, Guinard, Tarte, Van Praet, administrateurs; Karei Joret, commissaris van het uijtwerkende bestier en Henissart oppersecretaris. Voor overeenkomstige copije, Guinard, vice-president; Henissart, oppersecretaris⁽⁴⁵⁾.

(45) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 42, nr. 124. In dit plakkaat staat vermeld: ‘Voor over-een-komstige copye, Honoré Vallé, president; Bouffe Desmarais, Opper-Sec.’ i.p.v. Guinard, vice-president; Henissart, oppersecretaris.

(18 maerte 1797)

Op den 18 maerte wiert op den Burg voor het stadthuijs op een schavot tentoongestelt door den scherpregter van 10 tot 4 uren een oudt vrouwspersoon van 58 jaeren oudt, geboortig van Poperinge, wettig overtuijgt zijnde van aldaer verscheijde zoo kleergoet als andere effecten te hebben gestolen, zijnde t'eijnden dese executie volgens den inhout van 't placaet dat boven haer hooft hing, verwesen voor agt jaeren tot een correctiehuijs, waernaer zij voor 't overig van haer leven zal in de versaemelplaets van alledusdaenige dieven opgesloten worden.

(19 maerte 1797)

Op den 19 maerte zijnde sondag, saeg men wederom het schavot opgeregt en van 10 tot (...) uren is door den scherpregter aen de staek een placaet gehegt van eenen dief, genaemt Philippe Janssens, geboortig van Brugge, oudt 24 jaeren, die gevlugt is en die met nog drij andere complicen hebben bestaen te doen eene diefte in d'herberge Roosendaele⁽⁴⁶⁾, buijten de Dampoorte, waerom zij gelijk desen gevlugten voor 16 jaeren in de ijzers zijn gecondemneert geworden.

(46) Deze herberg kan geïdentificeerd worden met de hofstede, later kasteel, ‘Rozendael’ of ‘Roozendale’ die in de 19de eeuw (tot 1899) tot het grondgebied van de gemeente Koolkerke behoorde. Het gebouw verdween rond 1920 bij de aanleg van de Brugse Sint-Jozefsparochie, zie K. DE FLOU, Woordenboek der Toponymie van Westelijk Vlaanderen, (...), XIII, Brugge, 1932, kol. 824 en W. WINTEIN, Kaart van de oude gemeente Koolkerke, in: Rond de Poldertorens, VII (1965), p. 6, nr. 5, voor de legende, ex. van de kaart in: SAB., Gemeentearchief Koolkerke, nr. 812.

(20 maerte 1797)

Op den 20 maerte zijnde decadi of den 30 ventose (windtmaendt), is als naer gewoonte op de decadidaegen geduerende drij uren op 't carilion gespeelt geworden, zoo nogtans dat het uijtsteken der drijcaleurige vaendels nu teenemael begint agterblijven.

Desen naermiddag is den civiequen register van de teekening der borgers gesloten, zoodat men zal gaen sien wat daeraf zal gaen geworden. CCCXIV gaset van 20 maerte, etc.

(21 maerte 1797)

- fol. 16 - Op den 21 maerte zijnde den eersten germinal, gefixeert tot het openen der primaire vergaederingen, wiert zulks van's morgens ten 7 tot 8 uren aengekondigt, door het spelen van 't carilion en het opsteken van het drijcaleurig vaendel op den thoren en uijthangen van de groote drijcaleurige vlagge voor het stadthuijs. In den morgen wiert ook bij affixie en trommelinge rond de stadt aen het volk aengekondigt dat om

[p. 27]

10 uren de primaire vergaederingen zouden worden geopent te weten de eerste in de gewesen kercke der recoletten, te weten voor de sextien A. en B., de tweede voor de sextie C. en F. in de gewesen kercke der capucinen en de derde voor de sextie D. in de gewesen kercke der discalsen en de vierde voor de sextie E in de gewesen kerke der augustinen. Van 9 tot 10 uren wierden alle de klokken der stadt geluijt en daernaer een ure op 't carilion gespeelt. In den morgen wiert ook bedektelijk eene lijste verspreijt van persoonen die (alles wel geconsidereert) dienen gekosen te worden in de primaire vergaederinge der stadt Brugge voor het vijfde jaer, welke versaemeling sub N. kan gesien en uijt welke veele zal gevolgt worden. Om 10 uren dan saeg men de voorseijde kercken geopent en die tevooren zoo geheijligde tempels als swijnstaelen gebruijken, taefels, lessenaeren, banken en stoelen in 't midden der zelve gestelt zijnde. Aen den hoogen autaer en in eenige aen de predikstoelen was er in 't Fransch en Vlaems in groote letteren gehangen een schrift inhoudende dese woorden: ‘het Fransch volk zal altijdt indagtig wesen dat van de wijsheijd van den keus in de eerste en verkiesings-vergaederingen voornaemtlijk afhangen de deursaemheijd, de behoudenis en den voorspoed der republijke’, wanneer nu eene groote menigte van borgers in dese kerken elk volgens zijne sextie ofte letterwijk vergaedert waeren, wiert den oudtsten voor president verkosen en drij andere ouderlingen tot assesseurs en den jongsten der borgers voor schrijver en uijtroeper verkosen, waermede de vergaedering tot naermiddag ten 3 uren gesloten wiert. Van 2 tot 3 uren wierden alle de klokken der stadt geluijt en dan een ure op 't carilion gespeelt en de primaire vergaederingen andermael geopent. Naerdat de lijste der verkiesingsborgers afgelesen was, wiert elk bij zijnen naem uijtgeropen om zijnen voijs te geven tot opregting van den generaelen bureau, die zal bestaen in eenen president en vier assesseurs, elk gaf een toegerolt briefke inhoudende de naemen van vijf persoonen die hij begeerde te verkiesen en een ander met zijnen naem, alle welke van d'eerste tot de laeste in twee papieredosen geleijt wiert en uijt welke t'eijnde de meest stemhebbende den bureau geformeert wiert, nemende dese de plaetse van de tevooren verkosen ouderlingen aen, zullende in gelijk order alle de verdere verkiesingen gedaen worden. Van 6 tot 7 uren van desen avond wierden wederom alle de klokken der stadt geluijt en daernaer een ure op 't carilion gespeelt waermede de pligtigheijd van heden gesloten wiert.

(22 en maerte 1797)

Op den 22 en 23 maerte wierden van 's morgens ten 9 tot 10 uren en 's avons van 6 tot 7 uren alle de klokken der stadt geluijt en daer geduerende een ure op 't carilion gespeelt, gelijk ook van 2 tot 3 uren op 't carilion gespeelt wiert tot aenkonding aen 't volk dat de primaire vergaederingen gingen vervolgt worden en welke men zegt nog verscheijde volgende daegen aldus te zullen continueeren, terwijl dat er veele verkiesingen moeten gedaen worden, zoo van de electeurs, municipaliteijt, vrederegters en assesseurs als andere benoemingen die alle volgens de Fransche wet door de meerderheijd van stemmen door

[p. 28]

de borgers zullen moeten gekosen worden die zoo in d'een als d'andere kerke daegelijks in menigte vergaedert zijn en door welke alles zal moeten beslist worden. CCCXV gaset van 23 maerte, etc.

(24 maerte 1797)

- fol. 17 - Op den 24 maerte zijn 's morgens van 9 tot 10 uren en 's avons van 6 tot 7 uren de primaire vergaederingen aengekondigt en gescheijden met het luijden van eene klokke zoo in de cathedraele als in de parochiale kercken desers stadt, welk geluijt van alle de klokken voorseker om de groote kosten te vermijden naergelaeten wordt, terwijl men voorsiet dat zulks de heele maendt germinal (21 maart 1797 t.e.m. 19 april 1797) zal voortdueren. Van 10 tot 11 uren en van 2 tot 3 uren wordt daegelijks op 't carilion geduerende eene ure gespeelt, wanneer in de vier voormelde kercken de primaire vergaederingen beginnen. Tot meerder licht der zelve voor de borgers die daerin hunne stemme geven, is in 't licht gegeven eene instructie voor dezelve vergaederingen met de noten waerin men klaer siet wat er moet gedaen en gelaeten worden en welke beginnende met dese woorden: ‘republique Franceuse, uijttrek uijt de registers der besluijten van de centraele administratie van het departement der Leije’, welke versaemeling sub N. kan gesien worden.

Desen morgen is door de heele stadt bekent gemakt geworden dat het appel van de vijf moordenaers, hiervooren fol. 6 aengewesen, ten eijnde geloopen is en dat de sententien van Parijs afgekomen is dat dezelve binnen de 24 uren moeten ter doodt gebragt geworden, welke eene groote ontsteltenis veroorsakt, terwijl zulks morgen zal uijtgevoert worden.

(25 maerte 1797)

Op den 25 maerte pligtigen feestdag van Maria Bootschap, saeg men heden in plaets van de pligtige processie die jaerelijks omgedregen wiert vanuijt de parochiale kercke van St.-Salvators die nu teenemael behalvens rond de kercke omgedregen zijnde, onderbleven is, eene andere truerprocessie plaetse hebben die mogelijks in meer dan eene eeuw in Brugge geen plaetse heeft gehadt, dat men vijf moorders tegelijk heeft zien ter doodt brengen.

Geduerende den gepasseerden nagt was de guillotinne in 't midden van de Mart agter den vrijheijdtsboom geplaest en quart voor een uren wierden de vijf moorders op twee voermanswaegens met stroij beleijt, elk met een rood hemde aen en ider bij hun eenen heer geestelijcken persoon in weereltlijcke kleederen, op de Mart tusschen eene gewaepende magt van Fransch peerde- en voetvolk gebragt en seffens wiert de executie volbragt met eene zoodaenige habiliteijt dat eer het een uren begonde te wekkeren, de vijf ongeluckige reets de weerelt gepasseert en hunne hoofden van hunne lichaemen afgesneden waeren, als hiervooren fol. 6 breeder vermeit, men rekent dat de geheele executie 10 minuten geduert heeft en waer 't dat men met den tweeden die het scherpsnijdende moorttuijg moest passeeren, geene groote moeijte hadde moeten doen om hem aen de plank te binden, zoude voorseker de heele executie geen 7 minuten geduert hebben. Korte maer vreeselijcke en

[p. 29]

afgrijselijcke doodt, dusdaenig dat in menigte persoonen deser stadt, die zulks d'eerste mael gesien hebben, nu thuijs gebleven zijn om zulks niet meer te zien en zonder de menigte vremdelingen die gekomen waeren om die nieuwe executie van de guilitotinne te zien, zou er maer weijnig volk op de Mart geweest hebben. Dat het gerechte zoo vreet als de voorgaende reijse niet dede scheijnen was dat zij met hun hemde aen en niet in 't nakte lichaem, het noodtlot des doodts ondergaen hebben, naerdat hun het rood opperhemde afgedaen was. Dese korte maer aldervreetste executie volbragt zijnde, zijn de vijf doode lichaemen - fol. 18 - die in een diep gemakten put ofte gragt onder de gulitonne laegen elk met een hooft geleijt in eene kiste en door de scherpregters geleijt op de twee waegens vanwaer zij met een geleijde militaire peerdevolk zijn vertransporteert naer het generael kerkhof, gesticht in 't jaer 1787, buijten de St.-Catarinepoorte, alwaer zij seffens zijn begraeven geworden.

(27 maerte 1797)

Op den 27 maerte om 9 uren 's morgens is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centraele administratie afgekondigt eene wet behelsende dat den president en secretarissen der primaire vergaederingen die eenige acten of besluijten laeten teekenen ofte in stemmen leggen, buijten hetgone de verkiesingen of policie van hunne sittingen aengaet, daervoor responsabel zijn en gestraft worden met eene boete van 500 livers ider. Maer zoo die acten of besluijten tot revolte of ongehoorsaemheijd aen de wet opwekken, zullen zij als misdaedige tegen de veijligheijd der republick gestraft worden⁽⁴⁷⁾. Zijnde die wet in alle de primaire vergaederingen van heden in zijn geheel afgelesen geworden. Waer in dezelve vergaederingen is voorts geprocedeert tot de verkiesinge der electeurs, die uijt 12 persoonen moeten bestaen, zijnde in gewesen recoletten 4, in de capucinen en discalsen elk drij en in d'augustinen twee bij meerderheijd van stemmen verkosen, zijnde in de discalsen voor mijne wijk D. voor electeurs verkosen de borgers Joseph Van Nieuwenheuse, soon; B.B. Pol, advocaet en A1. Van der Fossen, advocaet, zullende door de 12 electeurs de administratie tribinaelen gedeputeerde voor Parijs moeten gekosen worden⁽⁴⁸⁾. CCCXVI gaset 27 maerte, etc.

(47) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 42, nr. 121 en/of 144.

(48) De handelaar Jozef van Nieuwenhuyse (1754-1816) lijkt een eerder onopvallende figuur te zijn geweest in het Brugse sociale leven. Hij was wel lid van de Jacobijnse club. Hij overleed op 72-jarige leeftijd in het krankzinnigengesticht Sint-Juliaans te Brugge (W. BOUSSY, De gegoede stand te Brugge op het einde van de XVIIIe eeuw (1793-1804), lic. verh. Gent, 1962-63, bijlagen, p. 284; J. CALONNE, o.c., p. 79 en SAB., Hedendaags Archief: Burgerlijke Stand, Overlijdensregister 1816, akte nr. 491). Benoit Balthasar Pol, licentiaat in de rechten en advocaat, was in 1754 geboren in Torhout. Vòòr 1795 was hij raadspensionaris en griffier van Brugge geweest. Ook hij was lid van de Jacobijnse club. Van 1797 tot 1800 was hij vrederechter in Brugge. In 1800 was hij rechter in de Brugse rechtbank, een functie die hij bleef bekleden tot aan zijn dood op 15 thermidor van het jaar XI, d.i. 3 augustus 1803 (W. BOUSSY, o.c., p. 321; J. CALONNE, o.c., p. 79; Ph. VAN HILLE, Het Hof van Beroep te Brussel en de rechtbanken van Oost- en West-Vlaanderen onder het Frans Bewind, 1800-18014, Handzame, 1970, p. 159-163; SAB., Hedendaags Archief: Burgerlijke Stand, Overlijdensregister jaar XI, 15 thermidor). Burggraaf Alexander van der Fosse (1749-1840), hier uitsluitend als ‘borger’ en ‘advocaet’ vermeld, behoorde tot de traditionele ambtsadel. Na een schitterende loopbaan in de magistratuur werd hij onder koning Willem I nog gouverneur van Noord-Brabant en Antwerpen (W. BOUSSY, o.c., p. 154; Ph. VAN HILLE, Het Hof van Beroep te Brussel en de Rechtbanken van Eerste Aanleg in Oost- en West-Vlaanderen onder het Nederlands Bewind en sinds de Omwenteling van 1830 tot 4 oktober 1832, Tielt, 1981, passim, zie vooral p. 204-205).

(29 maerte 1797)

Op den 29 maerte wiert bij hallegebode van 't stadthuijs afgelesen eene besluijt van de administratie van het departement der Dijle, behelsende dat er in Brussel primaire en centraele scholen zullen opgeregt worden, dat het examen van degone die begeerig zijn om in die schoolen te gaen lessen geven van den 20 germinal (9 april 1797) tot den 10 floreal (29 april 1797) zal deuren. Dat allen borger van heden zig daertoe mag laeten inschrijven bij de gemelde administratie. Dat men aldaer zal leeren alles wat aen eenen burger kan noodig of voordeelig zijn, dat de leeringen 25 livres 's jaers zullen moeten betaelen en dat de behoeftige aldaer gratis zullen geleert worden, etc. Daernaer wiert nog een besluijt van de centraele administratie van dit departement der Leije afgelesen, behelsende eenige maetregelen voor de verkiesing der vrederegters en assessuers die in de primaire vergaederingen zullen verkosen worden⁽⁴⁹⁾.

(49) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 44, nr. 1 en/of 2.

[p. 30]

(30 maerte 1797)

Op den 30 maerte zijnde decadi of den 10 germinal (keestmaendt), is van 's morgens ten 10 tot 11 uren en van 's middags van 2 tot 3 uren geduerende eene ure op 't carilion gespeelt, zijnde heden het geluijt der klokken voor de primaire vergaederingen onderbleven. Ten drij uren van desen naermiddag wierden in de vier voormelde kercken de primaire vergaederingen geopent met d'aenkonding van de drij vrederegters of juges de paix, tot welke door de meerderheijd van stemmen voor de stadt Brugge verkosen zijn de borgers B.B. Pol, advocaet; Madrid Caime, advocaet en Vanderdonckt⁽⁵⁰⁾ in den Berg van Bermhertigheijd welken keus in 't algemeen door alle welpeijsende is toegejeugt geworden, daernaer is er in de vier kercken tot het kiesen van 18 assesseurs voor de vreederegters voorts geprocedeert geworden. CCCXVII gaset van 30 maerte, etc.

(50) Voor B.B. Pol zie noot 48. Met advocaat Madrid Caime is bedoeld Jean Charles Alexandre de Madrid (1760-1838), een Brugse edelman die getrouwd was met Thérèse Caroline Gratienne Caïmo. Tot 1817 doorliep hij een carrière in de magistratuur. Hij nam ontslag als rechter in 1817 omdat hij als katholiek de eed aan de grondwet van Willem I niet wilde afleggen (Ph. VAN HILLE, Het Hof... 1800-1814, passim en ID., Het Hof... tot 4 oktober 1832, p. 223-224, met vermelding van de verkeerde geboortedatum). Ange-Joseph Vanderdonck (1752-1821), advocaat, was tot aan zijn overlijden vrederechter van het vierde kanton (‘arrondissement’) van Brugge. Zijn vader was raadsheer en griffier van stad en land van Aalst geweest (W. BOUSSY, o.c., p. 136; SAB., Hedendaags Archief: Bevolkingsregisters 1809-1830, reg. EF6, p. 141; ibid.: Burgerlijke Stand, Overlijdensregister 1821, akte nr. 462).