Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1793 en 1794

(April)

(3 april 1794)

Op den 3 april waeren aen de kerkduere van St.-Donaes geaffixeert de pauselijcke en bisschoppelijcke bulle nopende eenen algemeenen jubile gejont door zijne heijligheijd Pius den VI, Paus van Roomen, voor de Oostenrijksche Nederlanden, alles breeder zooals in dezelve bullen versaemeling sub N. te zien aengemelt is, en wat er geduerende den jubilé zal moeten geobserveert worden⁽²⁵⁾. Desen jubilé zal beginnen Palmsondag en dueren 15 daegen zoodat dezelve op Beloken Paesschen zal gesloten worden. (XXVII gaset van 3 april, etc.).

(25) Hier is sprake van een buitengewoon jubileum zoals dat min of meer uitzonderlijk vanaf de 16de eeuw door de paus werd afgekondigd en waardoor de gelovigen van één enkel land tijdens een beperkte periode de bijzondere volle aflaat die geldt voor het H. Jaar kunnen verdienen (P. DECLERCK, ‘Heilig Jaar’. Oorsprong en ontwikkeling, in: Collationes, XX (1974), p. 292-310, zie vooral p. 309).

(4 april 1794)

- fol. 21 - Op den 4 april wiert de heele veldtbakkerije van de Hannoversche troupen, die nu sedert het begin van den winter buijten de St.-Catharinepoorte gestaen heeft⁽²⁶⁾, teenemael met de ovens en alle den voorraed afgebroken en op meer dan 25 waegens gelaeden en door dese stadt vervoert naer Gend om vervolgens naer het groot leger bij Vanlencijn opgemakt te worden en wederom seffens de werkingen te beginnen. De waegens wierden gevolgt door meer dan 200 veltbakkers, verscheijde met hunne vrouwen en bagase, 't welk door 't geschreeuw dat de bakkers bij hun vertrek makten, een grooten transport door dese stadt uijtmakte. Dit vertrek verheugt wederom aen veele ontaerde Franschgesinde deser stadt, die door d'opbrekinge van die ovens willen te kennen geven dat de Fransche de Nederlanden staen in te vallen en alles te verwoesten, dog van goeder hant weet men dat de saeken nu zoo wel als oijt staen en dat dien transport alleen is om de groote onkosten welcke de lange wegen tot aen 't leger veroorsaekende waeren.

(26) Bedoeld wordt hier de Engelse veldbakkerij waarvan sprake in folia 154, 175 en 179 (1793). De Hannoverse troepen dienden onder de Engelse kroon aangezien de toenmalige Engelse koning, George III, tevens keurvorst van Hannover was.

[p. 119]

(8 april 1794)

Op den 8 april waeren de dekens der ambagten des avons wederom in 't stadthuijs vergaedert tot het nemen van de maetregelen tot het formeeren van de 4000 mannen Belgissche troupen waervan de stadt Brugge in het getal van 125 getaxeert is⁽²⁷⁾. D'ambagten en neeringen moeten alle meer of min mannen leveren naer hunne groote, zoo nogtans dat men met het betaelen van 15 Fransche kroonen voor ider man ontslegen wordt. (XXVIII gaset van 8 april, etc.).

(27) Als lid van de derde bank van de wet vergaderden de dekens over het voorstel een nationaal legerkorps te lichten. Op 6 juni 1794 keurde de Brugse wet uiteindelijk het principe van het lichten van nationale troepen goed. Hierbij werd ook het principe van de verplichte dienstplicht door loting aanvaard. Toen was het reeds veel te laat (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 384).

(10 april 1794)

- fol. 22 - Op den 10 april is tot meerder licht van de aenstaenden jubilé in 't licht gegeven: ‘den geest van de bulle van zijne heijligheijd Pius den VI’, voor welcke hij verleent eenen buijtengewonen jubilé aen alle de inwoonders van het Nederlandt en aen alle vremdelingen die aldaer geduerende de 15 daegen zullen toevloeijen, etc., welcke versaemeling sub N. kan gesien worden. Hierin vint men ook de bulle van Joannes Hinricus, ardtsbisschop van Mechelen, primaet der Nederlanden, etc., en ook alle de pointen welke tot verdienen van den zelven jubilé versogt worden.

Heden verneemt men dat de wenschen van 't Nederlandts volk zijn vervolt geworden en dat Z.M. den Keijser ende Koning, Franciscus den II, binnen de stadt Brussel gisternaermiddag is aengekomen en pragtig is ingehaelt geworden⁽²⁸⁾. (XXIX gaset van den 10 april, etc.).

(28) De nieuwe keizer Frans II zwoer te Brussel trouw als hertog van Brabant aan de Blijde Inkomst (het Brabants landcharter uit 1356 dat gold als een soort grondwet voor het hertogdom). Het was de laatste inhuldiging van een hertog van Brabant.

(11 april 1794)

Op den 11 april is de sittinge van de heeren gecommitteerde van de kamer van commercie sedert meer dan drij weken aldaer gehouden gesloten geworden, tot inninge van den schelling par hondert van de commercie of trafixq die ider is exerceerende. Ten dien eijnde was aldaer t'eijnde de kamer gestelt eenen blok, waerin is gestort geworden dat elk dagt schuldig te zijn. Naer d'instortinge wiert aen elk gevraegt of hadde voldaen aen het reglement van Z.M., waerop geantwoort zijnde van jae, wiert aen elk volgens de te melden quitantie aen elk acquit verleent. Die liever hadden het import over te tellen mogten het een of 't ander kiesen. Ook te melden het import der quitantie van 't huijsegelt die mij op de betaelinge ten desen eijnde is gegeven geworden.

(12 april 1794)

- fol. 23 - Op den 12 april wiert in den morgen tusschen twee schaedebeletters op de botermart eene boerinne meer dan eene ure voor 't volk tentoongestelt, onder de beschimpingen en verwijtsels van het volk, omdieswille dezelve hadde bestaen op den gepasseerden martdag te koop te presenteeren eene mande van 20 stukken boter, van welcke bevonden wierden dat alle de stukken van binnen met aerdappelen opgevolt waeren, waerom zij geapparendeert zijnde haere regtveerdige straffe naer in vangenis beweegt te zijn op heden heeft moeten onderstaen. Ten is niet dat de boter niet dier genoeg verkogt wordt dat, nu dese en andere bedriegsters van boerinnen de boter fraudeeren, terwijl dezelve wekelijks tot 16 à 17 stuijvers het stuk verkogt wordt en nog seer schaers is, 't welke zoo hoogen prijs voor den gemeenen werkman is dat er door veele moet droog broot geëten worden.

(13 april 1794)

Op den 13 april desen avond door 't luijden van alle de klokken om 9 uren aengekondigt zijnde Palmsondag is den algemeenen jubilé 's middags om 4 uren in alle de aengewesen kercken van 't heele Nederland met alle pligtigheijd en godtvrugtigheijd ingestelt, te weten in dese stadt Brugge in de cathedraele van St.-Donaes, collegiale van St.-Salvators en parochialen van St.-Walburge en St.-Anne. Uijt degone van St.-Donaes wiert rond de Plaetse Maubert⁽²⁹⁾ eene stigtige processie gedregen. In de kerk weergekeert zijnde wiert afgesongen den Veni Creator Spiritus en andere noodige gebeden t'eijnden welke den standaert van saeligheijd het H. Kruijs verciert met de waepens van Z.H. den paus Pius den VI, en twee versierde sluetels geplant wiert, waernaer een

(29) Oudere benaming voor de Mallebergplaats (A. SCHOUTEET, De straatnamen van Brugge. Oorsprong en betekenis, Brugge, 1977, p. 138).

[p. 120]

zielroerende sermoen gedaen wiert tot opening van desen solemnelen jubilé, t'eijnden welcke het solemneel lof gelijk ook in d'andere kercken gedaen wiert.

(14 april 1794)

- fol. 24 - Op den 14 april wiert 's morgens om 10 uren in de kerken waer den jubilé is ingestelt, met expositie van 't alderheijligste, afgesongen eene solemnele misse en 's avons om 5 1/2 uren afgesongen eene solemneel lof, welke tot meerder opwekking van de devotie daegelijks geduerende de 15 daegen dat den jubilé zal dueren, zal gecontinuerd worden. (XXX Baset van den 14 april, etc.).

(15 april 1794)

Op den 15 april heeft men 's morgens met de grootste verontweerdinge vernomen dat geduerende den gepasseerden nagt een hoop ontaerde booswichten hebben durven bestaen van het pauselijk waepen, hangende boven de duere van de kerke van St.-Walburge, met gewelt te verbrijselen en in stukken hebben getrokken, tot het doen van welke schroomelijcke daedt men voorsiet dat zij moeten met voordagt eene leeder gebruijkt hebben en andere instrumenten, omdat het waepen hoog hangende en op hout geschildert zijnde anders niet konde verbrijselt worden. Dees bende hiermede niet vergenoegt, hebben bestaen den lanteern hangende voor 't cruijse op 't nieuw gemakt kerkhof Onse L.V.-kerkhof in stukken te slaen en de placaeten van den jubilé, alom geplakt, met drek en vuijligheijd te bestrijken en zelfs aen veele huijsen te bellen en ruststoorende liedekens te singen en andere ongehoorde baldaedigheden te bedrijven. Van dese mag men wel zeggen dat zij van Godt verlaeten zijn en dat sij dese geluckige daegen van saeligheijd misagten en openbaerlijk met de voeten treden. Men voorsiet genoegsaem dat dese eene bende Franschgesinde geweest is die het vervloekelijk systema der ongeluckige Fransche volgen die nog Godt nog paus nog eenige religie herkennen, en dat hun gemoed nog door 't geroep der kerke nog door geene vermaeningen kan beweegt worden. Hemel! wat zou er van ons geworden hebben hadde dit vervloekelijk Fransch gespuijs nog eens onse landen moeten veroveren? Hoe souden sij niet de heele religie omverregeworpen en ons mogelijks alle vermoort hebben⁽³⁰⁾?

(30) Het betrof hier inderdaad een actie van een groep Fransgezinden (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 382).

(16 april 1794)

- fol. 25 - Op den 16 april wiert bij orders van 't magistraet der stadt Brugge bij hallegebode, affixie en trommelinge de volgende bekentmaekinge afgekondigt dat den heere ende wet vernomen hebbende hoe eene geattroppeerde bende van ontaerde booswichten heeft durven bestaen van in den gepasseerden nagt te schenden het pauselijk waepen ter oorsaeke van den jubilé geexponeert en andere strafbaere faitelijkheden te bedrijven; hoe dezelve bovendien aen menige dueren hebben gebelt, langs de straeten als verwoede hebben geschreewt en hun zooverre hebben vervoordert van ruststoorende liedekens te singen, welke strafbaere faitelijkheden het magistraet willende voorkomen belooft eene premie van tweehondert patatons wisselgelt aen dengonen die eene van de daeders of de bende zal konnen aenklaegen, zoodaenig dat sij van het fait in regte overtuijgt wordend zullende den naem der aenbrengers - indien zij zulks versoeken - secreet gehouden worden⁽³¹⁾.

Desen morgen is op het nieuw kerkhof van de abdije van den Eechoute begraeven geworden de vrouw van sr. Dardeijne, kok van dezelve abdije. Dit kerkhof is maer desen morgen door den heer prelaet van dezelve abdije gewijt geworden en is onlangs expresselijk gemakt, dewijl nu in dezelve abdije sedert dat er niemant meer mag in de kerken begraeven, worden niemant meer begraeven was, zoodat nu meer dan 12 jaeren is dat er niemant aldaer is begraeven geworden⁽³²⁾.

(31) SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 36, nr. 193; SBB., Van Huerne, 1794 I, nr. 69.

(32) In het begraafboek voor dat jaar is alleen vermeld dat deze vrouw, de 76-jarige Maria Ludovica Vincent, op 14 april 1794 overleed en opp 16 april in de Eekhoutabdij werd begraven (SAB., Doop-, trouw- en begraafboeken van de stad Brugge, nr. 70, overlijdens Sint-Salvators, 1ste portie).

[p. 121]

(17 april 1794)

Op den 17 april zijnde Wittendonderdag en is als naer jaerelijksche gewoonte in de kathedrale kercke van St.-Donaes het H. Crisma en de H. Olie niet gewijt geworden, dog alle de andere diensten zijn er als naer gewoonte verricht, ter oorsaeke dat onsen eerw. heer bisschop wederom sedert eenige daegen is hervallen geworden en met het boschwater⁽³³⁾ gekwollen is zoodat men grootelijks voor zijn behoudenis bevreest is. (XXXI gaset van den 17 april, etc.).

(33) Boschwater of boswater is in geen woordenboek te vinden. In de context wordt hier hoogstwaarschijnlijk oedeem of waterzucht bedoeld. Een Brugs gezegde: ‘'k Gon nog 't boschwoater krygen’, werd gebruikt wanneer een persoon of toestand iemands zenuwen tot het uiterste op de proef stelde.

(19 april 1794)

- fol. 26 - Op den 19 april zijn van 't stadthuijs afgekondigt twee keijserlijcke en koninglijcke ordonantien, behelsende d'eerste den inhout reets in de gasette van donderdag geannonceert, waerbij alle de clubs en litteraire vergaederingen in de Nederlanden op swaere straffen verboden worden; de tweede behelst op bijnaer gelijcke penen en amenden het formeeren, maeken en uijtstroijen van oproerige schriften zoo tot misagting van den souvereijn als tot nadeel van kerk en staet, op d'uijtbreijding van welke geordoneert is dat er in alle de plaetsen van 't Nederland eene wacsaeme ooge zal gehouden worden opdat de daeders aen de strengheijd der wetten zouden konnen overgelevert worden.

(21 april 1794)

Op den 21 april heeft men voorseker vernomen dat er verscheijde persoonen deser stadt, meest jongelingen en waeronder zelfs edele, gevlugt zijn en dat dezelve alom zijn beschreven geworden, de naemen van welke zelfs reets genoemt worden en dit ter oorsaeke dat het dese zijn die in de gepasseerde weke als fol. 24 vermelt, hebben durven bestaen van het pauselijk waepen te schenden en andere baldaedigheden te bedrijven. Geluckig zoude het zijn waer 't dat dees booswigten ontdekt wierden. Nu siet men wederom aen de St.-Walburgekercke in dezelve plaetse een nieuw pauselijk waepen en alle de placaeten van den jubilé zijn opnieuws aen de kercken geaffixeert geworden. (XXXII gaset van den 21 april, etc.).

(24 april 1794)

Op den 24 april volgende XXXIII dito.

(25 april 1794)

- fol. 27 - Op den 25 april is [in] den naermiddag zijne hoogweerdigheijd Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, etc. andermael met de H. Geregten geadministreet en heeft de H. Olie ontfangen, zoodat men voor de behoudenis van onsen bisschop zeer bevreest is, die onder meer andere kwaelen met het boschwater is aengetast en door de troubele ongeluckige tijdtsomstandigheden met nog meerder vreese bevangen is om de menige ongelucken die hij door de Fransche onderstaen en die andermael geseijt worden, dat sij alle poogingen doen om de Nederlanden langs alle zijden in te dringen en ons alle ongeluckig te maeken.

(27 april 1794)

Op den 27 april was men 's morgens in de grootste verslaegentheijd gedompelt op 't sien wederkeeren van de deligensie van Kortrijk, die reets twee uren toegereden was, en op 't vernemen dat de Fransche die stadt naederden seffens weergekeert is, wanneer men desen avont met het grootste hertzeer vernam dat die stadt door 15 à 18000 mannen Fransche troupen verovert is, uijt welke men kan oordeelen wat ontsteltenis zulks alhier binnen Brugge veroorsakt heeft. Desen naermiddag agter het lof is in de vooraengewesen kerken den jubilé met alle pligtigheijd gesloten en de cruijsen ontplant, t'eijnden welke den Te Deum Laudamus met alle pligtigheijd is afgesongen geworden.

(28 april 1794)

- fol. 28 - Op den 28 april tot den 1 meij is men alhier in de grootste verslaegentheijd gedompelt geworden op 't vernemen langs alle zijden van zeer onaengenaeme tijdingen, die alle welpeijsende honderden doode vooreen om zoo te zeggen doen sterven. Men ziet van alle zijden van de stadt de

[p. 122]

inwoonders met zooveel als sij konnen medenemen, zoo met waegens als alle rijtuijgen wegvlugten, terwijl men van alle andere zeer veele ongeluckige, zoo van langs de kanten van Kortrijk als Meenen, naer dese stadt ziet aenkomen, zoodat het meestendeel der inwoonders als buijten raede is of sij willen vlugten of blijven, d'eene ure goede en d'andere ure onaengenaeme tijdingen ontfangende. In desen tusschentijdt is Meenen door de Fransche verovert en zoodaenig gestelt dat er van die plaetse eene heelen puijn gemakt is. De Hannoverssche troupen en émigréen die aldaer gedefendeert hebben, zijn met eenige krijgsgevangene en een Franschen generael verspreijt naer dese stadt Brugge afgekomen en alle in den avondt van den 1 meij weder naer Gend toegetrokken, zoodat men tot desen avond niet weet wat er van dit alles zal geworden en of wij den roof der Fransche barbaeren zullen gaen worden. (XXXIV en XXXV gaset van 28 april en 1 meij, etc.).