Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1795 en 1796

[p. 20]

(Februari)

(2 februarij 1795)

- fol. 25 - Op den 2 februarij wiert om 11 uren 's morgens bij orders van de agenten der Fransche republicke van 't stadthuijs afgekondigt dat de Fransche republicke, in aendacht nemende den algemeenen noodt waerin menige eerlijcke luijden deser stadt Brugge zig wegens het streng jaergetijde bevinden, besloten heeft aen dezelve te laeten uijtdeelen bij forme van gifte eene zomme van 20000 livres. De distributie van welcke zal gedaen worden aen de waerlijk nootlijdende eerlijcke huijsgesinnen door de armkaemers van alle de respective parochien deser stadt zonder dat den naem van degone waerlijk nootlijde zal mogen veropenbaert worden⁽³⁹⁾. N. XCII en X gaset 2 februarij, etc.

(39) Met ‘armkaemers van alle de respective parochien deser stadt’ zijn uiteraard de oude parochiale armendissen bedoeld, die tot 1796 zijn blijven bestaan.

(3 februarij 1795)

Op den 3 februarij van 's morgens met het opkomen van den dag stonden, aen de Berg van Bermhertigheijd of zoogenaemde Woeker⁽⁴⁰⁾ meer dan 500 persoonen deser stadt aen alle welcke gelijk de volgende daegen, volgens de proclamatie voornoemt, dezelve alle hunne panden gratis teruggegeven wierden. Dit alles doet voorsien dat de Fransche het groot ontroovende, aen het gepuepel het kleijne willen voor niet geven, om vroeg of laet door dezelve niet overrompelt te worden.

(40) Bedoeld is hier de in 1628 opgerichte Berg van Barmhartigheid in het Hof van Gruuthuse, nu Dijver 17, zie P. SOETAERT, De oude pandhuizen in Brugge, in: Album Albert Schouteet, Brugge, 1973, p. 187-196, zie vooral p. 194-196.

(4 februarij 1795)

- fol. 26 - Op den 4 februarij wiert bij orders van de municipaliteijt bij hallegebode en trommelinge afgekondigt dat op de klagten aen de municipaliteijt toegekomen wegens dat verscheijde persoonen zou vermeten zijn van te lande en op de paelen deser stadt de boomen en bosschen te schenden, af te kappen en te vernietigen; zoo wordt om zulks te voorkomen gewaerschouwt dat alle zulkdaenige op het fait zullen aengehouden en in vangenis beweegt worden en voor amende betaelen tot 60 livres voor elke boom, talie of boschhout die zij zullen geschonden hebben⁽⁴¹⁾. Het waere te wenschen geweest dat in die straetschenderije eerder hadde voorsien geweest, want nu alle de boomen rondt de stadt en buijtevesten meest alle afgekapt zijn en overgroote schaede aen het hout alom te lande gedaen is tot zoo verre dat wegens de nog aenhoudende koude heele geattrappeerde benden zig niet ontzien van de houtwaegens der boeren in de stadt komende te plunderen tot op de houtmart⁽⁴²⁾ zelfs, waeraen eerst eenige gattroppeerde jongers beginnen en waernaer menige andere in de nood en zonder werk zijnde persoonen zig daerbij voegen, waerdoor het te vreesen is, zoo er niet stiptelijk in voorsien wordt, dat er geen hout meer ter mart zal gebragt worden.

(41) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 237v.-238r.

(42) Houtmarkt werd gehouden aan de kaai van de Handelskom te Brugge (zie SAB., Plakkaten, reg. 27, nr. 98, 22 oktober 1779).

(5 februarij 1795)

- fol. 27 - Op den 5 februarij vernam men 's morgens dat er wederom eenige zoo geestelijcke als weijreltlijcke persoonen geduerende den nagt uijt hunne huijsen zijn gelicht die in 't landthuijs van den Vrijen beweegt worden om met nog verscheijde te vatten andere als atagen par eerste daegen naer Vrankrijk vervoert te worden. De vreetheijd welke het eenige leden van het committé van waeksaemheijd of surviliance gebruijken tot die oplichting aengestelt, is zoo groot dat zij hunne medeborgers aensien als honden en als vreede tijgers in hunne oplichting behandelen, hun des nagts nauwelijks den tijdt laetende om hun te kleeden waerom de geestelijcke en rijcke in hunne huijsen bevreest sitten, elk vreesende van aldus opgelicht te worden. Om in de contributie van geltspecien zooveel mogelijk onderstant te besorgen, zijn heden morgen alle de dekens der ambagten op de collegiekamer geropen om middelen te beraemen welke die betaeling zoud konnen verhaesten en om is 't mogelijk hunne medeburgeren te helpen verlossen. Eene zeer strenge proclamatie heden afgekondigt vermelt dat zoo de geltcontributie niet seffens betaelt wordt dat er nog daegelijks atagen zullen genomen worden en dat boven de gevolgen waeraen de stadt Brugge blootgestelt is en dat de contributie sedert den 11

[p. 21]

pluvios met 25000 livres daegs is verhoogt geworden⁽⁴³⁾. N. XCIII en N. XI gaset 5 februarij, etc.

(43) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 240v.-442r. en f.245v.-246v.

(6 februarij 1795)

- fol. 28 - Op den 6 februarij is bij orders van de municipaliteijt van 't stadthuijs afgekondigt en bij trommelinge rond de stadt bekent gemakt eene zeer wijtloopige proclamatie behelsende: eene teenemael hervorming van het destribueeren der graenen hooftsaekelijk behelsende dat op maenden toekomende de graenen op de volgende wijse zullen afgelevert worden⁽⁴⁴⁾. Aen alle persoonen der huijsgesinnen zonder onderscheijt van jaeren, zulks aen de wijkmeesters, die seffens moeten rond de wijken gaen, zulks versoekende zal voor ider persoon 10 ponden graen voor den tijdt van 14 daegen afgelevert worden en hun de noodige kaerten behandigt worden door het committé van subsistence⁽⁴⁵⁾ in het stadthuijs opgeregt, welke t'eijnde de veerthien daegen zal hernomen worden. De prijsen der graenen zullen zijn omdat den landtsman onmogelijk niet bestaen kan, 30 Fransche stuijvers voor de 10 pond graen terwe gemengelt met rogge en 25 Fransche stuijvers voor de 10 pond rogge. De strengste huijssoekingen zullen gedaen worden in d'huijsen welke zullen graen versoeken en welkers inwoonders graen uijt het magasijn zullen versoeken waer men andere graen bevindende dat elk voor zijn consumptie mag van den boer trekken, zal dit graen niet alleen verbuert zijn maer de daeders zullen worden aensien als vijanden van de Fransche republijcke en als dusdaenige volgens het cas gestraft en vervolgt worden.

(44) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 239r.-240r.

(45) Zie SAB., Hedendaags Archief, Resolutieboeken an III, f. 136.

(7 februarij 1795)

- fol. 29 - Op den 7 februarij om 7 uren 's morgens begonde het carilion op den thooren te speelen en alle de klokken der stadt tot 8 uren te luijden, welke van 12 tot 1 uren, van 3 tot 4 en van 5 tot 6 uren op heden hernomen wiert. Welke teekens van triumphe wederom zijn om de alhier aengekomen tijdinge dat de provencien van Vriesland, Grooningen, Overrijssel en Zeelant hun onder de protectie van de Fransche begeven hebben. Nu, welkers besonderste oorsaek is het nog aenhoudende alderstrengste jaergetijde en vorst, zijn de 17 provencien van het Nederland verovert en geunieert en nu blijft er ons van te gaen zien wat er van dese verhaeste overgaeve in Europa zal gaen geworden⁽⁴⁶⁾.

Eenige borgers deser stadt staeken op heden om de victorie te vieren van 's morgens het drijcaleurig vaenjen uijt hunne vensters terwijl andere als zulks niet geordoneert zijnde hetzelve niet deden. Maer eer het noen was, saeg men niet eene huijs der stadt waer dit belaechelijk teeken niet uijtstak, terwijl er zeker bij orders van 't haetelijk committé van surviliance eenige glaesevensters ingeslaegen wierden van degone die zulks voorseker uijt onweetentheijd niet deden.

Heden zijnde martdag saeg men nog meerdere verwerringen die d'orders van dat manhaftig committé van schelmen daegelijks veroorsakt. Zooals ik nog - fol. 30 - gemelt hebbe, komen er op de martdaegen maer zeer weijnig boerewaegens aen, doordien het magasijn van graen in d'halle geduerende de week geforniert wordt en men alle het ander graen en fourage daegelijks met het grootste hertzeer naer Rijssel siet wegvoeren, dat ons wel haest in den grootsten hongersnood zal dompelen; zulks is oorsaek dat hierdoor ook maer weijnig eetwaeren aengebragt worden en voor den goeden borger mauwelijks iet voor gelt te koopen is. Welke sedert het begin deser week nog veel verergert is, want de leden van dit haetelijk committé meer dan 20 schelmen gelijk zij zijn, hebben tewerkgestelt die de marten en winkels rond loopen en alles opkoopen dat zij konnen krijgen. Zij vraegen alleen tot hoeveel de waeren te koop zijn en zoo den kooper het verstant niet heeft van in livres te vraegen en in gelt vraegt, betaelen zij alles tegens 6 livres de Fransche kroon dan in tegendeel de assignaten als nu niet hooger dan 2 stuijvers de livre in alle koopmanschap meer konnen uijtgeven worden. Zoo dit haetelijk opkoopen voortduert, vreest men in 't algemeijn dat er

(46) Nederland werd een Bataafse Republiek en in Amsterdam werden op 3 februari de Franse mensenrechten afgekondigd. Op 16 mei werd in Den Haag een vredesverdrag met Frankrijk gesloten. De Bataafse Republiek moest territoria afstaan, 100 miljoen gulden als oorlogsschatting betalen en een Franse bezettingsmacht van 25.000 soldaten onderhouden (J. GODECHOT, La Revolution française, o.c., p. 180 en 184).

[p. 22]

geene waeren meer zullen ter mart gebragt worden. De schelmen van dit committé om hun bij het gepuepel bemint te maeken hebben desen naermiddag verscheijde boterwinckels ondersogt alwaer alle de boter aan dezelve t'hunnen genoegen is uijtgewegen geworden.

(8 februarij 1795)

- fol. 31 - Op den 8 februarij wierden 's morgens om 6 uren van uijt dese stadt Brugge met verscheijde fouturen naer Vranrijk vervoert agthien ongeluckige slagoffers deser stadt en eenige buitenpastors alle sedert donderdag lest vreedelijk uijt hunne woonsten getrokken om bij de reets vervoerde als atagen te dienen totdat de geforceerde geltcontributie ten vollen zal voldaen zijn; zijnde te vreesen dat er nog veele andere ongeluckige staen gelicht te worden. Onder degone van Brugge, heden weggevoert, bevinden hun 16 geestelijcke en de heeren Vermeire⁽⁴⁷⁾ en Caloen⁽⁴⁸⁾ weijreltlijcke. De geestelijcke van alle slag worden genomen tot de pastors inclus, waeronder zijn den heer Bulcke, pastor onser parochie van St.-Jacobs die maer over agt maenden pastor geworden is, den pastor van de pooterije, de heeren Bultink, sermoniemeester en coster van St.-Donaes en alle slag van geestelijcke, zou uijt d'abdijen als cloosters te lang om te melden. Want er door de gehaete Fransche niet aensien wordt, de persoonen die de contributie hebben voldaen, maer elk volgens goeddunken medenemen. Den heer proost van de capelle van Blendekens gasthuijs, genaemt d'Overloope, ook vastgenomen zijnde is in het Vrije van schrik in eene apoplexie gevallen waerom hij in groot perijkel van sterven naer zijn huijs is moeten gevoert worden. Den monnik die in d'abdije van den Duijnen in d'eerste gevangneming als fol. 15 vermelt in zijnen arm - fol. 32 - geschoten is, is heden aen de gevolgen van zijne wonden overleden⁽⁴⁹⁾. Tusschen de schrikkelijcke daegen die wij nu beleven, heeft men heden wederom de Fransche decade of twintigsten dag van de maendt pluvios, genaemt ziechel⁽⁵⁰⁾, toegewijt aen de glorie en onstervelijkheijd als in den almanak te zien is, moeten vieren aen geene huijsen naergelaeten wordende het drijcaleurig uijt de vensters uijt te steken, welke feest ook 's middags door het speelen van 't carilion van 3 tot 5 uren als naer gewoonte geviert wiert.

(47) Jean Jacques Vermeire werd in Brugge geboren op 21 juni 1772 en overleed er op 2 mei 1860. Hij was de zoon van Jean Corneille Vermeire en Therèse Isabelle Caroline de Smidt. Jean Vermeire huwde op 27 juli 1801 met Xaveria van Damme. Hij behaalde het diploma van licentiaat in de rechten in 1796 en in 1803 was hij ‘maire-adjoint’ (vergelijkbaar met schepen) van Brugge. Van 1811 tot 1817 zetelde hij als rechter in de rechtbank van Eerste Aanleg en van 1824 tot 1830 vertegenwoordigde hij de stad bij de Provinciale Staten van West-Vlaanderen (zie 100 jaar Gilliodts, catalogus, Brugge, 1980, p. 39, nr. 34).

(48) Joseph van Caloen, zie MV. 1792, n. 7 en MV. 1793, n. 213.

(49) Zie noot 26.

(50) De benaming voor de decade die overeenstemt met 8 februari 1795 was serpette: snoeimes, sikkel.

(9 februarij 1795)

Op den 9 februarij en twee volgende daegen is in 't beste order het graen in d'halle aen alle degone die zulks hebben versogt afgelevert. De wijken nog gereguleert zijnde als in d'advertentie van den 15 januarij lest bekent gemakt is het volk nu thien pond graen voor ider persoon voor 14 daegen bekomende is wat geruster gestelt geworden.

Twee proclamatien heden van 't stadthuijs afgekondigt behelsen hooftsaekelijk dat er voor het leger van de troupen van de Fransche republijk drijhonderdduijsent paeren schoenen in d'uijtgestrektheijd van de Belgissche provencien moeten gelevert worden waerom alle het leer en schoenen in requisitie gestelt zijn⁽⁵¹⁾. Een ander proclamatie behelst een adres van de leden van de generaele administratie van Oost-Vlaenderen waerin den wensch te kennen gegeven wordt om een departement van Vranrijk te zijn⁽⁵²⁾ zoo in de gasette N. XI van den 5 februarij kan gesien worden. N. XCIV en N. XII gasetten van 9 februarij, etc.

(51) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 243r.-243v.; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 37, nr. 25.

(52) Zie SAB., reeksnr. 120; Hallegeboden, 1793-1795, f. 246v.-247r.

(10 februarij 1795)

- fol. 33 - Op den 10 februarij heeft het verdervelijk committé van surviliance wederom een begin gemakt van het oplichten van verscheijde geestelijcke deser stadt, onder welcke hun bevinden canonikken, pastors, capelaens en verscheijde paters van d'abdije van den Duijne en van 't clooster van de eerw. paters Carmeliten; die vreetaerts die nog Godt nog religie meer herkennen, medeborgers van Brugge, onder welke de drij besonderste zijn, Goudesuene, Genotte en Maijens⁽⁵³⁾, maeken glorie van hun aen het hooft van het opbrengen van hunne slagoffers te stellen en die ongeluckige onpligtig te doen wegvoeren. Van verscheijde streken van 't Brugsche Vrije worden ook zoo pastors als moningen

(53) François Goudeseune was handelaar en ontvanger van het pondgeld (zie Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., dl. I, p. 266, 382).
J. Genotte, zie MV. 1793, n. 13.
Betreffende Mayens, zie noot 26.

[p. 23]

der abdijen opgebragt en wel haest zal men onse geheijdigke (sic) kercken zonder herders, zonder paters en zonder zielbestierders zien; want zoo verre gaet den haet reets van dit haetelijk committé tegens God, kerk en zijne beelden dat sij gisteren een schoon O.L.V. beelt, op de collegiekaemer staende, hebben doen in stukken werpen, hetzelve beelt in plaester seer schoon vergult staende, welcke stukken publijk op den Burg geworpen wierden. Zoo den Almogenden Godt ons haest niet en behoet, kan men uijt dit alles niet dan een volkomen ondergang van Kerk en Staet tegemoet zien.

Desen naermiddag wierden onder een sterk geleijde Fransche troupen op eenen waegen van Blankenberge aengebragt 12 schippers of visschers, omdat dezelve gister tegens den avond op een schuijte voor Blankenberge - fol. 34 - gekomen zijnde, met eenen trommel, geduering hebben getrommelt, waerdoor de kleene besettinge van Blankenberge meijnende dat het Engelsche troupen waeren, alle seffens uijt de stadt gevlugt, met ordonantie dat alle de ingesetene den heelen nagt moesten licht aen hunne huijsen ontsteken, welk geschiede totdat het raedsel ontdekt was en waerom die daeders seffens op 't wederkomen der Fransche vastgenomen zijn en naer hier van den commandant Le Combe⁽⁵⁴⁾ deser stadt Brugge gehoort te zijn, zijn dezelve in egte van vangenis beweegt om wegens hun gedrag naeder ondersoek gedaen te worden.

(54) Zie MV. 1791, p. 160-161, f. 121.

(11 februarij 1795)

Op den 11 februarij wiert vanwegens de municipaliteijt bij hallegebode afgekondigt en geaffixeert eene bekentmaekinge van verscheijde dekens deser stadt die reets avancementen hebben overgebragt zoo in geltsommen als silvere lingoten om de geltcontributie zoo haest mogelijk te helpen vervollen, met belofte dat hun zulks naer de vervollinge zal gerestitueert worden⁽⁵⁵⁾. Alle andere ambagten en particuliere worden versogt dit voorbeelt te volgen, mits sedert den 11 pluvios⁽⁵⁶⁾, die contributie daegelijks 25000 livres verhoogt, welke men voorsiet noijt te zullen konnen voldaen worden. Zijnde ook de naemlijst van d'ambagten die reets vrijwillige sommen en zilver hebben overgebragt, onder de publicatie bekent gemakt geworden.

(55) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 247v.-248r.; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 40, nr. 131.

(56) 11 Pluviôse = 30 januari 1795.

(12 februarij 1795)

Op den 12 februarij niettegenstaende de devoiren die er gedaen worden om de geforceerde geltcontributie zooveel mogelijk te voldoen, heeft men heden wederom 17 ongeluckige slagoffers deser stadt Brugge, alle geestelijcke, met fouturen naer Vranrijk zien wegvoeren, eenige ook van Brugsche Vrije, eenige waegens met slaepinge en noodigheden agter hun gevoert wordende. XCV en N. XIII gasetten van den 12 februarij, etc.

(13 februarij 1795)

- fol. 35 - Op den 13 februarij wiert bij orders van de municipaliteijt bij hallegebode van 't stadthuijs afgekondigt en bij trommelinge rond de stadt aen het volk bekent gemakt de volgende proclamatie: dat de municipaliteijt in aendagt genomen heeft dat de tijdtsomstandigheden geensints toelaeten op de toekomende vastenavonddaegen eenige obstentatien te gebruijken ende verwittigt zijnde dat zulks tot Gend en elders door Vlaenderen verboden is, statueeren, dat op de toekomende vastenavonddaegen geene persoonen wie het zal mogen wesen, gemasquert, in gemaskeerde of verkeerde kleederen en zullen hun vermogen langs de straeten te vertoonen of eenige obstentatien te gebruijken. Verbiedende gelijckelijk het houden van eenige openbaere ballen in welke plaetsen het zal mogen wesen op pene dat de daeders hier aen contrarie doende seffens zullen worden aengehouden in egte van vangenis beweegt en naer d'extinctie van 't cas gestraft worden. In 't algemeen zijn alle weldunkende persoonen over het publiceeren van dese ordonantie verheugt daer veele nog het anders gemeijnt hadden en meenden dat het masqueren, zoude het toegelaeten geweest, welke de grootste onheijlen in dese droeve tijdtsomstandigheden zoude hebben konnen teweegbrengen en men gemakkelijk onder de vermomde

[p. 24]

kleederen en masquer den eenen den anderen hadde konnen zien doodtsteken en eenige aldus hunne furie zouden konnen uijtgewerkt hebben die zij nu moeten intoomen, uijt vreese van seffens als vijand der Fransche gekeert en ontdekt te worden.

(14 februarij 1795)

- fol. 36 - Op den 14 februarij was den martdag wederom zeer ongerust, doordien dat er bijnae geene waeren meer van de landtslieden aengebragt worden. Aen het boterhuijs, waer nog de boter uijtgeven wordt, was het gedroom zeer groot en meer dan 500 vrouwlieden liepen naer 't stadthuijs omdat er geen boter meer te bekomen was. De weijnige eijeren die er te mart gebragt zijn worden nu tegens 24 à 26 stuijvers het 25 verkogt en alle andere eetwaeren van d'eerste nootsaekelijkheijd zijn even dier en nouwelijks meer voor gelt te bekomen. En dat nog het ergste is zullen d'uijtsendelingen⁽⁵⁷⁾ die reets meer als 100 sterk zijn, alle vagebonden van d'eerste classe, door het haetelijk committé van surveliance aengestelt, alles in korte daegen zoo er niet in voorsien wordt, alhaest zoo verre brengen dat er geene goederen meer zullen ter mart gebragt worden en dat men al haest de winkels zoo van eetwaeren als andere zal sluijten, want dese alle goederen zoo er maer in gelt gevragt wordt opkoopen en tegens 6 livres de Fransche kroone betaelen.

Op den balcon van het Vrije is heden een schoon geschildert toogbart uijtgesteken, bevattende eene oog van rechtveerdigheijd, daeronder in groote letters staet ‘committé de surviliance’ waeruijt men siet waer de menschenhaeters t'huijs zijn.

(57) Met Uijtsendelingen zijn in deze contekst de medewerkers van het ‘Comité’ bedoeld. Hun optreden is ook al vermeld op 22 januari, 5 februari, 7 februari, 8 februari en 10 februari.

(15 februarij 1795)

- fol. 37 - Op den 15 februarij saeg men de vastenbulle⁽⁵⁸⁾, den gepasseerden sondag afgekondigt bij orders van het vicariat van het vaceerende bischdom van Brugge uijtgegeven, zooals dezelve versaemeling sub N. kan gesien worden, teenemael op orders van het onvoorsiende committé van surveliance verandert en den heer canonik Herdies⁽⁵⁹⁾ die dezelve als secretaris onderteekent heeft, is in egtenis tot de cellebroeders beweegt, waer dit committé nu ook opsluijt meest alle degone die gevlugt geweest zijnde, uijt Zeeland wederkeeren om hun rekening te doen doen waeronder zig bevint den heer Penarande⁽⁶⁰⁾, tresorier, den heer Van der Steene⁽⁶¹⁾, ontfanger van 't huijsegelt, Barimont, toesiender der stadtswerken en veele meer andere te lang om te melden. Op hunne orders is nu de vastenbulle verkort tot het artikel aldus beginnende: ‘Wij zouden wel wenschen den aenstaenden vasten in alle strengigheijd te onderhouden, etc.’, zijnde alle het ander daeruijt gelaeten gelijk ook den laesten artikel IX waerbij van de toelaetinge van spijsen wegens het krijgsvolk verhandelt wordt. Want nog het committé, nog de Fransche, nog Godt of zijn gebodt herkennende verwerpen alles dat het gebodt der kerke raekt en hebben dus geene affairens met iet dat de H. Religie raekt, want dese alle als Cristene opgebragt zijnde, nu als de beesten zonder eenige religie leven.

(58) Alle exemplaren van de vastenbul moesten worden vernietigd. Er is dan ook geen exemplaar meer voorhanden in de stedelijke collecties. Uiteraard is het zeer wel mogelijk dat andere archieven, in de eerste plaats het bisschoppelijk archief, nog een exemplaar bezitten (betreffende de werkwijze voor de samenstelling van het notenapparaat, zie MV. 1788, p. 6-7).

(59) Van Walleghem laat na te vermelden dat de kanunnik al na twee dagen werd vrijgelaten (zie P. VERHAEGEN (ed.), Journal d'événements divers et remarquables (1767-1797) rédigé par Robert Coppieters, Brugge, 1907, p. 337). Joannes Herdies, geboren te Brussel op 14 november 1736 was priester van het aartsbisdom Mechelen tot hij in 1783 door paus Pius VI begiftigd werd met de tweede kanunniksprebende van het Brugse Sint-Donaaskapittel. Sinds 1786 was hij secretaris van het kapittel. Op 3 december 1794 werd hij door het kapittel verkozen tot secretaris van het vicariaat van het vacante bisdom Brugge. In 1802 werd hij pastoor van het Brugse begijnhof. Hij overleed te Brugge op 27 juli 1809 (ARCHIEF GROOTSEMINARIE BRUGGE, hs. S80-S82: P.L. DE MOLO, Series canonicorum... S. Donatiani, met dank aan drs. Kurt Priem).

(60) Antoine de Peneranda, zie MV. 1789, n. 298.

(61) Franciscus Vande Steene, zie MV. 1790, n. 246.

(16 en 17 februarij 1795)

- fol. 38 - Op den 16 en 17 februarij zijnde de twee vastenavonddaegen, heerste zoo bij daege als bij nachte binnen dese stadt Brugge eene volkomen ruste zonder dat men eenige buijtengewone obstentatien heeft zien plegen. In niet eene herberg van de stadt heeft men eenige violen hooren speelen, het welk de rust waeraen men zig nogtans wegens d'omstandigheden niet hadde verwagt, nog meer is versekert geworden. D'oorsaek van dese overgroote stilte op dees daegen ongewoon wordt toegeschreven aen de groote dierte van den genever en alle eetwaeren, duijsende ongeluckige berooft van alle saeken van d'eerste nootsaekelijkheijd, hun droevig nootlot in hunne huijsen betruerende. Van den anderen kant ziet men den druk op alle herten van de welpeijsende omdat de geestelijcke en veele begoede tegen alle regt weggevoert zijn, 't welk de consumptie van den werkman nog meer vermindert, want men heden in de

[p. 25]

cathedrale kerke van St.-Donaes waer het gebedt van veertig uren met alle devotie geviert wordt⁽⁶²⁾, niet meer dan 12 geestelijcke persoonen, die den choor uijtmaeken meer zig bevinden. Om 11 uren van desen morgen wiert bij hallegebode afgekondigt dat om te vermijden de groote kosten die er zouden moeten gedaen - fol. 39 - tot het drukken van nieuwe segels, terwijl er nog meer dan 300 riemen papier van de oude in gereetheijd zijn, waerom gelijk ook om te voorkomen de schaersheijd van papier in welk het landt zig bevint, de ordinaire segels zullen blijven als naer gewoonte gebruijkt worden, zullende alleenelijk het waepen van den gewesen souvereijn met de penne doorschrapt worden⁽⁶³⁾. N. XCVI en N. XIV gasetten 16 februarij, etc.

(62) Betreft het 40-uren gebed, voor het eerst te Brugge gebeden in 1790, zie MV. 1790, p. 24.

(63) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 249r.

(18 februarij 1795)

Op den 18 februarij zijnde asschenwoensdag saeg men wederom aen alle huijsen het drijcaleurig vaendel waeijen. Op 't carilion 's morgens en 's middaegs als naer gewoonte gespeelt wordende ter oorsaeke van decadi den 30 pluvios, genaemt slede⁽⁶⁴⁾, toegewijt aen de vrienschap, zooals uijt den almanak kan gesien worden. Eene publicatie om 12 uren van desen morgen bij orders van de Fransche republicke van 't stadthuijs afgekondigt, kondigt mogelijks een beginsel van de teweeg zijnde vrienschap aen, hooftsaekelijk behelsende dat door het heele Belsisch landt de committé van surviliance gesupprimeert zijn, te beginnen met den 1 ventose dat is morgen; dat alle de gelichte atagen uijt heele het Belsisch landt seffens zullen naer hunne woningen mogen wederkeeren en in vrijheijd gestelt zijn; dat den agterstel van de gevraegde geltcontributie zal moeten voldaen zijn voor den 1 floreal (dat is nog drij maenden), de - fol. 40 -helft van welcke in geltspecien en de andere helft in assignaten zal mogen voldaen worden⁽⁶⁵⁾. De verhooging van 25000 livres daegs, sedert den 11 pluvios dat nu reets 500000 livres zoude zijn boven de 4 millionen livres gevraegde contributie, zijn ook teenemael quijtgescholden. Dan zullen in het heele Belsische landt geene requisitien meer gedaen dan degone voor de consumptie der legers volstrekt zouden noodig geoordeelt worden. Eijndelinge is den maximum door het heele Belsische landt ingevoert teenemael afgeschaft en degone zullen bevonden worden geltcontributien te hebben gegeven zonder dat sij in de tauxatie van de rijcke of begoede vielen, zal hetzelve hun weergegeven worden. In 't algemeen is men verheugt en ook zeer verwondert over dees schielijcke herroeping der Fransche wetten, die zooveel schrik door heel het Nederland veroorsakt hebben en die nog maer een begin waeren zoo het menschhaetende committé van surviliance zijne werkingen nog voorder hadde mogen voortsetten⁽⁶⁶⁾.

(64) De benaming voor de decade die overeenstemt met 18 februari 1795 was traîneau: slee, arreslee, sleepnet.

(65) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 253v-254v.

(66) De Comités de surveillance werden in België afgeschaft om de publieke opinie niet verder tegen de Franse bezetting op te jutten. De leden van deze comités gedroegen zich als fanatieke aanhangers van de republikeinse ideeën die hun medeburgers op alle mogelijke manieren de toepassing van de nieuwe ideeën opdrongen en ze ook voortdurend bedreigden. Ze terroriseerden in feite de bevolking. Het opdoeken van de comités en het versoepelen van de uitzonderlijke contributie waren typisch voor het beleid van de Convention Thermidorienne (28 juli 1794 - 27 oktober 1795). Na de val van Robespierre en het einde van de terreur wilde de nieuwe Conventie een eerder gematigde politiek volgen om de burgers voor de idealen van de revolutie te winnen. Dit gebeurde evenwel niet op een zeer rechtlijnige manier, omdat niet alle ultra-linkse elementen waren uitgeschakeld (J. GODECHOT, La Révolution française, o.c., p. 173; J. VERHAEGEN, o.c., I, p. 446).

(19 februarij 1795)

Nog meer was men verheugt op den 19 februarij wanneer men 's morgens het toogbert van dit committé surviliance aen het Vrije uijtgesteken met de oog van rechtveerdigheijd afgebeelt, reets den bijnaem van de oog van den schelm Maeijens bekomen hebbende, weggenomen saeg en het committé surviliance tot el(k)s genoegen teenemael vernietigt, drij van de belhamers van welke men zegt tot Brussel te zijn ingedaegt geworden. N. XCVII en N. XV gasetten van den 19 februarij, etc.

(20 februarij 1795)

- fol. 41 - Op den 20 februarij saeg men 's morgens met het aenkomen van den dag op de dueren van de drij vermaerste schelmen van het committé van surviliance, te weten op degone van Genotte, Goudesuene en Maeijens aengeplakt eene schandige pasquille welke inhout in Fransch mij toegekomen zijnde alhier moet ingevoegt worden zoo ik dezelve woordelijk naegeschreven hebbe en uijt welke men voor 't toekomende zal konnen afmeten hoe haetelijk die afgeschafte vagebonden aen het publiek zijn, die zoo hunne magt nog eenige weken hadde geduert, al haest alle de eerlijcke zou geestelijcke als weijreltlijcke borgers hadden doen wegvoeren, zoodaenig is den haet op hun dat gister tegens

[p. 26]

den avond Maeijens ontrent de Carmesbrugge vastgegrepen wiert door twee persoonen die hem wilden in 't water werpen en zouden gedaen hebben zoo er niet eenen pater der Augustinen hadde toegekomen die dezelve met beleeft en schoon spreeken daervan wederhouden heeft.

(21 februarij 1795)

Op den 21 februarij saeg men op de marten reets d'eerste vrugten van het afgeschaft committé van surviliance en van het haetelijk maximum, want niemant nu nog Maeijens nog het maximum meer vreesende, stelt zijne goederen of in geltspecien of in Fransche assignaten nae begeeren te coop, waeruijt alhaest zal volgen dat men de waeren van d'eerste nootsaekelijkheijd - fol. 42 - door de landtslieden zal zien aenbrengen, die nu in alle deelen zeer schaers en dier zijn, want zoo het haetelijk zijstemen nog eenigen tijdt hadden moeten voortdueren, men zoude onse stadt alhaest van alles berooft gesien hebben. Desen naermiddag wiert bij trommelinge afgekondigt dat er op maendag toekomende in 't magasin in d'halle suijver terwe en zuijver rogge apart zal afgelevert worden à 4 stuijvers par pont de terwe en à 3 stuijvers de rogge, dog zulks is 's anderendaegs⁽⁶⁷⁾.

(67) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 257r.

(22 februarij 1795)

Op den 22 februarij is wederom herropen ter oorsaeke dat er sedert d'afschaffinge van het maximum geen suijver terwe genoeg is aengebragt en dat er nog een groote partije gemengelt licht, waerom maer bij 14 daegen de suijver terwe zal konnen afgelevert worden. Met de grootste voldoeninge ziet men nu daegelijks de met gewelt genomen atagen zoo geestelijcke als weijrelijcke binnen Brugge aenkomen, verscheijde pastors reets heden in hunne kerken de diensten verricht hebbende. 't Is bijnaer ongeloovelijk met wat al traenen van blijdschap en verrukking dezelve in hunne cloosters en huijsen en in 't midden van hunne familien ontfangen worden, uijt welke zij op zoo eene tijranicke wijse onbermhertig uijtgehaelt waeren.

(23 februarij 1795)

Op den 23 februarij gelijk de twee volgende daegen is in 't beste order volgens het plan van den 15 januarij lest het graen alle de persoonen der wijken deser stadt uijtgegeven geworden, te weten 10 pond van ider persoon voor 14 daegen, zijnde niet dan gemengelde rogge en terwe en suijver rogge uijtgegeven geworden. N. XCVIII en N. XVI gasetten van den 23 februarij, etc.

(26 februarij 1795)

- fol. 43 - Op den 26 februarij wiert bij orders van de municipaliteijt van 't stadthuijs afgekondigt eene proclamatie behelsende: dat er 500 pioniers en andere werklieden noodig tot het slegten van de fortificatien en casteel van de stadt Sluijs (die alhaest een tweede stadt van Damme zal worden), alle welke zonder werk zijnde, hun mogen aenbieden aen de wijkmeesters ider van zijne wijke, om opgeteekent te worden, zullende alle degone hun tot dus vrijwillig aenbiedende van den dag huner opteekening ontfangen eenen redelijcken dagloon geevenredigt aen het werk dat hun zal opgeleijt worden⁽⁶⁸⁾. Elken dag der decade zullen alle de werklieden mogen naer hun woonsten komen en des anderdaegs wederkeeren tot het besorgen van hunne noodtwendigheden, zullende tot dus getrouwde en ongetrouwde persoonen geadmitteert worden. Eene tweede proclamatie behelst eene waerschouwinge van de municipaliteijt waernae eenider zig moet reguleeren te weten dat er in het Nederland eene menigte van valsche kroonen circuleert, te weten Fransche kroonen van het jaar 1784 met het borstbeelt van Luduvicus den XVI en keijserlijcke kroonen van de jaeren 1789 en 1790 met het borstbeelt van Josephus den II⁽⁶⁹⁾. Dese kroonen zijn niet geslaegen maer gegoten van loot en tin, zijn teenemael ongerond en konnen gekent worden aen de duijsterheijd van den glans en materie, konnende ook gemakkelijk in den clank van goede kroonen onderscheijden worden. N. XCIX gasetten van 26 februarij, etc.

(68) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 250r.-250v. en 257v.-258r.

(69) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 257r.-257v.

[p. 27]

(27 februarij 1795)

- fol. 44 - Op den 27 februarij wiert bij hallegebode en trommelinge bij orders van de municipaliteijt afgekondigt dat het tijdtstip gekomen is op welke de municipaliteijt met genoegen aensiet dat de marten als voorgaendelijk konnen gehouden worden ende niet meer in beslotene plaetsen, waerom eenider mits dese gewaerschouwt wordt, dat op morgen de eijer- en botermart als naer oude gewoonte op de Eijermart zal gehouden worden; zullende alle degone aldaer het minste disorder zullen veroorsaeken, seffens in egte van vangenis worden beweegt en als stoorders van de gemeene rust gestraft worden⁽⁷⁰⁾.

Op den 28 februarij saeg men 's morgens voor het huijs van den apoteker Rijelant⁽⁷¹⁾, wonende op d'Oude Burse, geplant eenen sparreboom met dit daer aengehangen opschrift in groote letteren: ‘Desen vrijheijdtsboom is geplant en vereert voor den borger Meijer’ zonder nogtans dat men kan agterhaelen door wie die manhaftige daedt is verricht of geplant geworden.

Heden zijnde decadi of den 10 ventose der Fransche maendt, genaemt schuppe⁽⁷²⁾, toegewijt aen de maetigheijd zooals in den Franschen almanak te zien is, heeft men wederom aen alle de huijsen deser stadt het drijcaleurig vaendel zien waeijen. Wegens de ordonantie van gisteren heeft men heden de botermart beginnen zien te herleven waer de grootste policen om alle wanorders te voorkomen zooveel mogelijk onderhouden wiert.

(70) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 257v.

(71) Apotheker Charles Judocus Ryelandt werd geboren te Brugge op 18 april 1722 en gedoopt in de Sint-Jakobsparochie als zoon van Jacobus en Isabella Brulé (zie SAB., Doop-, trouw- en begraafboeken, St.-Jacobs, nr. 15). Charles Ryelandt oefende het beroep uit van apotheker toen hij op 3 Pluviose III (22 januari 1795) burgemeester werd van de eerste totaal vernieuwde municipaliteit die zowel de stad als het Vrije moest besturen (SAB., Plakkaat, ex. in nog niet geïnventariseerde verzameling en in vol. Miscellanées Bruges, SAB., reeksnr. 118: Resolutieboeken, reg. 1792-1794 en jaar III, f. 126r). In het resolutieboek is meestal de term maire of meyer gebruikt.
Deze municipaliteit ‘van de stad en het arrondissement Brugge’ werd opgeheven op 17 Ventôse IV (7 maart 1796) en voor Brugge vervangen door een nieuw bestuur voor het ‘Canton’ Brugge, dat bestond uit zes ‘officiers municipaux’ (SAB., Hedendaags Archief, Resolutieboek nr. 1, an IV-V, f. 1). Ryelandt maakte geen deel meer uit van dat nieuwe bestuur. Zijn portret is gebruikt als omslagillustratie voor dit boekdeel (zie ook de legende bij de omslagillustratie).
Charles Josse Ryelandt overleed op 77-jarige leeftijd in zijn woning in de Vlamingstraat te Brugge op 30 Frimaire VII (20 december 1798). Hij was toen getrouwd met Isabella Caroline Geerebaert (SAB., Hedendaags Archief, registers Burgerlijke Stand, overlijdens-register van het jaar VII, akte nr. 307).
A. VANDEN ABEELE, Politieke apothekers in de revolutietijd, einde 18de-begin 19de eeuw, in: Brugge die Scone, 1995, nr. 1, p. 13-14 situeert ten onrechte het overlijden van ‘vrijgezel’ Ryelandt in 1803.

(72) De benaming voor de decade die overeenstemt met 28 februari 1795 was bêche: spade, schop.