Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1793 en 1794

(Oktober)

(1 oktober 1793)

- fol. 158 - Op den 1 oktober wiert 's morgens om 11 1/2 uren op den Burg voor den boom op welke den keijserlijcken aernd geplaest is, eene buijtengewone justitie gedaen. Eenen der Engelsche soldaeten alhier binnen Brugge eene publicke diefte begaen hebbende, wiert aldaer op den Burg zijne sententie in d'open locht afgelesen, waernaer in den grond drij pijcken geplant wierden, tusschen welke hij ontkleet met beijde zijne handen gebonden wiert en dan op zijnen rugge door vijf tamboers van elk 100 slaegen ontfing met eene sweep van leer, op 't eijnde van welke verscheijde knopen gemakt waeren, zoodat t'eijnden de justitie zijnen rugge zeer geschonden was. Zulks zal dienen tot voorbeelt om te betuegelen de menige dieften die zoo binnen als buijten de stadt daegelijks gedaen worden. Heden lag het lichaem van eenen Engelschen generael in de hostelrie De Koornblomme, overleden aen zijne wonden, voor elk ten toon in volle uniforme en generaels krijgsgewaet en twee eeremadalien zeer pragtig uijtgedost, geduerende den heelen [dag] aldus voor elk ten toon liggende, des avons met alle krijgseereteekens op de afgesonderde plaets voor de gereformeerde op het kerkhof van St.-Salvators begraven wordende⁽²⁰⁹⁾.

(209) In de Brugse geschiedschrijving is nergens sprake van een afgezonderd gedeelte voor niet-katholieken op het kerkhof van Sint-Salvators. Het hier vermelde overlijden is ook niet geregistreerd in het begraafboek voor dat jaar. Wel werd er op 25 september een adjudant van het derde bataljon grenadiers van Hannover begraven op het Sint-Salvatorskerkhof. Volgens zijn overlijdensakte ging het echter om een katholiek, geboren en gedoopt in Hildesheim (SAB., Doop-, trouwen begraafboeken, Algemene doop-, trouw- en begraafboeken van de stad Brugge, nr. 69, overlijdens Sint-Salvators, 1ste portie); zie ook noot 211.

(3 oktober 1793)

Op den 3 oktober is 's middags om 2 uren onder het spelen van 't carilion op Schipsdaele van Oostende binnen Brugge aengekomen Z.E. den volmagtigen minister den graeve de Meternich, door een groot geleijde carossen waerin hun de aensienelijkste persoonen deser stadt bevonden op de Camer van Commercie, op de Com, Academie en andere besondere plaetsen geleijt

[p. 73]

wordende waernaer Z.E. nog desen naermiddag zijne reijse naer Brussel voortgeset heeft. (LXXX gaset van den 3 oktober, etc.).

(4 oktober 1793)

- fol. 159 - Op den 4 oktober, feestdag van den H. Franciscus, en gevolgentlijk naemdag van Z.M. den Keijser ende Koning, onsen genaedigen souvereijn, begonst om 10 uren het carilion op den thoren te speelen, wanneer om 11 uren in de cathedrale kercke van St.-Donaes door onsen eerw. heer bisschop een solemnele misse afgesongen wiert gevolgt door den Te Deum Laudamus en het luijden van alle de klokken, ter presentie van d'agtbaere heeren onser magistraten, van den etat-major onser besettinge, alle welke in den choor geduerende den goddelijcken dienst tegenwoordig waeren. Op den Burg stont voor de kercke een uijtgelesen batalion Engelsche troupen, welke geduerende de misse een drijvoudige salvo uijt de musquetterije gaeven. Op de veste bij de Smedepoorte wierden geduerende de misse ook gelosbrant twee stukken kanon, verovert van de Fransche, die sedert d'openinge van d'hooftwagt voor dezelve hebben gestaen en heden vervoert zijn, welke losbrandinge der canons 's avons om 7 uren verscheijde mael herhaelt wiert.

(7 oktober 1793)

Op den 7 oktober wiert in den naermiddag de vrouw van een Engelschen kapijtijn op de volgende wijse begraeven. Het lijk wiert door vier Engelsche soldaeten gedraegen en boven de kiste zonder verder ceremonien was geleijt eenen swarten pelder⁽²¹⁰⁾, welke op de vier hoeken door vier Engelsche joffrouwen vastgehouden wiert. Het lijk vervolgens door den kapijtijn van d'overleden vrouw en door verscheijde ander Engelsche joffrouwen gevolgt wordende. Menigvuldige persoonen deser stadt volgden ook het lijk tot op de afgesonderde plaetse van St.-Jacobs, door alle welke dees buijtengewone maniere van begraeven bewondert wiert⁽²¹¹⁾. (LXXXI gaset van den 7 oktober, etc.).

(210) ‘Pelder’: baarkleed. Zwarte doek met kruis in borduursel of paarse kleur die tijdens begrafenissen over de doodskist en bij zielemissen over de katafalk gelegd werd.

(211) Dit overlijden met begrafenis is wel vermeld in het begraafboek van 1793, bij de begrafenissen op de Sint-Jacobsparochie. De alleen met voornaam vermelde vrouw (Zara) was de echtgenote van ene heer Hart, officier in het Engels leger, en geboren in ‘Elizabethtown in America’. De pastoor van Sint-Jacobs vermeldt expliciet dat zij begraven werd in ‘caemiterio acatholicorum’, het kerkhof voor niet-katholieken, bij de kerk. Drie dagen later, op 10 oktober 1793, werd de twee dagen eerder te Menen overleden Robertus Gould op hetzelfde kerkhof begraven. Deze adellijke Engelsman diende in het Engels leger als ‘assistens commissarius generalis’. Gaat het hier om de generaal die door Van Walleghem vermeld wordt op 1 oktober? (SAB., Doop-, trouw- en begraafboeken, Algemene doop-, trouw- en begraafboeken van de stad Brugge, nr. 69, overlijdens Sint-Jacobs).

(8 oktober 1793)

- fol. 160 - Op den 8 oktober is op de parochie van Dudzeele, op de jurisdictie van het Proossche⁽²¹²⁾, eene grouwsaeme moort begaen, welke zoo in 't algemeen geseijt wordt, op de volgende wijse gebuert te zijn. Den man en vrouw van eene hofstede aldaer naer Oosttamp te kerremis gegaen zijnde, hadden hunnen soon oudt ontrent 19 jaeren thuijs gelaeten, welkken bevonden is ongeluckig en moordaedig met een mes de kele afgesteken te zijn, zoo er gepresumeert door eenen of meer moorders die aen den zelven drinken hebben komen vraegen, terwijl men eenen schotel met water nevens de duere heeft vinden staen. Behalvens eenige ander effecten die er gestolen zijn heeft men ook bevonden eene kasse met een spaede opengebroken te zijn, uijt welke benevens eenige andere effecten tot 60 pond wiss. in gelt gestolen is. Tot ontdekking van dees moort en diefte zullen alle bedenkelijcke voorsorgen genomen worden.

(212) De leengoederen van het Proostse, onder het gezag van de Proost van de Brugse Sint-Donaaskerk, zijn opgesomd in M. COORNAERT, Dudzele en Sint-Lenaart, de geschiedenis, de topografie van Dudzele tot omstreeks 1914, met een studie over de Sint-Lenaartsommegang, Dudzele, 1985, p. 367-368.

(10 oktober 1793)

Op den 10 oktober in den naermiddag is tot vruegt en genoegen van alle welpeijsende inwoonders deser stadt alhier in hunne woonsten aengekomen de heeren Van Caloen en Oudenhove uijt hunne slaevelijcke gevangenisse uijt het Fransche⁽²¹³⁾, waer sij tot nog toe sedert hunne barbaersche wegneminge uijt dese stadt als fol. 62 te zien, terwijl dat de ontaerde Fransche, alhier hun verblijf hadden, hadden opgesloten en gevangen geweest. Dees twee ongeluckige heeren zijn, zoo men in 't algemeen zegt, tegens twee Clubbisten uijt Rijssel door de Vereenigde Legers genomen, benevens het schieten van groote sommen verwisselt geworden. De vruegt om dees verlossing was heden zoo groot dat in de gebuerten bij de Vischmart en in de Vlamingstraete, waer dees heeren zijn wonende, desen avond veele illuminatien aen d'huijsen ontsteken wierden. (LXXXII gaset van 10 oktober, etc.).

(213) Oud-burgemeester Joseph van Caloen en raadspensionaris Jean Robert O' Donnoghue waren in de nacht van 2 op 3 maart 1793 op bevel van generaal Flers gegijzeld geworden. Na een verblijf in Rijsel werden ze in de versterking van Doullens gevangen gehouden. Door tussenkomst van de prins van Oranje, de latere Willem I, werd deze gijzeling beëindigd. Hij ruilde de twee Bruggelingen voor twee belangrijke inwoners van Roubaix, die hij gevangen hield. (L. KERVYN DE LETTENHOVE, Les otages de la ville de Bruges en 1793, in: ASEB., XXXI (1880), p. 1-17).

[p. 74]

(14 oktober 1793)

- fol. 161 - Op den 14 oktober, feestdag van den H. Donatianus en vervolgens feestdag der stadt Brugge, was de kercke van St.-Donaes ter deser gelegentheijd als naer gewoonte niet versiert, niet dan als ses kopere kandelaers op den autaer in den choor staende ende niet als koper gebruijkt wordende. Ook en was als naer gewoonte de groote zilvere rijve in den choor niet uijtgestelt maer alleen een kleijn zilver kasken boven hetzelve het zilvere beelt van den H. Donatianus in dewelke de H. Reliquien zijn berustende. Uijt alle welke men genoegsaem siet dat alle het zilverwerk deser kercke sedert de ongeluckige Fransche tijden verborgen ligt en niet zal uijtgestelt worden totertijdt dat dat men van 's landts behoudenis zal versekert zijn. (LXXXIII gaset 14 oktober, etc.).

(17 oktober 1793)

Op den 17 oktober heeft men alhier de sekere aengenaeme tijding ontfangen dat de Fransche legers langs de kanten van Maubeuge op verscheijde zijden door de Vereenigde Legers geslegen zijn en reets fangs eenen kant tot in Picardien verjaegt. Zulks doet verhopen dat de gewigtige plaetse van Maubeuge, aen welke zeer veel gelegen is, haest zal verovert worden. Ondertusschen verneemt men met het grootste hertzeer dat langs de grensen van West-Vlaenderen, besonder in Vueren Ambagt, nog daegelijks door d'uijtvallen der Fransche barbaeren menige plonderingen, brantstigtingen en moorden veroorsakt worden. (LXXXIII gaset 17 oktober, etc.).

(20 oktober 1793)

- fol. 162 - Op den 20 oktober is bij agreatie van Z.D. hoogweerdigheijd den bisschop van Brugge, met toelaeting van 40 daegen aflaet voor die de goddelijcke diensten zullen bijwoonen in de kercke van O.L.V. ter Poorterije, ingestelt eene agtdaegsche devotie om door de voorspraek van Maria den hemelschen segen over de waepens der Vereenigde Mogentheden in dees ongeluckige tijdtsomstandigheden af te smeeken, ten welken eijnde heden en den laesten dag, met expositie van 't Alderheijligste, om 11 uren 's morgens eene solemnele singende misse zal gedaen worden, gelijk ook alle daege geduerende de octave dezelve misse om 6 uren 's morgens zal gedaen worden. Zullende bovendien ten zelven eijnde alle daege van 's morgens ten agt tot den 10 uren verscheijde lesende missen gedaen worden, tot alle welke voor 's landts geluk de neerstigheijd van eenider op 't kragtigste versogt wordt.

(21 oktober 1793)

Op den 21 oktober was er wederom geduerende den avond een groot disorder in d'herberge Den Beer tusschen de Fransch- en keijsersgesinde deser stadt, tot zooverre dat de militaire wagt aldaer moest ter hulpe komen en de Franschgesinde de stoutmoedigheijd hadden van op de soldaeten te schieten, geluckig geen gekwest wordende, zijnde verscheijde van dese nog desen avond in egte van vangenis beweegt geworden. (LXXXIV gaset van den 21 oktober, etc.).

(22 oktober 1793)

- fol. 163 - Op den 22 oktober verscheen in 't licht: ‘Herderlijcken brief van zijne eminentie den Ardtsbisschop van Mechelen raekende de herstellinge der cloosters’⁽²¹⁴⁾, ook: ‘Officieel bericht van den 19 oktober, etc.’, welke beijde stukken versaemling sub N. konnen gesien worden en uijt welk leste berigt men met genoegen verneemt de overgroote reets verbreijde victorien die door de Vereenigde Legers op de Fransche behaelt zijn. Nu verneemt [men] ook uijt de stadt Parijs alle de merkweerdige omstandigheden die de doodt of halsgeregt van d'ongeluckigste der koninginnen van het barbaersch Vrankerlijk hebben verselt, reets in de gasette van gisteren door den druk bekent gemakt en welkers ongeluckige omstandigheden te lang om te melden verders in de gasette zullen tot verwondering van het heelal bekent gemakt worden.

(214) Zie SBB., Van Huerne, 1793 II, nr. 172.

[p. 75]

(24 oktober 1793)

Op den 24 oktober 's morgens van vijf tot 6 uren zijn langs de Smedepoorte aengekomen en door dese stadt op de velden buijten de Cruijspoorte vertrokken, om aldaer tot naerder orders te legeren, 150 bagase- en voorraedwaegens en eene verdeelinge manschap van 't Engelsch leger, zijnde het camp dat ontrent Iper gelegert heeft, en dit ter oorsaek dat het Fransch barbaersch leger andermael langs Meenen en Vuerne poogingen aenwent om langs twee wegen in Vlaenderen te dringen, waerdoor wij in de grootse ellende zouden gedompelt worden. (LXXXV gaset 24 oktober, etc.).

(25 oktober 1793)

- fol. 164 - Op den 25 oktober waeren 's morgens om 11 uren de generaele dekens der ambagten deser stadt op 't collegie vergaedert om te geven advijs deliberatif nopende de vraegstukken wegens verscheijde belastingen door de Staeten van Vlaenderen gedaen tot onderstant van den tegenwoordigen kostbaeren oorloog van welke mij zoo voor dese stadt als degone 's Landts van den Vrijen vier egte stukken zijn toegekomen, in welke men den uijtleg deser vraegen siet en welke versaemeling sub N. konnen gesien worden.

Heden zijn door dese stadt naer 't casteel van Antwerpen vertrokken 10 waegens met sieke en gekweste van de Fransche krijgsgevangene die in d'abdije van St.-Andries bewaert worden, zijnde alle de krijgsgevangene bestaende in 8 à 900 mannen reets sedert gisteren en den gepasseerden nagt ook in batalions van 100 à 200 mannen naer 't casteel van Antwerpen vertransporteert, om den opstant te voorkomen die men niet zonder redens daeruijt op den roep van de naederinge der Fransche legers daeruijt te verwagten hadde. Want men nu voorseker weet dat de menige Franschgesinde die ongeluckig nog binnen Brugge gedoogt worden, reets pogingen hebben gedaen om dees alle te laeten uijtbreken en ons dus, zoo het in hunne magt geweest hadde, in de grootste ellenden te dompelen⁽²¹⁵⁾.

Ondertusschen zijn de tijdingen die men heden heeft - fol. 165 - ontfangen wederom gunstiger geworden, terwijl het seker is dat de Fransche langs de kanten van Meenen en Kortrijk zijn verdreven en dat de stadt Meenen wederom erovert en met troupen der Vereenigde Mogentheden beset is. Langs de kanten van West-Vlaenderen zijn ook veele troupen toegekomen, de sluijsen te Nieuport zijn geopent en de landen onder water geset, zoodat de troupen der Fransche die Nieuport reets hebben beschoten op de duijnen verschanst liggen, en zoo men desen avond zegt, door de Vereenigde Legers zijn ingesloten. Wat hier van zijn mag zal men door egte tijdingen haest vernemen, te meer omdat men heel desen naermiddag ontrent Nieuport de canonnen zoodaenig heeft hooren donderen alsof men daer ontrent zoude zijn. Het welk eenider die naer geen Fransche barbaeren langt, geduerig tusschen hoop en vrees in de grootste onsteltenis dompelt, te meer omdat men binnen dese stadt Brugge ziet aenkomen met pak en sak en waegens een overgroot getal ongeluckige inwoonders van de grensen, uijt vreese van door de barbaeren of gedoodt of medegesleept te worden, dus hunne huijsen en goederen tot buijt laetende, die voorseker zullen gerunueert en gebrant worden.

(215) De Brugse Jacobijnen onderhielden inderdaad geheime contacten met deze Franse gevangen soldaten (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 381-382).

(26, 27 en 28 oktober 1793)

- fol. 166 - Op den 26, 27 en 28 oktober is de ontsteltenis en vreese binnen Brugge en nog meer in de omliggende buijteplaetsen blijven aenhouden, uijt vreese dat geheel Vlaenderen en West-Vlaenderen door de verwoede Fransche muijtelingen ging overrompelt en aen hunne verderffelijcke woede ging blootgestelt worden. De vreese wiert niet zonder redens vermeerdert op 't onophoudelijk gedonder van 't grof geschut dat men voor en ontrent Nieuport hoorde, waer men voorseker weet dat er 4 à 5000 mannen Fransche barbaeren op de duijnen gecampeert liggen om die sterkte te veroveren en van daer langs Oostende in Brugge te vallen, dog geluckig verneemt men dat die sterkte allen wederstant bied en dat de Fransche uijt zee door eenige fregatten

[p. 76]

en kotterschepen met het hoog water zullen verdreven worden. Men verneemt ook dat er 6 à 7000 mannen Vereenigde Troupen zijn toegekomen en dat er hope is dat de Fransche roovers zullen verdreven worden.

(28 oktober 1793)

Op den 28 oktober in den naermiddag zijn binnen Brugge gebragt, gebonden op eenen boerewaegen en in egte van vangenis beweegt, 7 Clubisten van Thorhout, als verdagt van medegeholpen te hebben opdat de gemelde provincien door de Fransche zouden ten roof gestelt worden. (LXXXVI gaset 28 oktober nopende de fusieken.).

(29 en 30 en 31 oktober 1793)

- fol. 167 - Op den 29 en 30 en 31 oktober saeg men de vruegt op alle de aengesichten der eerlijcke luijden (maer niet op de verderffelijcke Franschgesinde en Clubisten) uijtschijnen op 't vernemen van de aengenaeme tijdingen dat de stadt Meenen door de Fransche verlaeten en door de troupen der Vereenigde Mogentheden andermael in besit genomen is, dat ook het beleg van Nieuport en het camp Fransche liggende tot Scharbakke⁽²¹⁶⁾ opgebroken en tot in Oostduijnkercke verdreven zijn. Maer hoe groot dese vruegt hier is, is de drofheijd niet minder op 't vernemen der onaengenaeme tijdinge dat de Fransche op hunnen af togt, naer alle de woningen ontrooft te hebben, dezelve nog bovendien in brant steken, van de tempels des Heeren erger als stallen gemakt hebben, de heijlige vaeten ontheijligt en medegenomen hebben en de H. Hostien op den grond geworpen en met de voeten getrappelt hebben, de klokken en belforten tot zelfs het loot der kercken hebben zij door de vensters laeten in stukken vallen en de stukken zooveel medegenomen als hun den tijdt toeliet, en dat sij de autaeren, predik- en bichtstoelen hebben in stukken gebroken en in de kercken rond dezelve de carmanjole⁽²¹⁷⁾ gedanst hebben. Hoe geluckig zouden wij dan zijn konden wij van die godtslasteraes bevrijt worden. (LXXXVII gaset van 31 oktober, etc.).

(216) Hier wordt ongetwijfeld Schoorbakke bedoeld, een wijk aan de IJzer tussen Pervijze en Schore (DE FLOU, o.c., XIV, Brugge, 1933, kol. 347).

(217) ‘Carmanjole’: Carmagnole, lied en dans uit de Franse revolutie.