Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1795 en 1796

[Mei]

(2 meij 1795)

- fol. 72 - Op den 2 meij liep men den martdag tamelijk gerust door, zonder dat er wegens d'assignaten en het verschil tusschen het gelt groote moeijlijkheden voorvielen, dog het slegste van al is dat er heden wederom niet eenen sak nog terwe nog roggegraen ter mart is gebragt geworden, in welke niet spoodig voorsien wordende eenen algemeenen nood tegemoed gesien wordt.

Heden is in 't licht verschenen: ‘Historie van de gevangenissen van Parijs, onder de dwingelandije van Robespierre’, tweede deel met tijtelplaet, in welke beweenelijcke voorvallen in 't daglicht gebragt worden, welke versaemeling sub N. kan gesien worden⁽¹¹⁹⁾.

(119) In de onuitgegeven Studie van de catalogus van Jozef Van Walleghem (1757-1801) door Ludwien Casier werd het werk geïdentificeerd onder het nummer 59-6-317: Leven, misdaden en straffen van Robespierre, en zijne voornaemste medeplichtigen. Antwerpen, J.H. Herleyn.

(3 meij 1795)

Op den 3 meij, het H.-Bloetfeest geviert wordende, is alles als op de voorgaende jaeren ter uijtvoer gebragt, behalvens dat men in de gewonelijcke processie eenige verandering bespuerde: geene dekens droegen hunne wetkeerlen⁽¹²⁰⁾ of buijtengewone teekens, de groote schoone rijve van het H. Bloet waerin hetzelve ordinairelijk gedregen wordt is ook niet omgedregen maer alleen het zilver kisken waerin hetzelve ordinairelijk bewaert wordt⁽¹²¹⁾. De municipale bediende volgden de processie, hebbende elk den drijcaleurigen charpel over hunne schouders geslegen. Zijnde verders alles gerust afgeloopen zonder dat er eenige onheijlen veroorsakt wierden.

(120) Wetkeerlen: tabbaard, lange staatsierok (zie L. DE BO, Westvlaamsch idioticon, Brugge 1873, p. 1395).

(121) Met de ‘groote schoone rijve’ is uiteraard het beroemde vergulde zilveren schrijn van Jan Crabbe uit 1614-1617 bedoeld. Het ‘zilveren kisken’ is het kleine zilveren schrijn uit het begin van de 17de eeuw, dat tot in de 20ste eeuw als bewaarplaats voor de reliek van het H. Bloed werd gebruikt. (J.L. MEULEMEESTER, Uit het zeventiende en achttiende-eeuwse kunstpatrimonium van de Brugse H. Bloedkapel, in: Het Heilig Bloed te Brugge, Brugge, 1990, p. 113-168, zie p. 126-132, met ill.)

(4 meij 1795)

Op den 4 meij zijnde d'eersten dag der foire wiert dezelve als de voorgaende jaeren in 't beste order op d'halle geplaest en veele kostbaere goederen uijt Vranrijk aengebragt. De zijde langs de Wollestraete was van weerzijden met planken afgestelt, doordien dezelve nog met graen beleijt is en voor magasijn gebruijkt wordt, zoodat er nu geene kraemen langs desen kant zijn konnen gestelt worden. CXVIII gasette van den 4 meij, etc.

(6 meij 1795)

- fol. 73 - Op den 6 meij is bij orders van de municipaliteijt van 't stadthuijs bij hallegebode en trommelinge rond de stadt afgekondigt dat de municipaliteijt ondervind dat de dischgenooten en de geringe borgers deser stadt van geen genoegsaeme specien voorsien zijn om de graenen dan voor een langeren tijdt dan 14 daegen te bekomen, want d'ondervindinge geleert heeft dat veel hun in die onmogelijkheijd bevonden hebben; waerom op maendag aenstaende den 11

[p. 39]

deser in 't clooster der eerw. paters Augustinen het roggemeel tegens negen stuijvers Fransch gelt zal afgelevert worden, te weten 10 pond par hooft, aen alle degone die van hunne wijkmeesters kaerten zullen bekomen hebben. Die volgens de gefixeerde letters der wijken den tijdt zullen versuijmen, zullen uijt de distributie gesloten worden⁽¹²²⁾.

(122) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 319r.-319v.

(7 meij 1795)

Op den 7 meij is in 't licht verschenen: ‘Verklaering van de rechten des mensch en des burgers voorgegaen door de waere grondbeginsels der republicaensche opvoedinge, door J.F.S., burger van Gend’, welke versaemeling sub N. kan gesien worden⁽¹²³⁾. Dese seltsaeme leeringe bij wijse van vraegen en antwoorden is dezelve die in de lantijnsche schoole der Augustinen is geboden te leeren en om welkers weijgering dezelve tot nog toe gesloten is; hieruijt kan men zien zoo den hemel ons haest met geen verandering of vrede en segent, tot hoeverre onse heijlige religie staet gebragt te worden. CXIX gaset van den 7 meij, etc.

(123) De verklaring van de rechten van de mens en de burger was bedoeld als préambule van de nieuwe Franse constitutie. Ze werd door de Nationale Assemblee van 20 tot 28 augustus 1789 goedgekeurd. Ze steunde op de inzichten van Grotius, de fysiocraten en de filosofen. In tegenstelling tot de gelijkaardige paragraaf in de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring van 1776 was ze een universele verklaring. Bedoeld om de rechten van de bezittende burgerij te verdedigen tegen vorstelijke dwingelandij, was de tekst zo opgesteld dat ook andere verdrukte groepen, zoals arbeiders, slaven en gekoloniseerde volkeren er zich op inspireerden (J. GODECHOT, Les institutions de la France sous la Révolution et l'Empire, Parijs, 1951, p. 26-38).

(8 meij 1795)

- fol. 74 - Op den 8 meij zijn vanwegens de agenten van de Fransche republijcke van 't stadthuijs afgekondigt drij proclamatien. De eerste behelsende dat het restant van de contributien voor een vierde deel in gelt en het overig in assignaten mag betaelt worden⁽¹²⁴⁾; door het tweede wordt geboden dat alle de lasten der procentie zonder uijtstel moeten betaelt worden⁽¹²⁵⁾; bij de derde wordt eene somme van 100 duijsent livres ter hand gestelt om te betaelen de lijfrenten der afgeschafte religuesen van welke het inkomen door de republicke ontfangen wordt⁽¹²⁶⁾.

(124) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 319v.-320r.

(125) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 317r.-317v.

(126) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 317v.-319r. Het gaat om nog in leven zijnde religieuzen van al eerder afgeschafte kloosters. De nog bestaande Brugse kloosters werden pas in 1796 afgeschaft (decreet van 15 Fructidor IV, 1 september 1796).

(9 meij 1795)

Op den 9 meij, zijnde decadi of den 20 floreal ofte bloemmaendt genaemt wiedijser⁽¹²⁷⁾, toegewijt aen de houwelijksliefde, zooals in den almanak kan gesien worden, saeg men wederom aen alle huijsen het drijcaleurig vaendel waeijen en het carilion speelde zoo 's morgens als 's middags als naer gewoonte op de daegen der decadi; die vruegt nogtans gaet niet veel ter herten, doordien het heden den derden martdag is, dat er niet eenen sak nog terwe of roggegraen is ter mart gebragt geworden.

(127) De benaming voor de decade die overeenstemt met 9 mei 1795 was sarcloir: wiedijzer, schoffel.

(11 meij 1795)

Op den 11 meij en den volgenden dag is volgens de voorgaende proclamatie in 't clooster der eerw. paters Augustinen het roggemeel à 9 stuijvers Fransch par pont gedistribueert geworden, aen degone van hunne wijkmeesters kaerten bekomen hebben.

Heden waeren verscheijde persoonen in egte van vangenis beweegt ter oorsaek van de troubelen die zij zoo gisternaermiddag als desen nagt wegens hunne gesintheijd in verscheijde herbergen veroorsakt hebben. CXX gaset 11 meij, etc.

(12 meij 1795)

- fol. 75 - Op den 12 meij was het disorder in de Fransche commedie die in 't commediehuijs⁽¹²⁸⁾ daegelijks geduerende dese foire vertoont wordt overgroot; voorgaende daegen was er reets troubel ontstaen uijt hoofde van het singen van een lied betrekkelijk tot de vernietinge van de Jacobins en clubisten, het welk heden wederom herhaelt wordende, is de murmuratie van de tegenwoordige Jacobins en clubisten algemeen geworden, roepende: ‘bas, bas’, en de commedianten willende doen swijgen; meer dan 10 tegens een van de rustlievende gesintheijd daertegenwoordig zijnde, gebooden de commedianten voort te singen, tot zoo verre dat er daedelijkheden voorvielen en de gewaepende magt, die er tegewoordig was, de opstant moest slissen, want men voor den ondergang van 't heele commediehuijs bevreest was. Verscheijde van de meeste belhamers bij den kop gevat en in eene plaetse van sekerheijd geplaest zijnde, is den opstant geslist en alles nietegenstaende is er geboden dat de commedie tot spijt van dese twistsaeijers moest voortgespeelt worden.

(128) Zie MV. 1788, f. 449 en n. 20. Sindsdien verschenen i.v.m. het comediehuis nog: K. ROTSAERT, De Brugse Stadsschouwburg, een ‘goddeloze’ tempel? in: Brugs Ommeland, jg. 29 (1989), p. 5-46; J.A. RAU en M. VANDEBROEK, 125 jaar schouwburg. Van de Comedie naar de Stadsschouwburg, 1869 en het theaterleven tot ca. 1920, in: Archiefleven. Nieuwsbrief van het Stadsarchief van Brugge, jg. 2, nr. 1, bijlage; A. VAN DEN ABEELE, Het ‘Concert’. Van Brugse muziekvereniging tot schouwburguitbater, in: Brugs Ommeland, 34 (1994), p. 171-242; A. VANHOUTRYVE, Van Comedie tot Koninklijke Stadsschouwburg. Brugse politiek en toneelcultuur, 1750-1994, Brugge, 1995, 737 p.

[p. 40]

(14 meij 1795)

Op den 14 meij is binnen dese stadt Brugge een gerugt verbreijt en alom met allen schijn van sekerheijd vertelt dat den vrede tusschen Zijne Majesteijt den Keijser en Koning Francisais den II en het Fransch gouvernement geteekent en tot stant gekomen is; met ongedult verwagt men de verdere bevestinge van dese tijding, die door elk verlant wordt en die maer alleen de alderongeluckigste rampen des oorloogs die heel Europa onderdrukken kan eijndigen en teweegbrengen⁽¹²⁹⁾. CXXI gasette van den 14 meij, etc.

(129) Een loos gerucht. Van Walleghem neemt zijn wensen voor werkelijkheid.

(18 meij 1795)

- fol. 76 - Op den 18 meij wiert bij orders van d'agenten van de Fransche republik bij hallegebode van 't stadthuijs afgekondigt dat alle de deserteurs van de Fransche legers die hunne corpsen zullen verlaeten, van brigade tot brigade tot dezelve zullen geleijt worden en aldaer volgens d'extinctie van 't cas gestraft worden. Alle de afwesige troupen, zoo Belsissche als andere, die hun in het arrondissement van Oost-Vlaenderen bevinden, moeten hun binnen de agt daegen naer de publicatie deser bij dezelve gaen vervoegen op pene van ook als deserteurs aensien te worden⁽¹³⁰⁾. Ontrent den 12 uren van desen morgen kwaemen circa 1000 mannen Fransche troupen voetvolk langs de Cruijspoorte aen, van welke men siegte gevolgen verwagtede, omdat dezelve geswooren hadden van bij niemant anders dan bij de borgers te logeeren, zoo verre was de vreese reets dat om eenige buijtenspoorigheden die zij begingen, de winckels op de Mart gesloten wierden, waerom seffens orders gegeven wierden dat zij hun in de casernen hoewel tegen dank moesten begeven. CXXII gaset van den 18 meij, etc.

(130) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 325v.

(19 meij 1795)

Op den 19 meij om 4 uren 's morgens zijn de gemelde troupen naar Oostende vertrokken naerdat zij veel schaede in de casernen en daer omstreeks gedaen hadden. In een gevegt gisteravond dronke zijnde, heeft den eenen den anderen met de fusicke doodt doorsteken en veel andere moetwilligheden zijn door hun begaen geworden.

Heden, zijnde decadi of den 30 floreal of bloemmaendt, genaemt schaeplepel⁽¹³¹⁾, toegewijt aen de vaderlijcke liefde, zooals in den almanak kan gesien worden, speelde het carilion als naer gewoonte en in alle huijsen is het drijcaleurig vaendel uitgesteken geworden.

(131) De benaming voor de decade die overeenstemt met 19 mei 1795 was houlette: herdersstaf, tuinschopje.

(20 meij 1795)

- fol. 77 - Op den 20 meij is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de agenten van de Fransche republicke afgekondigt dat alle degone die eenig hout gelevert hebben in de requisitie voor den dienst der Fransche republicke, het import van diere binnen de vier volgende daegen moeten gaen ontfangen bij den betaelder der requisitien, op pene dat degone die daeraen zullen tekort blijven, het import van diere volgens hun bekomen recu naer Brussel zullen moeten gaen ontfangen⁽¹³²⁾. Een tweede publicatie behelst dat aen alle brouwers geboden wordt van alle de bieren die zij zullen brouwen, zelfs van degone genaemt kleijn bier, d'ordinaire regten moeten betaelt worden, niettegenstaende de arretten die daerop gegeven zijn, zullende geen brouwersvier onder hunne ketels mogen te steeken, zonder daeraf voorgaendelijk behoorlijk inken⁽¹³³⁾ gedaen te hebben⁽¹³⁴⁾.

(132) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 325v.-326r.

(133) Inken: bekendmaking, kennisgeving, verwittiging (DE BO, o.c., p. 460).

(134) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 327v-328r.

(21 meij 1795)

Op den 21 meij verneemt men door een decreet uijt Parijs, in de nieuws-blaederen bekent gemakt, dat alle de menigte assignaten, geslaegen met het afbeelsel des konings, geenen cours meer hebben, dan tot het koopen van nationeele goederen in Vranrijk en het betaelen der regten, welke menigvuldige in de grootste verlegentheijd dompelt. Ter memorie zal ik van dese assignaten een van 5 livres behouden, waeruijt men in 't toekomende zien kan wat al schaede aen elk toegebragt is geworden. CXXIII gaset van 21 meij, etc.

(23 meij 1795)

- fol. 78 - Op den 23 meij wiert bij orders van de agenten der Fransche republik van 't stadthuijs afgekondigt eene proclamatie behelsende dat alle metalike

[p. 41]

specien, 't zij waer die mogen geslaegen zijn, geen cours of munte meer hebben in de veroverde landen langs desen kant van de Maese gelegen, dat dezelve maer eene commerschap meer zijn en de assignaten de eenigste munte zijn, etc., zoo breeder in de gasette van den 18 meij kan gesien worden⁽¹³⁵⁾. Eene tweede proclamatie door de municipaliteijt bekent gemakt behelst dat door dese stadt van morgen af te beginnen den 5 prairial, een grooten nomber Fransche troupen staet te passeeren, bestemt tot het beleggen der zeekusten en dat de municipaliteijt voorsiet dat de casernen niet bekwaem zijn om dese troupen te logeeren, daerom alle de borgers deser stadt voorop verwittigt van hun te voorsien van de noodige slaepingen om dezelve behoorlijk te logeeren. Aen dezelve besorgende het noodig vuur en licht en peper en sout, de municipaliteijt ook niet twijffelende of de borgers zullen de troupen die zij zullen logeeren van andere kleene nootwendigheden voorsien, insiende de misagting die door veele aen de republicaensche meute toegebragt wordt en d'ongemakken die door de troupen onderstaen worden⁽¹³⁶⁾.

(135) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 329r.-329v.

(136) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 331r.-331v.; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 39, nr. 87.

(24 en 25 meij 1795)

Op den 24 en 25 meij zijnde de twee Zinxendaegen, zijn in dese stadt uijt Gend van het leger uijt Holant aengekomen circa 4000 mannen Fransche troupen, telkens die vandaeg inkomen, vertrekken langs Oostende 's morgens om 4 uren alle twee en twee bij de borgers in de sesdendeelen A. & B. zijn gelogeert geweest, in hunne bestemming het beste order onderhouden wordende. CXXIV gaset van 25 meij, etc.

(26 meij 1795)

- fol. 79 - Op den 26 meij is van 't stadthuijs afgekondigt dat op morgen en overmorgen als naer gewoonte in 't clooster der eerw. paters Augustinen, de rogge aen het arm gemeente deser stadt tegens 9 Fransche stuijvers het pond zal afgelevert worden, volgens het order der wijken en kaerten die door de wijkmeesters zullen gedistribueert worden⁽¹³⁷⁾.

Heden is wederom een batalion Fransche troupen van circa 700 mannen aengekomen die nog in het sesdendeel B. bij de borgers zijn gelogeert geworden.

(137) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 331v. Hier wordt 15 stuivers het pond i.p.v. 9 stuivers het pond vermeld.

(27 en 28 meij 1795)

Op den 27 en 28 meij is de distributie van 't graen in 't Augustineclooster volgens de voorgaende proclamatie in 't beste order gedaen geworden. Geduerende dees twee daegen zijn nog twee batalions Fransche troupen, ider van circa 700 mannen aengekomen, terwijl degone die alle daeg aenkomen 's anderdaegs 's morgens vroeg, wanneer den trommel rond de stadt geslaegen wordt, vertrekken. Tusschen alle de rampen des oorloogs waermede de voorheen zoo bloeijende Nederlanden in alle deelen maer al te veel geplaegt worden, heeft men nog eenen troost dat er aen de troupen de strengste beveelen gegeven zijn dat geenen borger in zijne eijgendommen iets het minste mag bestoolen of ontweert worden, waeraf men desen morgen heel vroeg een voorbeelt saeg: twee Fransche soldaeten gelogeert hebbende in d'herberge het Dambert⁽¹³⁸⁾, agter d'halle, hadden een laeken gestoolen van het bedde waerop zij geslaepen hadden; nauwelijks waeren zij vertrokken of den herbergier ontdekte zulks en makte daer - fol. 80 - seffens aen d'overste rapport van, waerom de soldaeten op Schipsdaele alle hunne ransels moesten openen en het laeken in eene der zelve gevonden zijnde, wierden de twee dieven, wederom naer de stadt beweegt, alle twee aeneen gebonden, onder het ontfangen van veele stokslaegen en aen de voormelde herberg gekomen zijnde, moesten zij het gestolen laeken met schande wederom geven. Daernae wierden zij vergeleijt tot onder den vrijheidtsboom en alle beijde hun casake en veste uijtgetrokken zijnde, ontfingen zij zooveele slaegen dat zij nauwelijks meer gaen konden. Zulkdaenig exempel dan vertroost nog veele borgers, siende dat zij tusschen d'ongemakken die uijt het logeeren der troupen voortkomt, niets van hunne eijgendommen mogen ontdraegen worden. CXXV gaset van 28 meij, etc.

(138) Herberg het Dambert: woning in de Oude Burg op de huizenrij tussen Sint-Niklaasstraat en de Hallestraat, in deze periode eigendom van de familie Jooris (zie SAB., reeksnr. 138: Zestendelen, O.-L.-Vrouw, f. 28).

[p. 42]

(29 meij 1795)

Op den 29 meij zijnde decadi of den 10 prairial ofte grasmaendt genaemt seijssen⁽¹³⁹⁾, toegewijt aen de moederlijcke tederheijd, zoo in den almanak kan gesien worden, speelde het carilion van 11 tot 12 uren en 's middags van 4 tot 5 uren, wanneer ook in alle huijsen de drijcaleurige vaendels uijtgesteken wierden. Ontrent den 12 uren van desen middag kwaem een batalion Fransche troupen van circa 700 mannen aen, die geduerig op de Mart eenpaerig riepen: ‘chez bourgois’, of wij willen bij de borgers, niettegenstaende van welke zijn in de casernen geinkwaertiert wierden, waeruijt men nu hoopt dat de borgers van de logementen zullen ontslaegen worden.

(139) De benaming voor de decade die overeenstemt met 29 mei 1795 was faux: zeis.

(30 meij 1795)

- fol. 81 - Op den 30 meij is bij orders van de municipaliteijt bij hallegebode van 't stadthuijs afgekondigt dat de municipaliteijt niets meer ter herten hebbende als het magasijn van overvloet zooveel mogelijk te voorsien en den onderhout van de geringe classe van het volk te besorgen, met ongenoegen aensiet dat de graenen die nog in dese stadt bevonden worden, door baetsoekers worden opgekogt en buijten 's landts versonden worden, waerin willende voorsien, ordoneert de municipaliteijt dat niemant wie het zij eenige graenen uijt dese stadt meer mag vertransporteeren zonder schriftelijke bekomen declaratie en consent van het committé van subsistence deser stadt, op pene dat de graenen die anders zullen worden vertransporteert, zullen worden verbuert en in 't magasijn gestort worden⁽¹⁴⁰⁾. In 't algemeen vreest men dat alle die voorsorgen geensints zullen konnen baeten om in den onderhout der stadt voor de graenen te zullen konnen voorsien, terwijl er nu sedert meer dan ses weken niet eenen sak graen ter mart gebragt is geworden, en alle borgers die geen graen van buijten konnen bekomen, dat reets zeer schaers en dier is, reets in den grootsten noodt gedompelt zijn.

Heden zijn de planken staende rond den vrijheijdtsboom op de Mart weggenomen en rond dezelve wordt gestelt eene bellestrade van latwerk, ider latte eene pijke verbeeldende, van welke naeder zal handelen als dit werk zal vertrokken zijn.

(140) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 332r.

(31 meij 1795)

- fol. 82 - Op den 31 meij in den naermiddag wiert binnen dese stadt Brugge ten huijse van Joffr. de weduwe Lacroi⁽¹⁴¹⁾, waer nu tweemael ter week de Gensche gasette uijtgegeven wordt, publikelijk uijtgegeven een buijtengewoon bijvoegsel tot de Gendsche gasette van donderdag den 28 meij, behelsende dat alle de angasementen of verbanden, zoo civile als commerciale die gemakt voor de tweede inrukking van de Fransche troupen in de Nederlanden, moeten worden gekweten met dezelve specien, die cours hadden voor het tijtstip van hunne creatie, etc., en verders zooals in hetzelve bijvoegsel in de gasette van den 28 meij gevoegt kan gesien worden. Al die regtveerdig is, wenscht maer naer de ure van dese uijtwerkinge, opdat de nomberuerse aflossingen, zoo van renten, obligatien als oude schulden in assignaten gedaen, zouden mogen van geen weerde verklaert worden.

(141) Vermoedelijk is de weduwe La Croix Catharina Baers, die als weduwe van Joseph La Croix in 1794 in de Loppemstraat een huis verkocht (SAB., reeksnr. 138: Zestendelen, O.-L.-Vrouw, f. 2239).