Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1795 en 1796

[Oktober]

(1 oktober 1795)

Op den 1 oktober wiert een boerewaegen waerop laegen 14 sakken graen, de Ezelpoorte inkomende, gearresteert en in d'halle gevoert om den toekomenden martdag zonder vergelt van den boer op de mart verkogt te worden, want nu alle waeren maer alleen op de mart mogen verkogt worden. Verscheijde boeren, die saterdag gepasseert, nebben naergelaeten naer de mart te komen, zijnde stadt ingebragt en voor amende in 't clooster der cellebroeders beweegt geworden. CLXI gaset van 1 oktober.

(2 oktober 1795)

- fol. 133 - Op den 2 oktober vernam men 's morgens met verwondering dat de heele besettinge deser stadt zoo peerde- als voetvolk in de waepens op de Mart en Vrijdagmart hadde vergaedert en dat een gedeelte der zelve reets buijten de stadt heeft moeten trekken. De peerden waeren aen de canons gespannen geweest, de schepen tot het vervoeren der sieken hebben gereet geweest en alles scheen een volkomen aftogt der troupen aen te kondigen, wanneer naerdat zulks ontrent twee uren hadde geduert alle de troupen weder order kreegen om naer hunne logementen te vertrekken en de rust in de stadt erstelt wiert. Niemant kan met recht agterhaelen welke d'oorsaeke geweest heeft van dese beweging der troupen. Zommige zeggen dat de Engelsche vloten door den springvloet zeer naebij onse kusten gesien zijn en dat men voor een inval bevreest was en onder verscheijde andere ongerijmtheden die er verbreet worden, zegt men dat den Franschen commandant deser stadt zulks heeft laeten doen om te zien of de troupen in cas van noodt alle seffens op hun hoede en gereet zouden zijn.

Heden zijnde decadi of den 10 vendemiaire of wijnmaendt, genaemt volgens den Franschen almanak kuijpe⁽²¹⁷⁾, toegewijt het opperwesen, speelde het carilion naer gewoonte, ook eenige drijcaleurige vaendels uijtgesteken wordende. Alzoo het Fransch jaer nu maer den 23 september begonst is, zal de decadi telkens ook een dag laeter geviert worden.

(217) De benaming voor de decade die overeenstemt met 2 oktober 1795 was cuve: tobbe, kuip, bekken, bak.

(3 oktober 1795)

- fol. 134 - Op den 3 oktober zaeg men met het grootste genoegen dat de marten van alle slag in 't beste order beginnen onderhouden te worden als voorheen tot zelfs in de aerdappelmart. Alle voorkopers maer ter bestemde uren vermogende op de marten te koopen, door dit order en omdat de boeren beurtwijs gedwongen worden de marten te frequenteeren, begint men ook te zien dat er in de waeren van d'eerste nootsaekelijkheijd eenigen afslag begint plaetse te hebben.

(4 oktober 1795)

Op den 4 oktober was men in groote verslaegentheijd gedompelt op 't vernemen van de tijding uijt Parijs dat de vereenigde Nederlanden en het landt van Luijk

[p. 63]

in departementen verdeelt, aen Vranrijk vereenigt zijn⁽²¹⁸⁾. Die gewichtige tijding uijt welke men zooveele veranderingen tegemoet siet, wiert in den beginne van veele niet gelooft, totdat er op den 5 oktober bij hallegebode van stadthuijs hiervan eene zekere publicatie gedaen wiert⁽²¹⁹⁾. Zulks wiert seffens aengekondigt door het spelen van 't carilion en het luijden van alle de klokken der stadt van 1 tot 2 uren en van 6 tot 7 uren 's avons, waerdoor die gewichtige tijding bevestigt wiert. Ziet hiervan verders de CLXII gasette van Gend van 5 oktober, etc.

(218) In de grondwet van augustus 1795 werd gesteld dat België lag binnen de ‘limites constitutionnelles de la France’. Op 1 oktober besliste de Conventie eenzijdig België in te lijven. De Oostenrijkse keizer Frans II was overigens niet meer in het bezit van onze landen geïnteresseerd. Aan de Fransen had hij in het geheim te kennen gegeven dat hij deze wou ruilen voor Beieren en enkele Italiaanse gebieden (P. LENDERS, o.c., p. 76-78).

(219) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 1-2; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 43, nr. 46.

(6 oktober 1795)

- fol. 135 - Op den 6 oktober 's morgens van 6 tot 7 uren, 's middags van 12 tot 1 uren en 's avons van 6 tot 7 uren luijdeden wederom alle de klokken der stadt tusschen het speelen van 't carilion en desen morgen was er voor 't stadthuijs geplant door de schaedebeletters een schoon vercierde staek met groen en patrioticque linten, boven op dezelve eene roode muts⁽²²⁰⁾ (dat nu nogtans in Vranrijk, verbeelde de clubs, verboden is) en aen dezelve was gehangen een schilt met dese woorden: ‘Vive l'union la republique en la constitution’.

Desen naermiddag begonst men op de Mart eenen theater te maeken aen welke geduerende den heelen nagt gewerkt wiert en aen alle de dekens der ambagten en neeringen wierden circulaire brieven gesonden, gelijk aen de wijkmeesters, om op morgen de pligtigheijd van die vereening bij te woonen, die met allen luijster staet geviert te worden.

(220) De Frygische muts is een rode kegelvormige muts met naar voren omgebogen spits. Deze muts was reeds bij de Romeinen het zinnebeeld van de vrijheid en werd door de Franse revolutionairen of Jacobijnen als dusdanig gedragen.

(7 oktober 1795)

Op den 7 oktober den dag gekomen zijnde, die (dat den hemel behoeden mag) misschien nog aen het verdrukt en lijdende Nederland nog zooveele traenen en opofferingen van alle slag zal kosten, wiert 's morgens met het aenbreken van den dag de feest aengekondigt door het losbranden van veele swaeren stukken canon op de stadtsvesten - fol. 136 - geplaest, die elk ontwaekte en het begin van de gewaende vrijheijd aenkondigde, temeer tot ongenoegen van alle waere christene omdat men voorsiet den schrikkelen stoot die onse religie staet te onderstaen. Want het ook met het aenbreken van den desen dag was dat men vernam dat het schoon gewerkt beelt van den H. Joannes Nepomucenus⁽²²¹⁾, staende in mansgroote op de Eechoutbrugge, geduerende desen nagt van zijne plaetse was uijtgewonden en over de caeije in het water geworpen is geworden. Eerste schrikkelijk voorbeelt hoe de ontaerde Franschgesinde hunnen haet die zij tegen het geestelijk hebben opgevat staen uijt te wercken. Seffens naer verscheijde losbrandingen der canons wiert een nieuw groot drijcaleurig vaendel en wimpel op den top van den hallentooren geplaest, het carilion speelde bijnae onophoudelijk den heelen dag en alle de klokken der stadt wierden van 6 tot 8 uren, van 12 tot 2 uren en van 6 tot 9 uren 's avons geluijt, uijt alle huijsen wierden de drijcaleurige vaendels uitgesteken en voor 't stadthuijs (werd) gehangen, zoo breet als hetzelve - fol. 137 - is, verscheijde stukken aeneengenaeijt, root, blouw en wit laeken, de drijcaleurige cocarde verbeeldende. Geduerende den heelen morgen is met veele werklieden op de Mart de toebereijtselen gemakt op welke om 4 uren van desen middag de volgende pligtigheijd heeft plaetse gehadt: den etat-major onser besettinge de municipaliteijt uijt het stadthuijs uijtgehaelt hebbende, wiert dezelve langs d'Hoogpredikheersstraete⁽²²²⁾ en Wollestraete in 't volgende order naer de Mart vergeleijt, vier trompetten en een escadron ruijterije openden den optogt, daernaer volgden de trommels en een talrijcke musicque, dan den generael en den etat-major te peerde, agter dese de wijkmeesters met hunne substituten, dan de dekens der ambagten en neeringen verselt met hunnen eedt, agter dese volgden de notable en oude gediende, dan volgde de maegt van Nederland in eenen triomfwaegen, voor welke gingen de maegden der thien provencien elk met hun waepen en eenige andere met lauriertakken en lauwerkranssen, dan volgden twee waepenbondels verbeeldende de vrijheijd en de gelijkheijd, eijndelinge volgde - fol. 138 - de municipaliteijt met hunne drijcaleurige sluijers

(221) H. Joannes Nepomucenus: Praagse brugheilige (zie o.a. A. VANHOUTRYVE, Memorabilia II. Brugse stand- en borstbeelden, Brugge, 1989, p. 11).

(222) Hier is bedoeld: Hoogstraat, Predikherenstraat. Vergelijk verder in de tekst: MV. 1796, f. 39 en f. 48, waar telkens een optocht hetzelfde parcours aflegt, waarvan één keer in omgekeerde volgorde.

[p. 64]

aen. Op de Mart gekomen zijnde, begaf zig den meijer met den nationaelen agent en eenen secretaris, benevens de maegt van 't Nederland en der thien provencien op den theater alwaer op een pedestal van 8 voeten hoog het stantbeelt der vrijheijd stont, verplettende met haeren voet de teekenen der koninglijcke weerdigheijd, houdende in haere rechte hand eene lancie met de muts van vrijheijd en stuenende met de linke hant op eenen autaer om te beduijden dat zij dese vereening op het kragtigste bevestigt. Voor het stantbeelt stont eenen autaer, nae de Romeijnsche wijse, aen de vereening opgerecht op welken geduerende de pligtigheijd wierook gebrant wiert. Als dan las eenen secretaris het decreet van de vereening aen de Fransche republick waernaer de maegden der thien provencien hunne waepens aen de voeten der vrijheijd afleijden en de schilden aennaemen, waerop de naemen der 10 departementen geschreven waeren. Dan heeft de maegt van het Nederland de - fol. 139 - borgerlijcke croonen ontfangen en uijtgedeelt aen de maegden der departementen, waernaer den president der municipaliteijt eene redenvoering aen het volk heeft gedaen, die beantwoord wiert door het herhaelt geroep van ‘Leve de republicke, leve de vereening’. Den theater was rondtom met schoon geschilderde pedestaelen afgeset. Dit alles geeijndigt zijnde is den heelen trein langs de Plaetse Maleberg in hetzelve order als hiervooren naer het stadthuijs wedergekeert, waer de dekens en wijkmeesters vriendelijk bedankt wierden. Daernaer sag men de borgers van beijde geslagte van alle staeten en ouderdom de straeten doorwandelen en besonderlijk de Mart waer de merkweerdige pligheijd geschiet was, terwijl een gedeelte des volks zig besig hield met het aftappen van vier stukken rooden wijn, die tot des zelfs vergeestinge op stellingen tusschen vier sparreboomen op die vier hoeken van de Mart geplant, welke zonder het veroorsaeken van ongelucken in 't beste order geijdelt wierden. Desen avond om 8 uren was de heele Mart verlicht door een menigte pektonnen en door eenen keten van ontelbaere lanteernen, die rondom de - fol. 140 - dezelve gehangen waeren. Op den autaer des vereeninge (ront welke geplaest waeren veel schoon geschilderde pijramijden, op welke veel pektschotelkens stonden) die op het tonneel der vrijheijd opgerecht was, brande men wierook welken een aengenaemen guer verspreijde over de omstaenders die de heele Mart vervolden. In den zelven oogenblik hoorde men een lievelijk musik 't welk op het tonneel geplaest was en verscheijde vaderlandsche gesangen speelde, waernae den meijer die met eenige leden van de municipaliteijt zoo even op het tonneel gekomen was, begonde te roepen ‘Vive l'union’, 't welk aenstons door de verscheijde borgers verscheijde reijsen herhaelt wiert. In dien tusschentijdt was de heele stadt verlicht, gelijk er desen morgen van 8 tot 10 uren hunne huijsen te verlichten aen alle borgers geordoneert was, en op de plaets van het Landhuijs van den Vrijen wierden eene menigte vuurpijlen geworpen. Om negen uren begaf een groot getal borgers zig naer het schouwtonneel der stadt, alwaer eenen luijsterlijcken bal gratis gegeven wiert, welke tusschen een goede eensgesintheijd en zonder het veroorsaeken van eenige disorders tot den volgenden morgen geduerde. Den hallentooren, - fol. 141 - het stadthuijs, het Landthuijs van den Vrijen en andere publicke gebouwen deser stadt waeren niettegenstaende de schaersheijd van roete keerssen, die nu tot 2 schellingen het pond verkogt worden, schoon verlicht en geduerende desen avond wierden in de zaele van 't stadthuijs afgetapt 25 tonnen bier, alle het welk aen de besettingen deser stadt uijtgedeelt wiert.

(8 oktober 1795)

Op den 8 oktober vernam men 's morgens met de grootste verontweerdinge dat er geduerende desen nagt verscheijde beelden en lanteerenen, besonder op de kerkhoven, door eenige moetwillige Franschgesinde zijn in stukken geslaegen en gesmeten geworden. Ontrent den noen nogtans wierden alle welpeijsende wat geruster gestelt op 't vernemen door een hallegebodt bij orders van de Fransche

[p. 65]

volkverbeelders afgekondigt dat het land tot naedere orders nog moet worden bestiert op den tegenwoordigen voet en dat alle aengestelde magten provisoirelijk hunne bedieningen als voorheen moeten vervolgen tot'er tijdt dat over die aenbelangende saeke naedere orders zullen gegeven worden⁽²²³⁾. Zulks stelt eenider wat geruster omdat men voor den ondergang van heel den geestelijcken staet bevreest was. Ook zijn er orders gegeven om zeffens den theater van gisteren en alle de vercieringen en wimpels weg te nemen, zoodat er desen avond niets daervan meer te zien was. De grootste troubelen in Parijs voorgevallen zegt men, van die zoo schielijcke veranderinge de oorsaeke te zijn⁽²²⁴⁾. CLXIII gaset van 8 oktober, etc.

(223) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 3-4.

(224) Op 5 oktober wilden 25.000 royalisten in Parijs het gebouw van de Nationale Conventie bestormen. Generaal Napoleon Bonaparte liet zijn kanonnen op de massa vuren. Er vielen 300 slachtoffers. De republiek was voorlopig gered (J. GODECHOT, La Révolution française, o.c., p. 189).

(9 oktober 1795)

- fol. 142 - Op den 9 oktober vernam men 's morgens hoe dat er geduerende desen nagt wederom onder verscheijde andere straetschenderijen, besonder aen de beelden, eene groote buijtenspoorigheijd begaen is. Eenige beeltstormers en straetschenders een groot ecce homo-beelt, stande op het kerkhof van St.-Salvators in een steene capelleken, weggenomen hebbende, hebben hetzelve gebragt tot op de Mart en schimpsgewijs geplaest voor den boom van vrijheijd, dog zulks tusschen de duijsterheijd des nagts ontdekt zijnde, is dit beelt tusschen 11 en 12 uren van desen avond vertransporteert in d'hoofdwagt, waerom desen morgen door de publicke spotters met de religie geseijt wiert dat ecce homo in de wagt zat en dat hij ging geslaekt worden. Om die straet- en beeltstormerije in den beginne te dempen is heden morgen bij hallegebode door orders van de municipaliteijt afgekondigt dat alle die straetschenderijen en baldaedigheden, zelfs bij orders van de Fransche wetten op swaere lijfstraffen verboden worden en dat er belooft wordt eene premie van 25 kroonstukken in numeraire specien aen degone eenige daeders zal ontdekken, zullende den naem van d'aenbrengers verswegen worden⁽²²⁵⁾.

(225) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 4.

(10 oktober 1795)

Op den 10 oktober vernam men 's morgens dat er geduerende desen nagt eene swaere diefte begaen is in - fol. 143 - het huijs van d'heer Mellegaert, wonende beneden d'Augustinebrugge⁽²²⁶⁾, het ontweerde in gelt en effecten wordt op meer als 3000 guldens geschat en het wonderlijkste van dees begaende diefte is dat er nergens braeke gesien wordt, waerom men vermoed dat zulks door bekende dieven moet begaen zijn.

Heden zijnde martdag heeft men tot elks genoegen waeren van alle slag, zien naer de marten brengen en hoewel alles nog even dier blijft, heeft men eventwel het genoegen dat elk voor zijnen penning van alles kan beginnen voorsien te worden.

(226) Het gaat om een lid van de familie De Melgar. Wellicht is hier het huis Spanjaardstraat nr. 4 bedoeld. Zie J.P. ESTHER, A. VANDEWALLE, G. VAN RENYNGHE DE VOXVRIE en L. VERMEERSCH, Het Sint-Franciscus Xaveriusziekenhuis. Ziekenzorg in het Spaans kwartier te Brugge. Een initiatief van de Zwartzusters van Bethel, Brugge, 1985, p. 27.

(12 oktober 1795)

Op den 12 oktober zijnde decadi of den 20 vendemiaire of wijnmaendt, genaemt wijnpersse⁽²²⁷⁾, toegewijt aen het menschelijk geslagt, zooals in den almanak, hoewel eenen dag laeter, kan gesien worden, zaeg men eenige dog maer weijnige drijcaleurige vaendels uijt de huijsen uijtsteken, desen morgen en 's middags nogtans, als naer gewoonte op 't carilion gespeelt wordende.

Heden is van 't stadthuijs bij hallegebode bij orders van de volkverbeelders afgekondigt dat het tolrecht door de heele uijtgesterkheijd van de Nederlandtsche departementen afgeschaft is en dat geenen thol van geene waeren meer moet betaelt worden⁽²²⁸⁾. Meest alle de Fransche troupen trekken uijt dese stadt naer Parijs, alwaer de troubels zoo men verneemt ten hoogsten gekomen zijn, gelijk er uijt de CLXIV gasette van Gend van heden reets kan gesien worden.

(227) De benaming voor de decade die overeenstemt met 12 oktober 1795 was pressoir: wijnpers.

(228) Eigenlijk op 16 oktober afgekondigd.

(14 oktober 1795)

- fol. 144 - Op den 14 oktober is in 't licht verschenen het derde deel van de historie der gevangenissen van Parijs, behelsende het leven en de doodt van Maximiliaen Robespierre en zijne aenhangers, en verhael van zijne

[p. 66]

onmenschelijcke vreetheden gepleegt in den tijdt van zijne dwingelandije, etc., versaemeling sub N. te zien, en welkers ontaerde vreetheden door 't naegeslagt nauwelijks zullen konnen gelooft worden en ook zal bewondert worden de schandelijcke wijse op welcke die monsters van het menschelijk geslagt binnen Parijs zijn ter doodt gebragt geworden.

Heden zijnde den feestdag van den H. Donatianus, patroon deser stadt, hoorde men uijt die hooftkercke niet meer dan het geluijt van eene klokke, ses kopere kandelaers waeren op den autaer gestelt zonder dat de kostelijcke requiliekasse of eenig zilver uijtgestelt was, zoodat die kerk niet meer als op den simpelsten weekdag verciert was.

(15 oktober 1795)

Op den 15 oktober is 's morgens uijt dese stadt Brugge vertrokken het restant van peerdevolk onser besettinge, zoodat hier nu maer zeer weijnig troupen in garnisoen zijn. Alle dezelve trekken op langs den kant van Parijs, waer men verneemt de troubelen naerdat er meer als 10000 persoonen gesnevelt zijn, eenigsints gestut te zijn, zoo breeder in de CLXV gasette van heden kan gesien worden, etc.

(16 oktober 1795)

- fol. 145 - Op den 16 oktober is bij orders van de municipaliteijt van 't stadthuijs afgekondigt een bevel aen hun door de volkverbeelders gesonden, waerbij bekent gemakt wordt dat het tolrecht in alle de Nederlandsche deparmentementen afgeschaft is, zoodat nu voor 't gevolg ook het zoogenaemt staenrecht nog van de graenen⁽²²⁹⁾, van de lente en drooge vrugten voor 't gevolg niet meer zal moeten betaelt worden. Zijnde hierin nogtans niet begrepen het meetrecht van de graenen, dat als voorgaendelijk zal moeten betaelt worden⁽²³⁰⁾. Niettegenstaende dese voordeelen die aen de landtslieden vergunt zijn, zijn de waeren op den 17 oktober, zijnde daegs hiernae, geensi(n)ts afgeslaegen, maer schijnen in prijs te augumenteeren, besonder de graenen, want het terwegraen op heden, dat nog zeer schaers om krijgen was, tot 24 à 25 schellingen de maete verkogt is, welken prijs onmogelijk door den geringen borger tot zoo hooge niet zal konnen blijven betaelt worden.

(229) Het betreft hier een recht op alle graan e.a. droge vruchten die op de markt te koop werden aangeboden. Dit recht werd afgeschaft, maar het arbeidsloon van de korenmeters, die officieel het gewicht van het graan moesten vaststellen, werd behouden. Zie volgende noot.

(230) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 7.

(19 oktober 1795)

Op den 19 oktober is van 't stadthuijs door de municipaliteijt geproclameert de Fransche wetten met het aflesen van de republicaensche constitutie, die aflesinge in 't Fransch, meer als eene ure geduerende, de municipale met het drijcaleurig lint omhangen zijnde⁽²³¹⁾. Nu zal men gaen sien wat veranderingen dat er in 't Nederland zullen ingevoert worden. CLXVI gaset van 19 oktober, etc.

(231) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 10-40.

(21 oktober 1795)

- fol. 146 - Op den 21 oktober is van 't stadthuijs bij orders van de representanten van 't Fransch volk afgekondigt eene proclamatie waerbij zeer strengelijk aen alle degone eenige administratie hebben bestiert voor d'aenkomst der Fransche in het Nederland, geboden wordt over te brengen binnen den tijdt van eene maendt, alle de regist(ist)ers van hunne administratien op pene van hieraen in gebreke blijvende het dobbel van de weerde door hun zal moeten vergoet worden⁽²³²⁾.

(232) Het gaat hier waarschijnlijk om een besluit van 15 Vendémiaire IV (7 okt. 1795) waarbij aan de ambtenaren van de voormalige administraties in de verenigde departementen verboden werd archieven te verduisteren; ze moesten deze integendeel inventariseren en inleveren. Zie F. WYFFELS, De archiefwetgeving van de Franse periode (1788-1814), Brussel, 1987, (Archief- en Bibliotheekwezen in België, Extranr. 33), p. 41-42. In SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 44-46 gaat het over ‘tous les établissements à charge de la république’, hiervan moet elke administratie van een arrondissement gedetailleerde opgave doen. Van het inleveren van registers is er hier geen sprake. Zie ook verder, MV. 1796, n. 70.

(22 oktober 1795)

Op den 22 oktober zijnde decadi of den 30 vendemiaire of wijnmaendt, genaemt tonne⁽²³³⁾, toegewijt aen het Fransch volk, zooals in den almanak kan gesien worden, wiert zoo desen morgen als 's middags als naer gewoonte op 't carilion gespeelt, in eenige huijsen nog de drijcaleurige vaendels uijtgesteken wordende. Heden is bij orders van de representanten van 't Fransch volk van 't stadthuijs afgekondigt eene proclamatie die den voorbode is van d'ongeluckige tijden die wij te verwagten hebben, bij welke geboden wordt geene geestelijcke goederen te verkoopen ofte belasten, en hoe elk geestelijk, seculier en regulier corpus⁽²³⁴⁾ geordoneert wordt binnen eene decade te doen rekening van zijne besittingen,

(233) De benaming voor de decade die overeenstemt met 22 oktober 1795 was tonneau: ton, vat.

(234) Uiteraard had men met deze maatregel de bedoeling de afschaffing van de religieuze instellingen voor te bereiden, zie E. HELIN, De val van twee reuzen op lemen voeten: adel en clerus, in: H. HASQUIN (red.), België onder het Frans bewind 1792-1815, Brussel, 1993, p. 99-140, zie vooral p. 124-127.

[p. 67]

gelijk breeder in de Gendsche gasette van maendag den 19 deser kan gesien worden⁽²³⁵⁾. CLXVII gasette van 22 oktober, etc.

(235) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 43-44; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 39, nr. 97.

(24 oktober 1795)

- fol. 147 - Op den 24 oktober zijnde martdag waeren de graenen op de mart, behalvens dat de terwe tegens 24 à 26 schellingen en de rogge tegens 10 à 11 schellingen de maete verkogt wiert, zeer schaers zoodaenig dat het gedroom om graen te bekomen overgroot was en nog menige zonder graen te konnen bekomen van de mart moesten gaen. Niet zonder redens voorsiet men dat zoo hierin niet spoedig voorsien wordt, oproerten zullen veroorsakt worden. Dat onse ongelucken nog meer zal vermeerderen is een gerugt dat heden verbreet wordt dat de jonge manschap van het landt van 12 tot 25 jaeren voor den Franschen dienst in requisitie zal gestelt worden.

(26 oktober 1795)

Op den 26 oktober wiert men wederom wat verlicht op 't verneemen van de sekere tijdinge dat het Fransch leger over den Rijhn een overgroote nederlaeg ondergaen heeft, dusdaenig dat men hoopt nog eens uijt de Fransche slavernij te zullen verlost worden, welke maeren nogtans verdere bevestinge vereijsschen⁽²³⁶⁾. Een proclamatie heden van 't stadthuijs door de verbeelders van 't Fransch volk afgekondigt, behelst eene schaedeloosstellinge in specien voor de bedienaers van den godtsdienst, religeuse corporatien en geestelijcke stigtingen voor het geniet hunner thienden waervan sij zijn berooft geworden⁽²³⁷⁾. Een ander proclamatie behelst dat de abdijen de lijfrenten bekent onder den naem abdijebrood stiptelijk moeten betaelen, zonder protestatie daertegen in te brengen wegens het missen van hunne thienden, etc⁽²³⁸⁾. CLXVIII gaset van 26 oktober, etc.

(236) In september 1795 was het leger van Jourdan tot op de rechteroever van de Rijn doorgedrongen. Op 12 oktober moest Jourdan zich op de linker Rijnoever terugtrekken (J. GODECHOT, La Révolution française, o.c., p. 188-189).

(237) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 65-66; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 43, nr. 25.

(238) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 73; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 43, nr. 31.
Abdijbrood (‘pain d'abbaye’): verplichting door de overheid opgelegd aan een abdij, meestal bij de verkiezing van een nieuwe abt of abdis, die erin bestond aan een door de overheid aangeduide persoon een jaarlijkse lijfrente uit te betalen, met de waarde van de onderhoudskost van één kloosterling.

(27 oktober 1795)

- fol. 148 - Op den 27 oktober saeg men tot misnoegen van alle welpeijsende met het aenbreken van den dag wederom eene groote beeltstormerije en straetschendinge die door moetwillige Franschgesinde geduerende desen nagt begaen was. Op het kerkhof van St.-Salvators en aldaer in stukken afgekapt een konstgewerkt steene beelt, verbeeldende St.-Jan, staende nevens het groot Cruijse op hetzelve kerkhof. Die verlaeten christenen moeten bij het begaen van hunne goddeloose moetwilligheden verjaegt of benouwt zijn geweest, dat zij gevlugt zijn, want men ziet uijt de kappen die zij het beelt van O.L.V. staende langs den anderen kant van hetzelve cruijse hebben toegebragt, dat hunne moetwilligheijd verder zoud hebben gegaen en dat zij zoo zij den tijdt gehadt hadden, mogelijks ook het beelt en het schoon cruijse zoude verdestrueert nebben.

Desen morgen om 6 uren is bijnae de geheele besettinge deser stadt met canon- en bagasewaegens langs de Cruijspoorte vertrokken, zoo men zegt naer den kant van den Rijhn, zoodat er maer ontrent 50 mannen meer tot besettinge deser stadt gebleven zijn, terwijl men hoe langer hoe meer verneemt dat de nederlaeg der Franschen over den Rijhn zeer groot is.

(28 oktober 1795)

- fol. 149 - Op den 28 oktober is bij hallegebode van 't stadthuijs afgekondigt eene wet uijtgegeven door de nationale conventie van Parijs, den 10 vendemiaire lest, behelsende: 1) dat alle de inwoonders van eene gemeijnte civiellijk verantwoordelijk zijn van de misdrijven die op hun grondgebied voorvallen, 2) dat er binnen den 10 daegen eene lijst moest gemakt worden van alle de inwoonders der gemeijnte boven den 12 jaeren, 3) dat niemant zonder pasport uijt het beloop van zijn canton mag gaen, 4) als eenige nationale goederen met gewelt zouden beschaedigt worden op het grondgebiet van eene gemeijnte en dat er inwoonders van die gemeijnte deelgenomen hebben, zal de gemeijnte tweemael de weerdije van de geleden schaede betaelen aen de republijcke, 5) eenen persoon in eene gemeijnte mishandelt, berooft ofte vermoort zijnde, zal de gemeijnte hem, of in geval van doodt, aen zijne vrouw of kinderen eene vergoeding betaelen⁽²³⁹⁾.

(239) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 60-65; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 43, nr. 23.

[p. 68]

Heden naer den noen saeg men tot elks verwonderinge wederom langs de Cruijspoorte met kanon- en bagasewaegens aenkomen circa 6 à 700 mannen Fransche troupen, die men zegt van den kant van Brussel te komen, welk aen eenider - fol. 150 - vremt voortkomt, dat de troupen nu weder van Brussel komen en bijnae alle de resteerende deser stadt gisterenmorgen met canon- en bagasewaegens naer die stadt vertrokken zijn, waeruijt men meijnde nu van het ongeluckig logement der soldaeten te zullen ontslaegen zijn, dog tot elks groot misnoegen saeg men heden wederom heel anders, terwijl die bagatelle soldaeten in het sesdendeel D. wederom bij de borgers beleijt wierden.

(29 oktober 1795)

Op den 29 oktober om 7 uren 's morgens zijn de aengekomen troupen van gisteren langs de Smedepoorte vertrokken zoo men zegt naer Nieuport langs welke kanten het schijnt dat de Engelsche vloot eene landinge staet te doen, want dezelve aldaer daegelijks gelijk voor Oostende gesien wordt. Van den anderen kant verneemt men dat een gedeelte van 't keijserlijk leger den Rijhn is overgekomen naer een groote nederlaeg der Fransche en reets de stadt Kuelen in besit genomen hebben, uijt welke men verhoopt nog eens van de Fransche slavernije te zullen ontslaegen worden. CLXIX gaset van 29 oktober, etc.

(30 oktober 1795)

- fol. 151 - Op den 30 oktober zijn van 't stadthuijs afgekondigt eenige besluijten van de Fransche volkverbeelders behelsende een besluijt waerin verboden wordt aen alle geestelijcke corporatien of gemeensaemheden eenig hout te kappen in hunne bosschen, zonder oorlof van de volkverbeelders⁽²⁴⁰⁾. Een ander besluijt behelst dat de verkoopingen der nationale bosschagien voortaen in specien zullen geschieden⁽²⁴¹⁾. En een derde behelst eene bepaeling van welke processen voor de nieuwe regtsbanken vermag geappelleert te worden⁽²⁴²⁾.

(240) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 66-67; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 43, nr. 25, f. 5-6.

(241) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 67-68; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 43, nr. 25, f. 7-8.

(242) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 68-69; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 43, nr. 24.

(31 oktober 1795)

Op den 31 oktober saeg men 's morgens met verwondering dat de boosaerdige beeltstormmers hunne woede hebben uijtgewerkt op het schoon konstbeelt verbeeldende O.L.V. staende al den anderen kant van het groot kruijs van St.-Salvators kerkhof, nog erger als zij over eenige daegen met het beelt van St.-Jan hebben tewerk gegaen, dit beelt hebben zij in verscheijde stukken gekapt en geworpen over het ladwerk staende rond hetzelve cruijse, hierdoor is het ladwerk ook zeer geschonden en nog meer door het in stukken kappen van 't zelve, zoodat er alles aldaer tot zelfs de banken zeer beschaedigt is.

Naer vele gedaene moeijte en belofte van eene premie van 100 guldens is desen nagt uijtgehaelt uijt het water naerdat er den geheelen dag door verscheijde - fol. 152 - schippers aen gearrebeijt was, het beelt van den H. Joannes Nepomucenus, liggende in 't water beneden d'Eechoutbrugge. In 't uijtligten uijt den grond is het hooft en de armen van dit konstbeelt afgebroken, en hetzelve met verscheijde schepen uijt het water getrokken zijnde, is hetzelve vertransporteert naer d'halle om aldaer bewaert te worden. D'oorsaek dat men met alle moeijte dit beelt heeft moeten uijt het water sleepen is omdat er geene schepen konden door d'Eechoutbrugge passeeren en hierom de gemelde premie voor die het zouden uijthaelen daerop is gestelt geworden.

Desen middag zijn langs de Smedepoorte aengekomen 5 à 600 mannen troupen die in 't sesdendeel D en E bij de borgers beleijt zijn geworden, welke des anderdaegs om 7 uren, op den 1 november, langs de Cruijspoorte vertrokken zijn.

Desen naermiddag zijn wederom ontrent 600 mannen langs de Smedepoorte aengekomen die tot groot overlast wederom bij de borgers in 't sesdendeel E beleijt wierden.