Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1795 en 1796

[p. 69]

(November)

(2 november 1795)

Op den 2 november om 7 uren 's morgens vertrokken de troupen, gisteren aengekomen, langs de Cruijspoorte en naer den noen kwaemen langs de Dampoorte uijt het land van Cadzant wederom een batalion troupen aen, die in 't sesdendeel F. bij de borgers, onder welke veele sieke waeren⁽²⁴³⁾, beleijt wierden. CLXX gaset van 2 november, etc.

(243) Van Walleghem bedoelt hier dat er bij de soldaten veel zieken waren.

(5 november 1795)

- fol. 153 - Op den 5 november 's morgens om 7 uren tusschen een hevigen regen die sedert eenige daegen zeer sterk aenhout, vertrokken uijt dese stadt langs de Cruijspoorte bijnae alle de Fransche troupen die in verscheijde stonden van veele buijtenplaetsen hier met hoopen waeren aengekomen en bij de borgers gelogeert hadden, zoodat er maer ontrent vijftig mannen voor de besetting deser stadt gebleven zijn. Alle die vertrekken zegt men bestemt te zijn naer den bosch van Joeninge boven Brussel⁽²⁴⁴⁾, alwaer de maere loopt dat er een leger versaemelt wordt tegen de Fransche. Zoo zij beginnen met het pressen van de jonkheijd van 't Nederland, om tegen hun op te staen, 't welk gemakkelijk een inlandschen oorloog zoud konnen veroorsaeken⁽²⁴⁵⁾. Dat hieraf iet zijn moet, schijnt bevestigt te worden uijt brieven die aengeplakt en rond de straete gevonden worden, dat alle jongelingen die hun willen begeven naer den gemelden bosch, zullen ontfangen thien kroonen hantgelt en boven het vleesch en broot, 7 stuijvers daegs. Wat hieraf zijn mag zal den tijdt leeren, dog ondertusschen is het seker dat alle berichten overeenkomen dat de Fransche legers op den Rijhn alom geslaegen zijn en eenen aftogt schijnen te maeken. CLXXI gasette van 5 november, etc.

(244) Bosch van Joeninge: Zoniënwoud.

(245) De boerenkrijg begon pas in 1798, maar reeds vroeger verzamelden zich benden van ontevreden jongeren in de bossen. Dikwijls betrof het een mengeling van banditisme en van min of meer politiek geïnspireerd verzet. Zo ook de bende van Brabant die banden had met de grote kerkelijke instellingen, de adel en de vroegere Oostenrijkse meesters (L. DHONDT, De Boerenkrijg, in: H. HASQUIN (red.): België onder het Frans Bewind, o.c., p. 149).

(6 november 1795)

- fol. 154 - Op den 6 november naerdat men sedert het begin deser maendt een geduerig windig weder verselt met swaere regenhaegel en sneeuwvlaegen hadde ontmoet, verhief zig schielijk om twee uren van desen morgen zoodaenig eenen stormwindt vermengelt met donder en blixem, haegel-, sneeuw- en regenvlaegen dat geene ouderlingen geheugen in hun leven meerder stormwindt geweten te hebben, dusdaenig dat meest alle de inwoonders deser stadt uijt hun bedde opstonden, want het scheen dat de heele stadt ging vergaen door het alom afvliegen van mueren, schouwen, daeken, vensters en dueren, dusdaenig dat eenider voor den ondergang van zijn huijs bevreest was. Uijt de gevolgen welke dit alderschrikkelijkste weder veroorsaekt heeft, twijffelt niemant of hetzelve moet met eene aerdschudding vermengelt geweest hebben ofte eenige andere buijtengewonelijcke gevallen, welke niet alleen binnen dese stadt, maer ook in alle andere steden en besonder op de vlakke landen d'overgrootste schaede veroorsakt heeft, waervan ik hier eenen schets van de meeste ongevallen zal aenteeken, uijt welke men zal konnen afmeten hoedaenig de schaede alom geweest heeft.

Binnen dese stadt Brugge zijn geene straeten waer de schaede aen huijsen en kercken niet overgroot is, eenen molen staende op de veste bij de Smedepoorte - fol. 155 - nevens het klokhuijs⁽²⁴⁶⁾ is ontrent den 7 uren door den storm omgeworpen en in duijsenden stukken geslaegen, wanneer men voor den ondergang van andere molens ook bevreest was, die men reets hat zien bewegen. Eenen molennaersknegt, genaemt Mestdag, is on(der) het heele gewicht van desen molen eenige voeten diep in den grond verplettert, zoodaenig dat desen ongeluckigen naerdat hij ontdekt en uijtgedolven was, zijn lichaem bij stukken in eene sargie gewonden, is moeten naer huijs gedraegen worden. Den knegt die op den molen was is met dezelve gevallen een ijseren schicht dwees door zijn hooft stekende, zoodaenig verders gewond zijnde dat hij seffens de H. Olie ontfing en men ook voor zijne behoudenis zeer bevreest is. Op de Vrijdagmart en op 't kerkhof van St.-Salvators zijn meer dan 70 boomen

(246) Van Walleghem heeft het hier waarschijnlijk over de molen de Altena op de Boeverievest. Op het einde van de 18de eeuw stonden er op de vest tussen de Boeverie- en de Smedenpoort vier windmolens. De Altena was de tweede molen vanaf de Smedenpoort. Aanvankelijk was dit een schorsemolen, maar in de 18de eeuw stond hij vermeld als korenwindmolen. Bij het heropbouwen van deze molen kreeg hij opnieuw een andere functie, nl. olie- en tabaksmolen. De Altena, eigendom van Frans van Hecke, Dominicus Nuiten en Joseph Schramme, stond nabij de klokkengieterij (‘Klokhuijs’) op de hoek van de Spiegel- en Klokstraat. Dit atelier werd toen gebruikt door Jacob Dumery (1773-1836), kleinzoon van de vermaarde klokkengieter Joris Dumery (1715-1787). De oorzaak van het omverwaaien van deze molen was de storm van 5 op 6 november, die de ergste storm was sinds jaren en die het hele land had geteisterd. Tijdgenoten spraken van ‘den storm van Sint Leonardusdag’. Zie J. D'HONDT, Het windmolenbestand te Brugge, vanaf eind 18de eeuw, in: J.A. RAU, De Brugse parochies, dl. 2, Brugge, 1988, p. 7-21 en A. SCHOUTEET, Gedenkweerdige aenteeckeningen van Jan Karel Verbrugge, Brugge, 1958, p. 22; SAB., reeksnr. 138: Zestendelen, Sint-Jakobs, f. 1805.

[p. 70]

teenemael uijt den grond geworpen en meest alle d'andere uijt d'aerde beweegt zoodat alle dese desen naermiddag in publique venditie verkogt zijn geworden, temeer omdat desen morgen, met het aenbreken den dag, niettegenstaende den hevigen storm, op de Vrijdagmart meer als 300 persoonen - fol. 156 - van alle geslagt besig hebben geweest met de toppen der uijt den grond geworpen boomen weg te nemen en zelfs zoo verre gevoordert waeren van de boomen door te saegen totdat zulks door de schaedebeletters belet wiert. De Vrijdagmart die zonder tegenseg het schoonste gesicht der stadt uijtmakte is nu geheel gerenueert en berooft van haere lommerage en zal nu waerschijnelijk met jonge boomen beplant worden. De schaede veroorsakt op 't Brugsche Vrije is ook bij uijtnementheijd groot, terwijl op hetzelve district negenthien graenwindtmolens uijt den grondt geworpen zijn, waeronder drij op het district van Thourhout, waer ook een siegt huijs⁽²⁴⁷⁾ in den grondt geworpen is, waer in twee oude menschen, zijnde man en vrouw, onder de puijnhoopen in hun bedde doodt gevonden zijn. Alom liggen heele schueren en stallingen in den grond geworpen en menige hofsteden bijnae ook ten deele of ten geheele afgeworpen, zoodat er nu geen pannen of tegels voor gelt meer te bekomen zijn. Het getal der boomen dat op 't Brugsche Vrije uijt den grond geworpen is, zegt men meer als 25000 te bestaen, zoodat de schaede overgroot is. Men vreest dat dit weder bijnae zonder voorbeelt ook veele schaede op de zee zal teweeg gebragt hebben.

(247) Met ‘siegt huijs’ is bedoeld: krotwoning, niet huis van slechte zeden.

(9 november 1795)

- fol. 157 - Op den 9 november is van 't stadthuijs bij hallegebode afgekondigt de volgende proclamatie: op het rapport aen de stadt Brugge en des zelfs arrondissement gedaen, door den agent nationael van d'administratie generael van Oost-Vlaenderen, dat verscheijde geestelijcke corporatien binnen de provencie van Vlaenderen in misagtinge van de arrettéen van de representanten des volks van den 1 frimaire en 22 en 26 vendémaire lest, nieuwelijks hebben bestaen te doen kappen, vellen en verkoopen boomebosschen en ander houtgewas, allezints contrarie aen de dispositie en expres verbodt van dezelve arrettéen en mits dusdaenige misagtinge aen de wet, niet en vermag getollereert te wesen, nemaer dezelve wederspannigheijd hoogelijks moet gestraft ende belet worden, zoo is 't dat de municipaliteijt mits desen aensoekt en niet min belast aen alle subalterne, appandant en contribuant wetten, mitsgaeders alle hooftmannen en voordere publicke persoonen van haer arrondissement van een waekende oog te houden, dat er door de geestelijcke corporatien indistinchlijk⁽²⁴⁸⁾ binnen hetzelve hun arrondissement geen de minste verkoopingen of weeringen van hout, talie ende boomen worde gedaen, ten waere het consteerde dat tot het kappen der zelve effecten wettelijk consent zoude gegeven zijn⁽²⁴⁹⁾. CLXXII gaset 9 november.

(248) Indistinchlijk: zonder onderscheid.

(249) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 71-72.
Talie: sprokkelhout.

(11 november 1795)

- fol. 158 - Op den 11 november zijn bij hallegebode van 't stadthuijs de twee volgende proclamatien afgekondigt: zijnde de eerste een besluijt van de volksverbeelders waerin bevolen wordt dat alle geschillen en contestatien ontstaen tusschen de ambagten en neeringen of tusschen de dekens en hunne supposten ende aspiranten tusschen dezelve neeringen tot dezelve dekenschappen tot naeder order opgeschort zijn⁽²⁵⁰⁾. Een tweede besluijt behelst dat de oude ordonantien nopens de logementen der vremdelingen zullen agtervolgt worden in alle pointen die tegen de wetten der republick nog tegen het tegenwoordig besluijt niet strijdig zijn, behelsende de voordere artikelen swaere geltboeten in specie voor degene vernegligeert zullen hebben, de naemlijsten over te brengen van alle de vremdelingen die elk in zijn particulier daegelijks t'zijnen huijse zal gelogeert hebben⁽²⁵¹⁾.

Heden zijnde decadi of den 20 brumaire of nevelmaendt, genaemt egge⁽²⁵²⁾, toegewijt aen de martelaers der vrijheijd, zoo in den almanak kan gesien worden, is het uijtsteken der drijcaleurige vaendels bijnae teenemael beginnen

(250) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 72.; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 43, nr. 33.

(251) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 73-77.

(252) De benaming voor de decade die overeenstemt met 11 november 1795 was herse: eg.

[p. 71]

agter te blijven, zoo nogtans dat desen morgen en naermiddag als naer gewoonte op 't carilion is gespeelt geworden.

(12 november 1795)

Op den 12 november zijn van 't stadthuijs bij hallegebode de volgende proclamatien afgekondigt, - fol. 159 - door een besluijt van de volksverbeelders wordt geordoneert geen het minste schip, schuijt, boot of ander vaertuijgen en zullen vermogen in de haven of bassijn van het Sas van Gend of andere van het voorheen Hollandts Vlaenderen binnen te vaeren, tenzij er alvooren inken gedaen te hebben aen den commandant der plaets. Geen het minste schip, schuijt of boot of andere vaertuijgen en zal mogen vaeren uijt de hiervooren gemelde plaetsen, zonder het order of den visa van den commandant der plaets, etc., etc.⁽²⁵³⁾ Een tweede besluijt behelst dat degene betaelingen die voor rechten of belastingen, voor goetvindingen, crediten of actien en voor pagten of verkoopingen verschuldigt aen de republick of aen de provenciëele of minicipale bestieringen, maer meer zullen mogen gedaen worden in metalique specien. Voorts dat hiervan uijtgenomen worden de goetvindingen⁽²⁵⁴⁾, crediten of actien, pagten of verkoopingen welkers betaelinge besproken is in assignaten en verschuldigt sedert de tweede inkomst der Fransche troupen in het Nederlandt⁽²⁵⁵⁾. Die besluijten doen genoegsaem zien dat het credit der assignaten die nu zelfs in de rechten niet meer mogen betaelt worden, teenemael ten onder is gebragt geworden. CLXXIII gaset van 12 november, etc.

(253) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 77-78.

(254) Goedvindingen: het tegoed houden.

(255) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 79.

(15 november 1795)

- fol. 160 - Op den 15 november zijn bij hallegebode van 't stadthuijs afgekondigt verscheijde Fransche decreten hooftsaekelijk behelsende een besluijt van het committé salut public, waerin geseijt word dat de rebellen en roovers, versaemelende in de bosschen van het Nederland en besonderlijk in Soeningenbosch, die gewaepent of in benden genomen worden, moeten gebragt worden voor de krijgsraeden, die ten dien eijnde zullen worden opgerecht, overal waer het zal noodig zijn⁽²⁵⁶⁾. Voorts een bevel van de volksverbeelders om de oude stukken van 6, 12 en 24 stuijvers Fransch te aenveerden in den onderlingen handel voor 3 1/2, 6 1/2 en 13 stuijvers Vlaemsch⁽²⁵⁷⁾. Verders een decreet der nationale conventie van den 3 brumaire waerin bevolen wordt dat de besluijten van het comité van algemeene welzijn en van de volksverbeelders in sendinge, die door hetzelve comité tot heden niet tegengesproken zijn, zullen onderhouden worden, in de nieuwe vereenigde landen totdat er de Fransche wetten zullen in voegen gebragt zijn. De volksverbeelders aldaer zullen waeken op de insaemelinge der gewone schattingen en buijtengewone contributien⁽²⁵⁸⁾. Voorts een besluijt van de volksverbeelders hetwelk begrijpt dat de agterstellen der pensionen - fol. 161 - toegestaen aen de leden der gesupprimeerde cloosters of aen degene die hunne cloosters hebben verlaeten en gevallen op den 1 messidor van het derde jaer, zullen blijven betaelt worden in assignaten gelijk nae gewoonte. Dat de pensionen of lijfrenten aengewesen op de gewesene religiekasse zullen van den 1 messidor betaelt worden in specien⁽²⁵⁹⁾. Dat de pensionen toegestaen door den XV art. van het besluijt van den 6 prairial lest, aen de religeusen van beijde geslagten die hunne cloosters of gemeijnschappen verlaeten hebben of zullen, bestaen uijt 900 livres in specie. Dat die pensionen bij trimestre en voorenaf zullen betaelt worden uijt de kas der nationale domeijnen, of mandaten der arrondissements- of departementsadministratie, mits vertoonende alle de noodige bewijsstukken van leven, residentie. Eijdelinge een besluijt van de volksverbeelders waerin verklaert wordt dat de woorden van den I art. van het besluijt van den 12 messidor lest, 't welk spreekt van de obligatien, gemakt voor de inkomst der republicaensche troupen in het Nederland, niet moet verstaen worden als wijsende op het tijdtstip van het veroveren van - fol. 162 - Kortrijk, maer wel op den tijdt wanneer de assignaten hebben cours gekregen in de plaets waer de obligatien, schulden, etc. gemakt of

(256) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 79-80.

(257) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 80-81.

(258) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 82.; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 43, nr. 17.

(259) Zie noot 126.

[p. 72]

aengegaen zijn⁽²⁶⁰⁾. Verscheijde die dit laeste besluijt hadden hooren aflesen en voorseker kwalijk hebben verstaen, strooijden uijt dat alle de betaelde renten, obligatien, schulden, etc. in assignaten sedert de komst der Fransche in dese landen, van geender weerde verklaert waeren, 't welk alle welpeijsende om d'ongehoorde onregtveerdigheden die er begaen zijn, zeer verhuegde, maer dit besluijt aengeplakt zijnde, saeg men dat het maer die obligatien, schulden, etc. zijn, betaelt sedert het tijdtstip dat de assignaten op cours zijn gestelt geworden.

(260) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 82-83.

(16 november 1795)

Op den 16 november wiert naer alle winkerliers deser stadt bij order van de municipaliteijt rondgedraegen eene lijste van gestolen goederen, welke versaemeling sub. N. kan gesien worden en behelsende: lijste van gestolen goederen met braeke begaen in den nagt van den 21 à 22 brumaire 4de jaer de republijke, of 12 à 13 november 1795 ouden stijl, ten huijse en wijnckel van Jan De Laeter, winkelier ter parochie van St.-Magriete, Lande van den Brugsche Vrijen, volgende de lijste, etc. CLXXIV gaset van 16 november, etc.

(19 november 1795)

- fol. 163 - Op den 19 november zijn van 't stadthuijs bij hallegebode de volgende besluijten afgekondigt. Een besluijt van de volksverbeelders waerin geseijt wordt dat men zonder uijtstel zal afkondigen om in de vereenigde landen agtervolgt te worden, de wetten betrekkelijk tot de afschaffinge van de thienden, van de leenrechten, van de benaedering van verkogte erfvenissen (retrait lingnaijer), van actien ter vernieting voor beschaeding boven de helft, van de meesterschappen en geswoorenschappen, voorts de wetten die voor het toekomende eene nieuwe wijs van erven instellen⁽²⁶¹⁾. In afwagting der geseijde afkondingen worden alle geschillen, aendringingen en procedueren betrekkelijk tot de geseijde voorwerpen opgeschort. Een ander besluijt behelst dat de wetten van den 25 brumaire, 22 nivose, 22 germinal, 12 floreal, 26 idem, 22 prairial, 1 fructidor, 20 idem (art. 1 en 5) en de wetten van den 4 vervoldag van het derde jaer, aengaende de emigrés en priesters uijt Vranckrijk geweken, degene van den 23 messidor en 25 thermidor van het derde jaer, nopens de vremdelingen en degene van den 3 brumaire van het vierde jaer, zullen gedrukt en afgekondigt worden in de nieuw vereenigde departementen om aldaer binnen de 10 daegen naer de afkonding ter uijtvoer gebragt te worden⁽²⁶²⁾. Daernaer zijn alle dezelve wetten afgekondigt en van 't stadthuijs afgelesen geworden. CLXXV gaset 19 november, etc. Brant tot Loven ontstaen, etc.

(261) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 88.
Door het toepassen van de nieuwe Franse Constitutie werden op 6 oktober 1795 in België het Ancien Régime definitief afgeschaft. De toepassingsbesluiten verschenen in de loop van de volgende maanden. Dit betekende het definitieve einde van de tienden, de feodale rechten, maar ook van de ambachten (P. LENDERS, o.c., p. 90).

(262) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 88-120.

(22 november 1795)

- fol. 164 - Op den 22 november waeren 's morgens in de voorvensters van het huijs van de weduwe Herrebout, bakkerige, wonende bij de Molenbrugge, teenemael geduerende den gepasseerden nagt in stukken geslaegen, zonder dat men kan vernemen welke de straetschenders zijn en waerom sij die vermetentheijd begaen hebben.

Om 12 uren is van 't stadthuijs bij hallegebode bij orders van de municipaliteijt afgekondigt dat alle degone die eenige leveringen, zoo van dese stadt als 't Landt van den Vrijen voor de Fransche legers gedaen hebben, binnen den derden daege hunne rekeningen moeten komen ontfangen, op pene van dezelve versteken te worden en dat de municipaliteijt daervoor niet verders responsable blijven zal⁽²⁶³⁾.

(263) Niet aangetroffen in de Hallegeboden.

(23 november 1795)

Op den 23 november saeg men 's morgens wederom veele glaesen in stukken geslaegen van de huijsen van sr. Pape⁽²⁶⁴⁾, zilversmit in de Geltmuntstraete en sr. Pavot⁽²⁶⁵⁾, tinnepotgieter in d'Eechoutstraete, welke van die straetschenderijen d'oorsaeke zijn mag, weet niemant met zekerheijd, dog men vermoed zulks door Franschgesinde gedaen te worden om hunnen haet te vreken over de victorien die de keijserlijcke troupen geduerig over den Rijhn op de Fransche behaelen, zoodaenig dat men nu hoopt alhaest uijt de slavernije te zullen verlost worden.

(264) Waarschijnlijk Martinus Pape, lid van het bestuur van het ambacht van de zilversmeden, 1789-1790 (A. VANDEWALLE, De besturen van het ambacht van de goud- en zilversmeden, 1363-1794, in: D. MARECHAL, Meesterwerken van de Brugse Edelsmeedkunst, Brugge, 1993, blz. 432).

(265) Albert Pavot was de zoon van Charles en Martine Gheuns en werd geboren op 2 september 1740., Hij huwde op 23 juli 1765 met Josepha Madere. Hij werd vrij-leerknecht in het ambacht van de tingieters op 17 februari 1755 en volbracht zijn leertijd bij tingieter Judocus Ryelandt. Op 1 oktober 1764 werd hij opgenomen als meester-tingieter. Hij woonde op de ‘Zoutdijk’, nu Rozenhoedkaai, en later in de Eekhoutstraat. (SAB., Hedendaags Archief, Registers van de Burgerlijke Stand, Overlijdensregister 1812, akte nr. 961). Tussen 1809 en 1812 staat hij ingeschreven in de bevolkingstelling samenwonende met zijn zoon Basile die als schrijver zijn brood verdiende. Deze zoon was tevens de laatste deken van het ambacht van de Brugse tingieters. (SAB., Hedendaags Archief, Bevolkingsregisters 1809-1830, B14/6). Met dank aan de heer André De Groote.

[p. 73]

Niet alleen de gemelde huijsen, maer veele persoonen worden langs de straeten en in d'herbergen aengerant, geslaegen en alle slag van insurien aengedaen. CLXXVI gaset van 23 november, etc.

(25 november 1795)

- fol. 165 - Op den 25 november is van 't stadthuijs afgekondigt eene proclamatie van de municipaliteijt waerbij geseijt wordt dat zij heeft geresolveert alle landtslieden te verwittigen dat alle haere ontfangers op hunne responsabiliteijt belast zijn van rigoureuselijk en bij de gewonelijcke middels van executien en beschrijvingen voorts te gaen ten laste van alle degene die in gebreke blijven van de gevallen paijmenten van hunne pointinge en andere 's landts lasten en onkosten der ordinaire sittingen te betaelen en in gevalle van faitelijkheijd of gewelt, dat men aen dezelve ontfangers de militaire magt zal verleenen, vermits de municipaliteijt van geene intentie en is voorderen uijtstel te geven, nog haer zelfs responsable te maeken⁽²⁶⁶⁾.

(266) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 120-121.

(26 november 1795)

Op den 26 november om 9 uren 's morgens wiert op den top van den hallentooren het drijcaleurig vaendel en wimpel opgesteken, wanneer ook het carilion onophoudelijk begon te speelen en alle de klokken der stadt te luijden tot den 10 uren, welk geluijt van 12 tot 1 uren en van 3 tot 4 uren herhaelt wiert. De redenen hiervan zijnde dat de commissarissen van het uijtvoerend bewint heden binnen Brugge, hooftplaets van Leije, hier aengekomen zijn en possessie van hunne gewigtige bediening, die zooveel veranderingen zal gaen teweeg brengen, genomen hebben. Die leden zijn genaemt: Guinard, Marchand, Valsi, Vander Meersch, Van Elstlande en voor commissaris - fol. 166 - De Veaux die alleen geboortig van Brugge is⁽²⁶⁷⁾. Men zegt dat eerstdaegs de municipaliteijt staet verandert te worden dat er verscheijde commités in 't Vrije zullen zijn en dat alle de Fransche wetten eerstdaegs zullen ter uijtvoer gebragt worden.

Desen avond is om 7 uren en half overleden den heer Patricius Beaucourt De Ter Heijden⁽²⁶⁸⁾, in den ouderdom van 76 jaeren, door welkers afsterven het Nederlandt heeft verlooren eenen zijner historieschrijvers en onvermoeijlijcken opsoeker der oudheden. Naelaetende veele beroemde werken als de beschrijvinge van den op- en ondergang van den Brugschen koophandel, etc. Zullende nog veele werken van gemakt, gevonden worden. CLXXVII gaset 26 november, etc.

(267) Op 16 november 1794 hadden de Franse bezetters de ‘Administration centrale et supérieure de la Belgique’ opgericht met Brussel als hoofdplaats. België werd verdeeld in 8 arrondissementen. Brugge en het Bruse Vrije lagen in het arrondissement Oost-Vlaanderen met Gent als hoofdplaats. Aan het hoofd van een arrondissement stond een ‘agent national’ geholpen door een aantal administrateurs. De arrondissementen kwamen niet echt van de grond en werden door de Wet van 9 Vendémiaire IV (1 oktober 1795) vervangen door departementen. Brugge werd nu de hoofdplaats van het nieuwe Leiedepartement (Département de la Lys). Vijf administrateurs en een ‘commissaire du Directoire’ maakten voortaan de dienst uit. Brugge was een van de 28 en vanaf 1796 veertig kantons van het departement. Ieder kanton beschikte over een ‘administrateur municpale’ en over een vredegerecht. De organisatie van de departementen werd opnieuw veranderd op 17 Ventôse VIII (8 maart 1800). Vanaf toen stond een prefect aan het hoofd van een departement. (J. DE SMET, Inventaris van het Archief van de Franse Hoofdbesturen in West-Vlaanderen, 1794-1814, Brussel, 1951, p. 5-16. en J. VANNIEUWENHUYSE, Vrijheid, Gelijkheid en Broederlijkheid in West-Vlaanderen 1792-1799, Brugge, 1995, p. 37, nr. 42)
De Brugse advokaat Jacques Joseph Devaux overleed te Brugge op 14 mei 1807 op de leeftijd van amper 43 jaar. Hij was de zoon van Jacques, geneesheer en van Desirée Taillieu. Hij woonde met zijn echtgenote Isabelle Marie De Brouwer in de Noordzandstraat. Jacques Devaux was een republikein van het eerste uur en was gedurende jaren secretaris van de Société Littéraire. (SAB., Hedendaags Arcief, Registers van de Burgerlijke Stand, Overlijdensregister 1807, akte nr. 459 en MV. 1791, n. 84).

(268) Patricius Beaucourt, heer van Noortvelde, Ter Heyde en 's Gravendriessche, werd in Brugge geboren op 8 januari 1720 en overleed er op 27 november 1795. Zijn ouders waren Jean Beaucourt en Anne-Thérèse Huwyn, dochter van François-Xavier Huwyn. Hij erfde via zijn grootvader langs moederszijde de heerlijkheden Ter Heyden, Ter Meersch en Craesen. Zijn echtgenote was Maria Caroline Toebast-Stalins. Zij erfde de heerlijkheden Blanchove en 's Gravendriessche. Patricius was advokaat, en o.a. redenaar van het Proossche en schepen van het Brugse Vrije. Als geschiedschrijver liet hij enkele belangrijke werken na, o.a. een beschrijving van de heerlijkheid van het Proosse, over de Brugse koophandel en ‘Jaerboeken van den lande van den Vrijen’, enz. (SAB., Doop-, trouw- en begraafboeken van de stad Brugge, 1795, nr. 71 en SAB., hs. 18: P. LEDOULX, Levens der Geleerde ende Vermaerde Mannen der Stad van Brugge, f. 63-67 en J. GAILLIARD, Bruges et le Franc, dl. IV, Brugge, 1860, p. 188).

(27 november 1795)

Op den 27 november is van 't stadthuijs afgelesen een decreet van de nationale vergaederinge van den 3 oktober 1789 waerin geseijt is dat alle persoonen, corpora, gemeenschappen en geestelijcke lieden voortaen mogen gelt op intrest geven met bepaelden terme volgens den tax gefixeert door de wet⁽²⁶⁹⁾. Voorts zijn afgelesen eenige wetten aengaende de afschaffingen der meesterschappen, gemeijnschappen van hantwercken, ambagten en neeringen, etc., zooals die wetten in de Gendsche gasette van gisteren reets in 't geheel konnen gesien worden⁽²⁷⁰⁾.

(269) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 121.

(270) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 122-138 (vooral f. 134).

(28 november 1795)

- fol. 167 - Op den 28 november saeg men op de graenmart de grootste troubels tegemoed door de dierte en de schaersheijd van graenen die er te mart gebragt waeren, dog door de goede voorsorg die er gehouden wordt, om alle wanorders te voorkomen, wiert het groot gedroom om graen te konnen bekomen beslist⁽²⁷¹⁾ en degone graen konden krijgen moesten hetzelve zeer dier betaelen, de terwe desen martdag tegen 24 à 26 schellingen en de rogge tegen 12 à 14 schellingen courant verkogt wordende.

(271) D.w.z. kordaat aangepakt.

(30 november 1795)

Op den 30 november is bij orders van de municipaliteijt van 't stadthuijs afgekondigt eene proclamatie behelsende dat eenider belast wordt ten comptoire van Joseph Van Heule⁽²⁷²⁾, bij St.-Walburgekercke, te gaen betaelen het huijsegelt

(272) Joseph Van Huele, tweede zoon van Jean-Baptiste Van Huele en Anna Pulinx, werd in Brugge geboren op 2 januari 1765. Vóór de revolutietijd was hij net als zijn vader en broer actief als ontvanger en beheerder van onroerende goederen.
Op 5 november 1792 werd hij lid van de Société Littéraire en sloot hij aan bij de Jacobijnse Club, maar speelde hierin een eerder gematigde rol. Hij vluchtte in maart 1793 samen met zijn vader en broer Jean-Othon naar Parijs. Daar traden zij toe tot de club van de ‘Patriotes Belges Réfugiés’.
Joseph van Huele werd op 22 januari 1795 lid van het eerste Brugse gemeentebestuur, aangesteld volgens de Franse wetgeving. Hij moest de bijzondere contributie innen die op de geestelijkheid werd gelegd en hij was samen met ‘maire’ Charles Ryelandt belast met de politie van de stad. Andere ontvangers-opdrachten werden hem ook nog toebedeeld.
Op 6 Thermidor IV (24 juli 1796) huwde Joseph Van Huele in Brugge met Josephine-Françoise De Witte (1768-1853), dochter van de Diksmuidenaar François De Witte, die onder het Ancien Régime pensionaris van het Brugse Vrije was geweest. Zij bewoonden een huis in de Riddersstraat.
Onder het revolutionair stadsbestuur werd Van Huele op 20 april 1797 aangesteld als voorzitter van het comité dat zich bezighield met de verkoop van verbeurde goederen (o.m. kerken en kloosters). Hij bleef dit tot zijn ontslag op 14 december 1799. Hij overleed op 7 mei 1803. A. VANDEN ABEELE, De familie Van Huele in de Revolutietijd, in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis. Huldenummer B. Janssens de Bisthoven, 130 (1993), p. 89-107 en ID., Jean-Othon Van Huele, een revolutionaire ééndagsvlieg in Brugge, in: Liber Amicorum André Van Houtryve, Brugge, 1990, p. 195-205.

[p. 74]

van het jaer het welke verschenen is, met den 1 november 1795, zullende den zelven Van Heule zijne sitdaegen beginnen met den 1 december 1795, welk last nu door alle borgers in numeraire geltspecien moet betaelt worden⁽²⁷³⁾.

Heden wordt er onder het publik geseijt als dat Georgius den III, koning van Engelant, zoude onthooft zijn door het volk van Londen, op de plaetse geseijt Copehhagenhouse, en dat den heer Pitt en het gouvernement zoude gevangen genomen zijn, de naedere tijdingen van die zeer aenbelangende saeke met groot ongedult afgewagt wordende⁽²⁷⁴⁾. CLXXVIII gaset 30 november, etc.

(273) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 145.
Huisgeld was een vorm van belasting te betalen door de gebruikers van huizen en andere onroerende goederen. Bij de instelling in 1637 bedroeg ze 5% of ‘de twintigste penning’ op de huurwaarde. In 1693 werd ze verdubbeld. Zie P. BOGAERTS en V. DELJOUTTE, Notice historique sur les impôts communaux de Bruges depuis leur origine jusqu'en 1794, Brussel, 1846, p. 44-47, en A. VANDEWALLE, Beknopte Inventaris van het Stadsarchief van Brugge, dl. I: Oud Archief, Brugge, 1979, p. 109-110.

(274) Ook in Engeland heerste er door de schaarse oogsten van 1794 en 1795 hongersnood. Daar kwam nog een grote werkloosheid bij, veroorzaakt door de teloorgang van de internationale handel omwille van de oorlog met Frankrijk. In sommige kringen ontwikkelde zich ook veel symphatie voor de ideeën van de Franse revolutie. Eerste minister William Pitt vervolgde de revolutionairen door de opheffing van het habeas corpus recht (16 mei 1794). In de herfst van 1795 waren er opstootjes in Londen, Birmingham en Dundee. Op 27 oktober 1795 werden koning George III en Pitt uitgejouwd. In 1796 verbeterde de situatie en namen de reacties af. De onthoofding van koning George III is dus een vals gerucht (J. GODECHOT, Les Révolutions 1770-1799, Parijs, 1963, p. 203-204).